Uyku Apnesi

Uyku Apnesi Nedir?

Uyku apnesi (obstruktif uyku apne sendromu), uyku sırasında nefes alıp verme esnasında görülen, tekrarlayıcı, hava akımındaki azalma veya durmadır. Kısaca uyku esnasında nefesin aşırı yavaşlaması ve durmasıdır. Çeşitli tipleri olmakla beraber en sık görüleni üst hava yollarından (burun, ağız boşluğu, gırtlak) herhangi bir yerdeki daralmadan kaynaklanır. Ülkemizde uyku apnesi erkeklerde kadınlardan daha sık görülür ve her iki cinste de sıklığı her yıl artmaktadır.

Tek başına hava yollarındaki daralma olmayıp çeşitli riskleri de beraberinde getirir. Bu yüzden mutlaka teşhis edilip tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.

Uyku apnesinin riskleri şu şekildedir:

• Yüksek tansiyon
• Ateroskleroz (damar sertliği)
• Kalp yetmezliği
• Kalp krizi
• Kalpte ritim bozuklukları
• Felçlik
• Akciğer damarlarında meydana gelen yüksek tansiyonla beraberinde solunum problemleri
• Sürekli bir endişe hali (anksiyete)
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Ameliyat öncesi veya sonrasında hava yollarının tıkanmasına bağlı riskler
• Astım hastalığı varsa atak sıklığında artma
• Demans (bunama hastalığı) riskinde artış
• Ani ölüm

Uyku Apnesi Belirtileri

Uyku apnesi belirtileri fark edildiği zaman mutlaka bir doktora gitmek gerekir. Uyku apnesi yaşadığınızı en iyi aynı evde yaşadığınız bir aile bireyi fark edebilir.

Uyku apnesinin belirtileri şu şekildedir:

• Horlama (havanın daralmış yerden geçerken geçtiği yapıları titreştirmesi)
• Kişinin yakın çevresinin de tanık olduğu nefes kesilmeleri (tıkanıklık nedeniyle akciğerlere havanın ulaşamaması)
• Nefes kesilmesi veya boğulma hissiyle uykudan uyanma (vücudun alert durumudur)
• Uyku esnasında terlemede artma (oksijen düşüklüğü ve karbondioksit artışına bağlı sinir sistemi aktivitesinde artma)
• Uykudan uyandığından hala yorgun hissetme, dinlendirici olmayan uyku (beyne giden ve vücutta dolaşan oksijenin azalmasına bağlı olarak)
• Geceleri uyku sırasında sık sık kıpırdanma veya dönme (nefes alabilmek için uygun pozisyonu bulmak amacıyla)
• Boğazda kuruluk (ağızdan nefes almaya çalışmakla)
• Gündüzleri enerji gerektiren işlerde aşırı yorgunluk hali
• Gün içinde odaklanma ve dikkat eksikliği
• Reflü (midede yanma ve ağza acı tat gelmesi)
• Duygu durum değişiklikleri (sinirlilik, endişe, depresyon)
• Sabah yaşanan baş ağrıları
• Gece sık sık idrara kalkma
• Cinsel istekte azalma

Uyku Apnesi Nedenleri Nelerdir?

Uyku apnesinin obstruktif (tıkayıcı), merkezi sinir sisteminin (beyin, beyin sapı, omurilik) etkilenmesine bağlı ve bu ikisinin eş zamanlı etkilenebilmesinden kaynaklanan tipleri mevcuttur.

Obstruktif Uyku Apnesi Nedenleri

Yapısal nedenler ve yapısal olmayan nedenler olarak ikiye ayrılır.

Yapısal nedenler

• Kısa kalın boyun yapısı (erkeklerde >43 cm, kadınlarda >37 cm)
• Kraniofasial anomaliler (kafa ve yüz bölgesindeki normal olmayan yapıların olması)
• Küçük çene veya çenenin geride olması

Yapısal olmayan nedenler

• Erkek cinsiyet
• İleri yaş (özellikle 50 yaş sonrası)
• Menopoz sonrası dönem
• Hareketsiz yaşam
• Sırt üstü yatmak
• Obezite (vücut kitle endeksi >30 kg/ (m²)
• Sigara kullanımı
• Alkol, kafein kullanımı
• Genetik etkenler (ailesel olması)

Santral Uyku Apnesi Nedenleri

• Solunum merkezini, sinirlerini, kaslarını etkileyen hastalıklar veya travma geçirme öyküsü (ms, myastenia gravis, als, sma)
• Daha önce geçirilmiş kalp krizi, inme gibi nedenlere bağlı olarak beyinde solunum sisteminin etkilenmesine bağlı ikincil bozukluklar
• Omurganın aşırı eğriliği ile (kifoskolyoz)
• Sedatif (sakinleştirici) ilaç kullanımı

Uyku apnesi riskini arttıran diğer durumlar şu şekildedir:

• Tiroid düşüklüğü (dil büyümesi ve damak yapısının genişlemesine neden olduğu için)
• Nörolojik bozukluğu olmak
• Daha önceden inme geçirmiş olmak
• Akromegali (büyüme hormonun fazla salgılanması)
• Çevresel maruziyet
• Astım olması
• Gebe olmak
• Tip 2 diyabet (insülin direncine bağlı şeker hastalığı)

Çocuklarda Uyku Apnesi Belirtileri

Çocuklarda uyku apnesinin belirtileri yetişkinlerden farklı olabileceği gibi birbirlerinden de farklı belirtiler gösterebilirler. Çocuklar da yetişkinler gibi horlama belirtisi olabilir. Ancak bu durum sadece uyku apnesiyle ilişkili olmayacağı gibi çevresel faktörler, sigara dumanına maruz kalma, alerji veya ailesel bir horlama ile de ilişkili olabilir.

Çocuklardaki uyku apnesinin belirtileri şu şekildedir:

• Horlama
• Uyku sırasında anormal nefes alıp verme (yüksek sesle horlama, morarma, göğsünde çekilmeler)
• Değişik uyku pozisyonları (baş ve boyun geride ağızları açık)
• Sıklıkla uykudan uyanma veya uyuyamama
• Gece sıklıkla kabus görme (uyku apnesi uykunun rüya görme bölümlerini etkileyebilir)
• Gece altına kaçırma
• Sabahları güçlükle uyanma
• Gün içinde aşırı yorgunluk hissetmeleri veya uyuklamaları
• Hiperaktivite veya davranış bozuklukları
• Dikkat ve odaklanma eksikliği (çocuğun okul başarısında düşme)
• Gün içinde ağızdan solumaları
• Kilo kaybı, gelişme geriliği
• Geceleri yüzde boyunda terleme

Çocuklarda Uyku Apnesi Nedenleri Nelerdir?

• Bademciklerde büyüme (en sık nedenidir)
• Hava yollarını etkileyen kaslarda sorun olması
• Hava yollarını etkileyen sinirlerde problem olması
• Çocukluk çağı aşırı kilo veya obezite
• Kronik burun tıkanıklıkları (burun anatomisindeki bozukluklar, burun eğriliği, alerjik durumlar, burun eti, nadiren tümörsel oluşumlar)
• Doğumsal bazı sendromlar (down, marfan gibi sendromlar)
• Serebral palsi
• Orak hücreli anemi
• Osteopetrozis (bir tür kemik bozukluğu)
• Astım hastalığı

Uyku Apnesi Teşhisi

Doktor öncelikle kişi ve yakın çevresinden bir öykü alır. Hastanın şikayetleri, etken olabilen diğer hastalıklar da göz önünde bulundurularak laboratuvar tetkikleri istenir. Uyku apnesi olduğu düşünülen hastalarda uyku apnesi testi olarak polisomnografi denilen tetkik için uyku laboratuvarlarında veya odalarında bir gece hastanede yatışı istenir.

Polisomnografi (PSG) uyku esnasında bir çok değerlendirmenin aynı anda yapıldığı bir uygulamadır. Uyku sırasındaki beyin dalgasal aktiviteleri, solunum, kalp, vücut hareketleri değerlendirilir. Kafaya, göğse, kola, bacağa, buruna kablolar bağlanır. Bu kablolar yardımıyla oda dışındaki cihazlara aktarılan bilgilere göre hasta hakkında bir çok parametre açısından değerlendirme yapılır.

Bu değerlendirmeler uyku sırasındaki beyin aktiviteleri, vücut ve bacaklardaki hareketler, solunumdaki değişmeler (gece solunum durdu mu, durduysa kaç kere durdu, ne kadar zaman sürdü, bu değişimle birlikte kandaki oksijen miktarındaki azalma), kalp fonksiyonları (kalp hızındaki artma veya azalma, oluşan bir ritimsel bozukluk ve bunların solunumdaki değişmelerle olan ilişkisi) kapsamaktadır.

Uyku sırasındaki bu olaylar bir hekim tarafından değerlendirilir.

Tanı konulurken yapılan incelemeler sonucunda hastaneye başvurulduğu zamanki şikayetler, eşlik eden risk faktörleri, ölçümler sırasında vücut fonksiyonlarındaki değişimler ve ciddiyeti değerlendirilir.

Polisomnografi yöntemi ayrıca insomnia (uyuyamama), uykuda görülen hareket bozuklukları (huzursuz bacak gibi), diğer uyku bozukluk durumları ve bazen de psikolojik nedenler (klostrofobi) için ayırıcı tanıda kullanılır.

Uyku Apnesi Tedavisi

Uyku apnesi tedavisindeki amaç, hastanın daralmış olan hava yollarını devamlı açık tutmaktır. Tedavinin hastalar üzerinde bazı olumlu yansımaları ve günlük hayatları için katkıları olacaktır.

Tedavinin hastaya sağladıkları şu şekildedir:

• Horlama, uykusuzluk, yorgun kalkma, dikkat ve bellek bozuklukları gibi şikayetlerde azalma
• Hastalığın uzun dönemde beraberinde getirebileceği hastalıklardan korunma
• Uyku apne sendromuna eşlik eden diğer hastalıkların (kalp, tansiyon gibi) ilerleyen zamanlarda daha da kötüleşmesini engellenmesi
• Hastalığın getirmiş olduğu hafıza ve dikkat bozuklarına bağlı olarak gelişebilecek kaza riskinde azalma

Polisomnografi uyku apne sendromunun tanısı için kullanılan çok önemli bir tanı aracıdır. Bu inceleme sonrasında hastalık basit horlama, hafif horlama, orta horlama ve ağır horlama şeklinde sınıflandırılır. Tedavinin etkililiğini uyku apnesinin tipi, şiddeti, hastanın yaşı, eşlik eden diğer hastalıklar, uygun bölge için daha önceden geçirilmiş cerrahi müdahaleler, daha önce uygulanmış tedavilere adaptasyon, tedaviye yanıtsızlık gibi durumlar belirler.

Hastalığın şiddeti ne olursa olsun tedavide öncelikli amaç yaşam tarzı değişikliği olmalıdır. Bazı yaşam tarzı değişikliklerinin ardında hastaya uygun diğer tedavi seçenekleri uygulanabilir.

Bu yaşam tarzı değişiklikleri şu şekildedir:

• Kilo verme
• Alkol, sigara, kafeinin azaltılması hatta bırakılması
• Egzersiz
• Uyku kalitesini arttırıcı yöntemler (uyku hijyeni, uygun yatış pozisyonu )
• Eşlik eden diğer hastalıkların tedavisi (diğer hastalıklar için ilaç kullanımlarına devam etme)

Diğer tedavi yöntemleri şu şekildedir:

• Uyku apnesi cihazı: Pozitif hava yolu basıncı(pap) uygulayan cihazlardır. CPAP, BPAP, APAP, ASV, AVAPS gibi cihazlar bu cihazlar arasında yaygın olarak kullanılanlarıdır.
• Hava yolunun daralmasına neden olan anomalilerde çeneyi veya dili öne alan ağız içi araçlar
• Yetişkinlerde de görülebilen özellikle çocukluk çağındaki uyku apnesine neden olabilen bademciklerde büyüme (adenotonsiller hipertrofi) gibi durumlarda cerrahi yöntemler (uvulopalatofaringoplasti, tonsillektomi gibi)
• Hava yolunun açık kalmasını sağlayan veya eşlik eden hastalıkları tedavi etmek için kullanılan ilaçlar.

Uyku apne sendromunda kullanılan cihazların çalışma mantığı; normal havanın bu cihazdaki maske ve tüplerden geçirilerek üst solunum yollarını uyku esnasında açık tutmak ve akciğerlerdeki negatif basınçlı havanın alveolleri (kana temiz oksijen veren küçük baloncuklar) kapatmasını engellemektir.

Bu cihazlar hastalığın altta yatan nedenini çözmez. Hastalığın neden olduğu şikayetlerinizi düzeltmeye ve hayat kalitenizi arttırmaya yardımcı olur. Bu nedenle ne kadar süre kullanırsa kullanılsın, kullanılmadığı gün şikayetler tekrar gerçekleşir.

Tedavinin birinci basamağında hastanın uyumu vardır. Bu nedenle hastanın klinik durumuyla beraber doktorun uygun gördüğü ve hastanın uyum sağlayabildiği cihaz, tüm uyku süresince ve uyunan her vakitte kullanılmalıdır.

Sonuç olarak diğer hastalıkları tedavi eden veya solunumu rahatlatan ilaçlar dışında uyku apnesinin belli bir ilaç tedavisi yoktur.

Uyku sırasında solunumu durduran bir yapısal bozukluk yoksa (bademciklerde büyüme gibi) özel bir ameliyatı yoktur.

Çocuklarda Uyku Apnesi

Çocuklarda da yetişkinlerde olduğu gibi uyku apnesi görülebilir. 8 yaş altı, normal kilolarda olan ve diğer başka bir sağlık problemi olmayan çocuklarda uyku apne sıklığı %1 ile %3 arasındadır. Obez çocuklarda bu risk 4-5 kat artmaktadır.

Ergenlik döneminden önce erkek ve kız çocuklarda uyku apnesi görülme oranı eşitken; bu dönemden sonra yetişkinlerde olduğu gibi erkeklerde daha fazla görülür.

Uyku apnesi olmayan çocuklarda horlama sıklığı %10 kadardır. Yani her horlama, uyku apnesi anlamına gelmez.

Uyku apnesi yine yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da uyku esnasında üst hava yollarının tıkanmasıyla karakterizedir. Bu tıkanma tam veya kısmi olabilir.

Çocuklarda Uyku Apnesi Teşhisi

Çocuklarda da uyku apnesi teşhisi koyulması için yine uyku apnesi testi uygulanması gerekir.

Yetişkinlerde olduğu gibi yine aynı parametreler değerlendirilir.

Çocukta görülen uyku apnesi diğer uyku bozukluklarından (gece terörü, uykuda altına kaçırma gibi) ayrılabilir.

Çocuklarda Uyku Apnesi Tedavisi

Öncelikle çocukta gece görülen şu durumların olup olmadığı tespit edilmelidir:

• Yüksek sesle horlama (haftada en az 3 kez)
• Gün içinde aşırı yorgunluk
• Sabahları güçlükle uyanma
• Değişik uyku pozisyonları

Bunlar tespit edildikten sonra çocuk kiloluysa kilo vermelidir, gündüzleri anne kontrolünde yüz üstü yatış, geceleri ise ani ölüme neden olabileceğinden sırt üstü yatış uygulanmalıdır. Üst hava yollarını etkileyen tıkayıcı nedenler tespit edildiğinde (bademcik büyümesi, burunda et gibi) ameliyat seçeneği uygulanabilir. Eğer böyle bir durum tespit edilememişse yetişkinlerde olduğu gibi uyku apnesinin ayrıca bir ameliyatı yoktur.

Çocuğun eşlik eden başka hastalıkları varsa ve bu uykuda solunum problemlerine yol açıyorsa (alerji, bademcik iltihabı gibi) ilaç tedavisine devam edilmelidir. Bunun dışında uyku apnesi için spesifik bir ilaç yoktur. Yine yetişkinlerde olduğu gibi çocuğun yaşına, eşlik eden hastalıklarına göre bir uyku apnesi cihazı tedavisi uygulanabilir.

Hamilelerde Uyku Apnesi

Tedavi edilmemiş annelerin bebeklerinde bazı riskler artmaktadır.

Bu riskler şu şekildedir:

• Anne karnında gelişme geriliği
• Annede yüksek tansiyon gelişmesine bağlı bebek sağlığının riske girmesi
• Düşük doğum ağırlıklı bebek olması

Annede uyku apnesi varsa mutlaka tedavi alması gerekir. Tedavi alan annelerin bebeklerinde bu risklerden korunma söz konusudur.

Uyku Apnesi için Hangi Doktora Gidilir?

Hastaların öncelikli şikayetleri horlama olduğu için öncelikle bir Kulak Burun Boğaz (KBB) hekimine giderler.

KBB tarafından değerlendirilen hastalar üst solunum yolunu ilgilendiren bir durum yoksa Göğüs Hastalıkları bölümüne gönderilir.

Uyku apnesi çoğunlukla Göğüs Hastalıkları bölümünde takip edilir.

Ancak uyku apnesine çok daha az olmasına rağmen kas sinir sistemindeki bir etkileşmede neden olabildiğinden Nöroloji bölümü tarafından değerlendirilip takip edilebilir.