Menisküs

Menisküs Nedir?

Menisküs, diz eklemini desteklemekle görevli kıkırdak yastıkçıklardır. Yani diz bölgesindeki kıkırdakları korumakla görevli bir yapıdır. Menisküs, insanların diz bölgesindeki hareket kabiliyetini kolaylaştıran bir yapıdır ve eklem yerlerinde bulunur.

Menisküs, dış ve iç olmak üzere ikiye ayrılır. Yani medial (iç yan) ve lateral (dış yan) olmak üzere iki tanedir. Menisküs yapısı C harfine benzer. Aynı zamanda kuş yuvası biçimine de benzetilir. Çünkü kenarları yüksek ve ortası ince bir yapıdadır. Bu yapısıyla diz kısmına binen ağırlığın veya yükün tüm eklem yüzeyine eşit olarak dağıtmakla görevlidir.

Yani diz eklemi ligamentler (eklem bağları) ve menisküslerle desteklenmektedir.

Menisküs Fonksiyonları Nelerdir?

Menisküs eklemler için oldukça yararlı bir yapıdır ve çeşitli fonksiyonları bulunur.

Bu fonksiyonlar şu şekildedir:

• Birinci fonksiyonu: Eklemlere gelen ağırlıkları (yükleri) emmekle görevlidir.
• İkinci fonksiyonu: Eklemlerin kayganlığını artırır ve eklem yüzeylerini korur.
• Üçüncü fonksiyonu: Eklemlerin sağlam olmasını sağlar, daha dayanıklı ve güçlü olmasına destek verebilir. Kemiklerin, bağların ve kapsülün arasına uzanarak eklemin dengesine (stabilite) katkı sağlayabilir.
• Dördüncü fonksiyonu: Eklemlerin birbiriyle olan uyumunu artırarak femurun (uyluk kemiği) ve tibianın (kaval kemiğinin) uyumsuz olan bir yeri varsa uyumlu hale getirmeye çalışır. Son olarak da menisküs dokuları, kıkırdağın beslenmesini ve eklem sıvısını içerisine almasını sağlar.

Menisküs, eklemlerin kayganlığını artırır. Kemik olan yüzeyler birbirine sürtünmeden kolayca kayar ve hareket eder.

Menisküs Yırtığı Nedir?

Sportif faaliyetler sırasında, ani çömelme hareketiyle ve dönme hareketleriyle menisküste yırtık gelişmesine menisküs yırtığı denir. Bu sportif faaliyetler ön planda olduğu için daha çok gençlerde görülen bir durumdur. Normal yapıların bozulup normal fonksiyonlarını yerine getiremeyecek hale gelmesiyle (dejenere olmak) eklemler yıpranmış kıkırdakla birlikte esnekliklerini, fonksiyonlarını kaybedebilir. Bu durum da genel olarak yaşlılarda çok fazladır.

Normal olarak sandalyeden kalkma hareketi bile menisküslerde yırtılma meydana getirebilir. Dize alınan direkt bir darbede de yırtık oluşabilir. Veya dizi bir yere çarpmayla, düşmeyle ortaya çıkan yırtıklardır.

Menisküs Belirtileri

Öncelikle ağrı ön plandadır. Menisküs insanlarda hareket kabiliyetini kolaylaştıran ve destek veren bir yapıdır. Bundan dolayı menisküste meydana gelen bir yırtılma aynı zamanda hareket kısıtlılığına sebep olur. Diz eklemini desteklediğinden dolayı menisküste görülen herhangi bir yırtılma dizde takılma hissine ve kilitlenme durumuna sebep olur. Aynı zamanda hastalar dizde boşalma hissi de duyabilir. Ek olarak menisküste yırtılma görülen hastalarda dizde şişlik ön plandadır. Dizin içinde sıvının toplanması ve kanın toplanmasıyla şişlik oluşabilir. Hareket esnasında dizden değişik seslerin gelmesi de belirtilerindendir.

Bu dizdeki ağrılar merdiven çıkarken görülebilir veya yokuş çıkarken görülebilir. Spor yaparken, eğilip çömelirken görülebilen ağrıdır. Dizdeki bu şikayetlerden dolayı hasta dizini tam olarak açamaz veya dizini tam olarak kapatamaz.

Menisküs Nedenleri Nelerdir?

Genel olarak menisküs yırtıkları hastanın dizini zorlamasıyla oluşabilir. Dengesiz olarak dizini bükmesiyle oluşabilir, sporcular (örnek olarak fitness ile ilgilenenler) dizinin kaldıramayacağı ağırlığının altına girmesiyle menisküste yırtık meydana gelir. Ayrıca dizinin dönmesiyle de oluşabilir.

Aynı zamanda ip atlarken, sandalyeden kalkarken (daha çok yaşlılarda), ayağa kalkarken menisküsleri zorlayabilir ve yırtılma meydana gelebilir.

Özellikle sporcularda travma sonucunda görülme oranı yüksektir. Basketbol, futbol ve kayakla uğraşan kişilerde görülme oranı fazladır.

Yaşlı kişilerde menisküs yapıları sağlamlığını, esnekliğini, fonksiyonlarını kaybeder. Az miktarda görülse de doğuştan menisküslerde (diskoid menisküs) şekil ve yapı bozukluğu olabilir, bunlar yırtılmaya daha yatkın hale gelir.

Diskoid menisküs, doğumsal görülen bir anomali çeşididir. Normalde anne karnında menisküs normal halini alır (C harfi şeklinde). Eğer anne karnında menisküs normal şeklini alamıyorsa ve dairesel tarzda menisküs oluşuyorsa buna diskoid menisküs denir.

Genellikle menisküs yırtıkları; yerine göre, miktarına göre, tipine göre belirtileri değişebilir.

Menisküs Sınıflandırması

Menisküs yırtıkları etyolojisine (hastalığın nedeni) göre sınıflandırılabilir. 

Aynı zamanda yırtık tipine ve damarlanma lokalizasyonuna göre de sınıflandırılabilir:

• Hastalığın nedenine göre sınıflandırma: Normal olan bir menisküsün travmaya uğraması sonucu oluşan akut yırtıklar, anormal menisküse neden olur. Normal olarak dize yüklenme durumları sonrasında oluşan dejeneratif yırtıklar görülebilir.
• Şekline göre sınıflandırma: Yırtığın menisküs dokusundaki şekline göre; horizontal (yatay), radial, longitudinal (uzununa), flep veya kompleks yırtıklar şeklinde sınıflandırabiliriz. Kompleks yırtıklar genel olarak kireçlenmiş ve yıpranmış eklemlerde görülen yırtık tipidir.
• Damarlanma özelliklerine göre sınıflandırma: Menisküs yırtıkları; kırmızı-kırmızı bölge, kırmızı-beyaz bölge, beyaz -beyaz bölge olmak üzere 3’e ayrılır. Kırmızı-kırmızı bölgede menisküs yırtığının her iki tarafı da damarlıdır ve iyileşmede pek bir sorun beklenmez. Kırmızı-beyaz bölgede yırtığın sadece bir tarafı damarlıdır ve iyileşme oranı bu hastalar da daha düşüktür. Beyaz-beyaz bölgede menisküs yırtığının her iki tarafı da damarsızdır ve bu hastalarda iyileşme oranı çok düşüktür.

Menisküs Teşhisi

Menisküs yırtığının teşhisi en sık fizik muayene ve anamnez (hastanın öyküsü) ile konur. Hastanın öyküsünde geçirdiği kaza, travma, ilaç kullanımı, önceden bilinen bir hastalığı olup olmadığı, yaşı, kilosu, mesleği, şikayetleri gibi durumlar sorulabilir.

Fizik muayene testlerinden Mc Murray testi ve Apley Kompresyon testleri de teşhis için kullanılabilir.

• Mc Murrey testi: Medial menisküste veya lateral menisküste sıkıntı olup olmayacağı anlaşılabilir. Mc Murrey testinde ilk yapılması gereken hastanın uzanmasıdır. Hasta sırt üstü uzandıktan sonra dizini flexiona (bükmek) getirmesi gerekir. Yani dizi 90 derece haline getirip ondan sonra dizini tam açması gerekir (ekstansiyona getirmek). Doktor bunu yaparken bir eli hastanın dizindeyken diğer eliyle ayak bileğinden tutar. Dizi daha rahat ettirir ve herhangi bir hareket kısıtlılığı varsa anlaşılır. Hareket kısıtlılığına baktıktan sonra hastanın ayak bileğinden tutup diğer elle de dizi tutup dışa döndürür (dış rotasyon). Bunu yaptıktan sonra ani bir şekilde hastanın dizi tam açılır. Hastanın dizinde anormal bir ses duyulması halinde Mc Murrey testi pozitiftir denir ve hastada meniskopatiden (menisküs yırtığı) şüphelenilebilir.
• Apley Kompresyon testi: Bu testte de aynı şekilde medial menisküste veya lateral menisküste herhangi bir sorun varsa anlaşılabilir. Bu testte hasta yüzüstü uzanır. Hastanın dizi 90 derece olacak şekilde bükülür. Bu sırada doktorun bir eli hastanın ayak topuğunda, bir eli de ayak parmaklarının ucunda bulunur. Doktor dizi aşağıya doğru ittirmeye (kompresyon yapmak) başlar. Bu esnada diz dışa doğru döndürülebilir. İçe döndürme de yaptırılarak dizin hangi tarafında sıkıntı olduğu tespit edilir. Diz dışa doğru döndürülürken ağrı hissedilirse iç menisküsten şüphelenilmesi gerekir. İçe doğru döndürme yapıldığı zaman ağrı hissedilirse dış menisküsten şüphelenilir. Bu durumda Appley kompresyon testi pozitiftir denir.

Fizik muayenede bakılabilecek diğer durumlar ise; hasta gözlemlenir. Daha sonra hastanın hassasiyet olan yer muayene edilir. Doktor, Mc Murrey testini ve Appley kompresyon testini uygulayabilir. Daha sonra dizin hareket kısıtlılığı var mı yok mu diye bakabilir. Kısaca doktorun amacı, eklem hareket kısıtlılığını incelemektedir.

Ortopedi doktoru hastayı gözlemler. Özellikle de dizden ayağa kadar olan kısmın dışarı doğru bakması durumunun olup olmadığına, şekil bozukluğu olup olmadığına bakar ve tedavi planını ona göre yapar.

Aynı zamanda özel testler de mevcuttur. Doktor tarafından hastaya valgus stres testi yapılabilir. Test pozitif olursa, hastada dizin iç yan tarafındaki bağlarda sorun olduğunu gösterir. Aynı şekilde hastalara varus stres testi yapılabilir. Bu testinde pozitif olması hastalarda dizin dış yan kısmının bağlarında problem olduğunu gösterir. Hastalar dizinde boşalma olmasını tarifleyebilir, bükülme olmasını tarifleyebilir, dizin çıkacakmış gibi olmasını da tarifleyebilir.

• Valgus stres testi: Hastada dizin iç yan bağını ve dış yan bağını muayene etmek gerekir. Bunun için de valgus stres testi yapılmaktadır. Bir elle hastanın ayak bileği tutulur. Diğer el dizin dış tarafını tutar. Hastanın dizi 30 derece bükülür. Hastanın dizini açmaya zorlanır. Dizde olan el ile ittirip diğer ayak bileğinde olan elle dışa doğru çekip açmaya çalışılır. Dizin iç tarafında bir açılma oluyorsa valgus stres testi pozitiftir. Eğer iç yan bağda herhangi bir sorun varsa, doktor bu durumu özel valgus stres testiyle kolayca anlayabilir.
• Varus stres testi: Valgus stres testinin tam tersi olarak da varus stres testi vardır. Dış yan bağda bir yırtılma varsa anlaşılabilir veya başka bir sorun olup olmadığını anlamak için bu test yapılır. Bu da bir elle ayağın dış tarafı tutulurken, diğer elle dizin iç tarafı tutulmaktadır. Bu sefer de diz bükülmeye zorlanır ve dış yan bağlarda herhangi bir gevşeme olup olmadığını anlamak için uygulanan testtir. Hastada çapraz bağlarda da herhangi bir sorun olup olmayacağını, ön çekmece testi ve arka çekmece testleri uygulanarak tanı konulmasında yardımcı olunabilir.

Görüntüleme yöntemleri olarak; direkt grafi, artrografi, bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans görüntüleme yöntemleri kullanılabilir.

Hastanın öyküsü alındıktan sonra ve fizik muayenesi yapıldıktan sonra gerekli görülürse diz bölgesinin görüntülenmesi istenir. Hastanın dizinde ki menisküs yırtılması veya menisküste meydana gelmiş herhangi bir dejenerasyon için hastanın direkt grafisi çekilir. Bu sonuca göre değerlendirme yapılır. Bilgisayarlı tomografi bu hastalar için yararlı bir görüntüleme yöntemi değildir. Bu tip hastalarda en sık olarak manyetik rezonanslı görüntüleme kullanılmaktadır. Tedavi planı da buna göre düzenlenir.

Hastalarda hem tanı da hem de tedavisinde kullanılabilecek bir görüntüleme yöntemi vardır. Bu yöntem de artrografi yöntemidir.

Menisküs Tedavisi

Hastada menisküs yırtığının yanında diz ağrısı da eşlik edebilir. Her menisküs yırtığında cerrahi müdahale gerekmez. Çünkü yaşı daha küçük olan hastalarda iyileşme oranı daha fazladır.

Menisküs yırtıklarında ilk seçilecek tedavi konservatif tedavidir (cerrahi olmayan, ilaç veya takip). Hastasının dizi şişkin olabileceğinden dolayı şişkin olan bölgeye buz konulabilir. Hastanın ağrıları olduğundan dolayı nonsteroid antiinflamatuvar (NSAİ) ilaçlar kullanılabilir. Aynı zamanda konservatif tedavi olarak istirahat, elevasyon, elastik bandaj ve ilaç tedavisi uygulanabilir. Buradaki asıl amaç ilerde menisküsün bir daha tekrarlamamasıdır. Hastalığın belirtilerini (ağrı, kitlenme, hareket kısıtlılığı) ortadan kaldırmaktır.

Fizik tedavi verilebilir ve bu tedavide dizin hareket kabiliyetini korumak, eski haline getirmek çok önemlidir.

Hastalarda kanlanma çok olabilir. Genelde menisküs zedelenmelerinde (yırtıklarında) görülür. Bu kesinlikle müdahale edilmesi gereken bir durumdur. Hastalarda kanlanma olmayabilir. Bunlarda da tedavi yöntemi menisektomi yani menisküsün temizlenmesidir. Menisküsün hepsi temizlenebilir, bir kısmı temizlenebilir, çoğuna yakını temizlenebilir. Bunlar sırasıyla total, parsiyel ve subtotal olmak üzere üç kısma ayrılır.

Bu dönem de daha sık cerrahi olarak artroskopi yapılabilir. Menisküs diz eklemini desteklemekle görevli bir yapıdır. Bu yapıda herhangi bir sıkıntı olması durumunda eklemleri görüntülemek için, teşhis etmek ve tedavisine yön vermek için yapılabilecek bir cerrahi işlemdir. Kısmi menisektomi ameliyatları da vardır. Artroskopik cerrahi yapılırken çok dikkatli olunmalıdır ve çok fazla önem gerektiren cerrahi bir işlemdir.

Kısaca menisküs yırtığı olan hastada sıklıkla diz ağrısı da eşlik edebilir. Hemen akla ilk olarak cerrahi gelmemelidir. İlaç kullanımı, NSAİ kullanılmalı, eklem yüksekte tutulmalı yani ilk başta belirtilere yönelik olarak tedavi edilmelidir.

Eğer yırtığın yanında başka bir durum da varsa, hastaya steroid enjeksiyonu yapılabilir. Kıkırdak ve eklemi sağlamlaştırmak için destekleyici tedavi verilebilir. Vitamin, protein bunlar için çok önemlidir. Bitkisel tedavi olarak; evde sirke yapıp içilebilir. Sirkenin içine kuşburnu, zencefil, limon, tuz, sirke karıştırılarak sağlam bir probiyotik meydana getirilir ve eklemleri güçlendireceği düşünülmektedir.

Prp ve kök tedavisi, üzerine çalışmalar devam etmektedir.

Menisküs Dereceleri

• 1.derece menisküs yırtığında; Hastada şişlik ve ağrı görülebilecek belirtilerdendir. Yürüme açısından hasta rahattır, yürüyebilir. Yokuş çıkarken, uzun süre ayakta dururken, üzerine ağır yük binerse ağrı görülür.
• 2.derece menisküs yırtığında; 1. derece menisküs yırtığına benzer, ve bunda da hastalar yürüyebilir. Tedavi olarak 1.dereceden farklıdır. Bu derece ekstra olarak cerrahi girişim de bulunur.
• 3.derece menisküs yırtığında; Tedavisi cerrahidir. Ağrı çok şiddetlidir ve hastanın sancıları vardır.

Menisküs Tedavi Edilmezse

Menisküs yırtıkları tedavi edilmezse belirtiler daha şiddetli hale gelebilir. Hasta gün içerisinde sürekli sıkıntı çekebilir.

Bundan dolayı hastanın yaşına bakarak, sporla uğraşıp uğraşmamasına göre, hastanın mesleğine göre, yırtığın konumuna göre, yırtığa eşlik eden belirtilere göre hastanın tedavi programı belirlenir.

Bazı menisküs yırtıkları kıkırdağın aşınmasına neden olur. Bu da uzun süre zarfında kireçlenme ile sonuçlanabilir.

Menisküse Ne İyi Gelir?

• Hastanın istirahat etmesi
• Dizin yüksekte tutulması
• NSAİ ilaçlar kullanması
• Bandaj kullanması
• Dize buz tutma
• Bitkisel tedavi olarak sirke karışımı

Menisküse Ne İyi Gelmez?

Hastanın ağır iş yapması, yırtığın olduğu dizin çok kullanılması, yırtığın olduğu dize çok yük bindirme, dizin sürekli aşağıda olması, sportif faaliyetlere devam etmesi gibi durumlar menisküs yırtıklarına iyi gelmez. Hasta menisküs ameliyatından sonra fizik tedavi ve rehabilitasyona gitmelidir. Amaç kas zayıflığını önlemektir. Aynı zamanda hasta ayaklarının üzerine sağlam basabilmesi hedeflenmelidir.

Menisküsünde yırtık olan hastalar ayrıca; koşma durumlarında, tabanı sert ayakkabı giyme durumlarında, yokuş yukarı çıkma durumunda, zıplama durumunda, toplu taşımalarda uzun süre ayakta kalma gibi durumlarda çok fazla sıkıntıya girer. Dizlerinde ön planda ağrı, kitlenme, boşalma hissi görülme ihtimalleri yüksektir. Ayrıca bazı hastalar dizlerinin birbirine yapışacakmış gibi olduğunu hissedebilir.

Menisküs İlaçları

Menisküs yırtığının durumuna göre, tedavi programı hazırlanır ve doktorun uygun gördüğü ilaçlar kullanılır. Eğer gerek görülürse cerrahi işlem yapılabilir veya fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezlerine gönderilir.

Genelde menisküs yırtığının olduğu dizde, eklem ağrılarını dindirmek için ağrı kesici kullanılır. Hastalar daha sonra fizik tedaviye gönderilir.

Ibuprofen, naproksen gibi etken maddelere sahip nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar kullanılabilir.

Asıl amaç eklem ağrılarını dindirmektir. Kas ağrıları olur ve bunları önlemek gerekir. Böylece hastaların gündelik yaşamları daha kaliteli olur. Hastalar bunlarla beraber aynı zamanda fizik tedavi almaları gerekir. Bol bol egzersiz hareketlerini yapmaları gerekmektedir.

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Menisküs Ameliyatı

Menisküsün cerrahisi iki şekilde yapılmaktadır:

• Menisektomi: Menisküsün yırtılan yerin tamamen alınmasıdır.
• Menisküs tamiri: Menisküsteki yırtığın dikilmesidir.

Menisektomi kendi arasında total, parsiyel ve segmental olarak üç farklı gruba ayrılır.

Menisküs nakli de yapılabilmektedir. Nakil ameliyat ile gerçekleştirilir.

Artroskopi küçük cihazlarla olan, açık ameliyat olmayan ve sık yapılan bir işlemdir.

Menisküs Ameliyatı Sonrası

Yırtılan menisküs kısmının alınması ameliyatında iyileşme süreci hızlıdır. Hasta aynı gün içinde taburcu edilebilir. Hatta hasta aynı gün yürüyebilir.

Yırtılan menisküsün dikilmesi ameliyatında tedavi sonrası süreç biraz daha uzun ve sıkıntılıdır. Bir iyileşme süreci vardır ve bu da 6 hafta sürmektedir. Hastanın 6 hafta boyunca ayağının üzerine basmaması gerekmektedir. Sonrasında fizik tedavi önerilmektedir. Çünkü 6 haftada kaslarda zayıflık görülebilir, ağrı ön planda olabilir. Eğer fizik tedavi yapılırsa, bu gibi durumlar daha hızlı düzeltilebilir.

Ameliyattan sonra hastalar fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezlerinin yardımıyla veya kendileri egzersiz yapabilirler.

Birinci egzersiz, pompalama egzersizidir. Bu egzersizde hasta sırtüstü uzanır ve ayaklarını biraz yükseltecek şekilde uzatmalıdır. Ayak bileklerini kendini çekerek ve iterek hareket ettirir. Ayaklar pedala basar gibi hareket ettirilir. Bacak kalp seviyesinin üzerinde olmalıdır ve dizin şişkinliklerini aza indirmek için soğuk kompresyon uygulanmalıdır.

İkinci egzersiz, hasta sırtüstü uzanır ve topuğu ileri -geri hareket ettirilir. Hasta burada dizini çok fazla zorlamaması gerekir ve topuklar hareket ederken diz de bükülmelidir.

Bir diğer egzersiz ön uyluk kasını güçlendirmek için yapılan egzersizdir. Germe egzersizi de yapılabilir. Bu da bacak arkası kaslarını geliştirir.

Önemli olan ameliyattan sonra ki ilk haftalar, diz bükülmesini engellemektir. Yavaş yavaş dize uygun egzersizler yapılmalıdır. Bu egzersizler bir doktor veya fizyoterapist eşliğinde olmalıdır.

Hamilelikte Menisküs

Gebelerde menisküs yırtığı, aynı belirtilerle seyredebilir. Normalde menisküs yırtığında dize çok fazla yük binilmesi önerilmemektedir. Ama gebe hastaların kilo artışından kaynaklı belirtileri daha ileri düzeyde olabilir. Bu gibi durumlarda kadın doğum ve ortopedi doktoru beraber hareket etmeli ve uygun planlama yapmalıdır.

Çocuklarda Menisküs

Çocuklar çok fazla hareketlidir. Bundan dolayı diz üzerine düşme, sportif faaliyetlerle uğraşma, dizi ters döndürme gibi durumlar çok sık görülür. Bu gibi durumlarda menisküste yırtılma ön plandadır. 9-10 yaşındaki çocuklarda daha sık görülür. Çocuklarda gelişme çağında olduğu için menisküsün iyileşme ihtimali daha yüksektir.

Menisküs için Hangi Doktora Gidilir?

Genelde menisküsle, menisküs yırtılmasıyla alakalı hastalar Ortopedi ve Travmatoloji bölümüne gitmelidir. Daha sonra gerek görülürse hastalar Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon bölümüne giderler.

Dizde ağrıları artarsa, dizlerinde kitlenme hissediyorlarsa, dizlerde hareket kısıtlılığı varsa hemen doktora başvurmalıdırlar. Aynı zamanda bir spor faaliyeti esnasında dizde dönmeye bağlı olarak dizde bazı belirtiler görülebilir (şişkinlik, ısı artışı, kızarıklık, dizi oynatırken ses gelmesi). Böyle durumlarda da geciktirmeden doktora başvurmak gerekir.