Anksiyete

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) Nedir?

Anksiyete (kaygı) strese karşı verilen normal bir tepkidir. Kimi zaman yararlı da olabilir. Sorun yaratacak durumlara karşı uyanık olmamızı ve önlem alabilmemizi sağlayacaktır. Anksiyete bozuklukları ise gündelik yaşanılan kaygı ve korku durumundan farklı ve uygunsuz kaygı ve korku içermektedir. Anksiyete bozuklukları en yaygın psikiyatrik hastalıktır. İnsanların yaklaşık yüzde 30’unu hayatının bir zamanında bir şekilde etkilemiştir.

Anksiyete bozukluklarında, kaygı ve panik duyguları günlük aktiviteleri etkiler, kontrolü zordur. Tehlikeye karşı olması gerekenden fazla ve uzun süreli bir kaygı vardır. Kaygı bozuklukları çocukluktan başlayıp yetişkinliği kadar geniş bir dönemi etkileyebilir.

Anksiyete bozukluklarında genetik faktör önemlidir. Ancak genetiğin de ötesinde çocukluk travmaları veya aşırı korumacı ebeveynler gibi çocukluk deneyimleri anksiyetik bir eğilim oluşturmada rol oynayabilir. Anksiyete bozuklukları olan kişilerde, tehdit tepkisini kontrol eden beyin sisteminde sorun vardır. Tehlikeyi tespit eden bir beyin yapısı olan amigdala, olması gerekenden daha aktif hale gelebilir ya da tehlike olmayan şeyleri tehlike olarak algılayabilir.

Anksiyete bozuklukları geniş bir hastalık grubunu içine alır. En sık karşılaşılan bozukluklar ise sosyal anksiyete bozukluğu, yaygın anksiyete bozukluğu, agorafobi, panik bozukluğu, spesifik fobiler ve ayrılma anksiyete bozukluğudur.

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) Belirtileri

Anksiyete bozuklukları geniş bir tabloyu içine alır ve bir çok belirtisi vardır. Bu belirtiler hastalığın şiddetine bağlı olarak artabilir ya da belirtilerin sıklığı artabilir.

Belirtiler şu şekildedir:

• Sinirli, huzursuz veya gergin hissetmek
• Panik korkusunun varlığı
• Kalp atım hızında artış (taşikardi)
• Hızlı nefes alıp verme (taşipne)
• Terleme
• Titreme
• Zayıf ve yorgun hissetme
• Uyku problemleri
• Sindirim sistemi sorunları yaşamak
• Kaygıyı kontrol edememek
• Kaygıyı arttıran şeylerden kaçma isteği
• Mevcut kaygılardan dolayı bir şey üzerine dikkat toplamakta zorluk

Bu belirtiler geniş bir grubu ele almaktadır. Bu sebeple anksiyete bozuklukları bazı alt gruplara ayrılmıştır.

Anksiyetenin türlerine göre belirtileri şu şekildedir:

• Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Rutin işler ve sıradan olaylarda dahi aşırı ve kalıcı korku ve kaygı içerir. Endişe, gerçek durumla orantılı değildir, kontrolü zor ve nasıl hissettiğinizi etkiler. Genellikle diğer anksiyete bozuklukları veya depresyon ile birlikte ortaya çıkar.
• Panik bozukluğu: Dakikalar içinde zirveye ulaşan ani yoğun endişe, korku veya terör duygularının tekrarlanan bölümlerini içerir (panik ataklar). Yaklaşan kıyamet duygusu, nefes darlığı, göğüs ağrısı veya kalp çarpıntısı hissedebilir. Bu kişiler tekrar panik atak geçirmekten korkarlar ve bu duruma karşı önlemler alırlar.
• Agorafobi: İnsanın bulunduğu ortamdan kaçamayacağı tehlikelere karşı kendisini güvende hissedemediği anksiyete bozukluğudur. Hastanın korkusu günlük hayatta yaşanılanın çok üstündedir. Tanı konması için 6 aydan uzun sürmelidir. Agorafobiye sahip birey, korkusunu toplu taşıma araçlarında, açık alanlarda, kapalı alanlarda, kalabalık yerlerde, dışarıya yalnız çıktığında hissedebilir.
• Ayrılma anksiyetesi bozukluğu: Ayrılma anksiyetesi bozukluğu olan bir kişi, bağlandığı kişiden ayrılmaktan korkar veya endişe duyar. Kaygısı, kişi için normal olandan oldukça fazladır ve uzun bir süre devam eder. Ayrılma anksiyetesi bozukluğu olan bir kişi, kendisine en yakın olan kişiyi kaybetme konusunda sürekli endişe duyabilir, evden ya da o kişi olmadan dışarı çıkmayı, uyumayı reddedebilir ya da ayrılma hakkında kabuslar yaşayabilir. Belirtiler genellikle çocuklukta gelişir, ancak erişkinlik dönemini de etkileyebilmektedir.
• Sosyal anksiyete bozukluğu (Sosyal fobi): Utanç verici, küçük düşürülmüş, reddedilmiş veya sosyal etkileşimlerde gözden düşme konusunda kaygı ve rahatsızlık hissi vardır. Yeni insanlarda tanışmaktan kaçınma, toplu yerlerde bulunmama gibi durumlar içerebilir.
• Özgül fobiler: Belirli bir nesneye veya duruma maruz kaldığınızda büyük endişe ve bundan kaçınma arzusu ile karakterizedir. Fobiler bazı insanlarda panik ataklara neden olur.

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) Nedenleri Nelerdir?

Anksiyete bozukluklarının sebepleri tam olarak anlaşılamamakla birlikte genetik çevresel, psikolojik ve gelişimsel faktörlerin birleşimini içermektedir. Anksiyete bozuklukları bazı sağlık problemleri ile birlikte de görülebilir. Bu nedenle anksiyete bozukluklarını tıbbi nedenler ve diğer risk faktörleri olarak gruplandırılabilir.

Tıbbi Nedenler

Bazı insanlar için anksiyete, altta yatan bir sağlık sorunuyla bağlantılı olabilir. Bazı durumlarda, anksiyete belirtileri ve semptomları tıbbi bir hastalığın ilk göstergeleri olabilir.

• Kalp hastalıkları
• Diyabet (şeker Hastalığı)
• Hipertiroidi gibi tiroid bozuklukları
• Bazı Göğüs hastalıkları: KOAH, Astım
• İlaçların yanlış kullanımı
• Alkol ve bazı anksiyolitik ilaçları aniden bırakma durumu
• Kronik ağrılar
• İrritabl barsak sendromu

Risk Faktörleri

• Travma: İstismar veya travmaya katlanan veya travmatik olaylara tanık olan çocuklar, yaşamın bir döneminde anksiyete bozukluğu geliştirme riski daha yüksektir. Travmatik bir olay yaşayan yetişkinler de anksiyete bozuklukları geliştirebilir.
• Bir hastalıktan kaynaklanan stres: Sağlık durumunun kötü olması veya ciddi bir hastalığa sahip olmak, tedaviniz ve geleceğiniz gibi konular hakkında ciddi endişe yaratabilir.
• Stres oluşumu: Büyük bir olay veya daha küçük stresli yaşam durumlarının birikmesi aşırı kaygıyı tetikleyebilir. Örneğin bir yakının kaybı, iş stresi, mobbing veya ekonomik problemler.
• Kişilik Tipleri: Belirli kişilik tiplerine sahip insanlar anksiyete bozukluklarına diğerlerinden daha yatkındır.
• Diğer ruh sağlığı bozuklukları: Depresyon gibi diğer akıl sağlığı bozuklukları olan kişilerde de genellikle bir kaygı bozukluğu vardır.
• Anksiyete bozukluğu olan akrabalara sahip olmak: Anksiyete bozuklukları ailelerde ortaya çıkabilir.
• Uyuşturucu veya alkol: Uyuşturucu veya alkol kullanımı veya yanlış kullanım veya yoksunluk kaygıya neden olabilir veya kötüleştirebilir.

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) Teşhisi

Anksiyete bozukluğu teşhisi bir ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı tarafından yapılır. Anksiyete bozuklukları geniş bir hastalık grubunu kapsadığı için her alt grubu için farklı tanı kriterleri geliştirilmiştir.  Belirtileriniz varsa, doktorunuz sizi muayene edecek ve tıbbi geçmişinizi isteyecektir. Belirtilere neden olabilecek tıbbi hastalıkları dışlamak için testler yapabilir. Hiçbir laboratuvar testi anksiyete bozukluklarını spesifik olarak teşhis edemez.

Doktor anksiyete bozukluğunu teşhis ederken belirtilerini ne kadar uzun ve yoğun olduğunu değerlendirecektir. Ayrıca belirtilerin normal aktivitelerin gerçekleştirmesini engelleyip engellemediğini de kontrol edecektir.

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) Tedavisi

Anksiyete bozuklukları ilaç veya psikoterapi ya da her ikisi ile birlikte tedavi edilebilir. 

• Psikoterapi: Kaygı bozukluğunun tedavisinde uygulanan protokollerden biri de psikoterapidir. Bilişsel davranışçı terapi tedavi için oldukça uygun bir seçenektir. Bilişsel davranışçı terapi ile insanlara olaylara karşı verdikleri tepkilerdeki çarpıklığı düzeltmeye yönelik bir tedavi metodudur. 
• İlaç: Hastaların kaygılarını kontrol etmelerine yardımcı olabilir, ancak altta yatan durumu tedavi edemezler. Klinisyenler hızlı hareket eden benzodiazepinleri sınırlı bir süre için reçete edebilirler. Beta-blokerler, belirli bir etkinlik için kalp atışı veya el titremesi gibi rahatsız edici semptomları azalatabildikleleri için tercih edilebilir. Selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar) veya daha az sıklıkla trisiklik gibi antidepresanlar daha uzun süreli tedavi için kullanılabilen ilaçlardır. 
• Hipnoz (Hipnoterapi): Rehberli gevşeme, yoğun konsantrasyon ve bazen trans olarak adlandırılan daha yüksek bir farkındalık durumuna ulaşmak için odaklanmış dikkat kullanan tıp tedavisidir. Kişinin dikkati hipnoz sırasında dış faktörlerden ayrıştılır.  Doğal olarak oluşan bu durumda, bir kişi dikkatini belirli durumlara veya görevlere odaklayabilmektedir.

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) Tedavi Edilmezse

Anksiyete bozukluğuna sahip olmak endişe durumundan daha fazlasına neden olur. Ayrıca, bazı diğer zihinsel ve fiziksel koşullara yol açabilir veya kötüleşebilir:

Oluşabilecek durumlar şu şekildedir:

• Depresyon (sıklıkla bir anksiyete bozukluğu ile ortaya çıkar) veya diğer zihinsel sağlık bozuklukları
• Madde kötüye kullanımı
• Uyku sorunu (uykusuzluk)
• Sindirim veya bağırsak problemleri
• Baş ağrısı ve kronik ağrı
• Sosyal izolasyon
• Okulda veya işte çalışan sorunlar
• Kötü yaşam kalitesi
• İntihar

Anksiyeteye (Kaygı Bozukluğu) Ne İyi Gelir?

Anksiyete bozukluklarını yönetmede bazı tavsiyelere uymakta fayda vardır. Bu tavsiyeler anksiyete bozukluğun şiddetinin azalmasında yardımcı olacaktır. 

• Kahve, çay, kola, enerji içecekleri ve çikolata gibi kafein içeren yiyecek ve içecekler kısıtlanmalıdır. Kafein ruh halini değiştiren bir ilaçtır ve anksiyete bozukluklarının belirtilerini daha da şiddetlendirebilir.
• Yürüyüş, bisiklet sürme gibi canlı aerobik egzersizler stresi azaltıcı ve ruh halini düzeltici kimyasallar salınmasını sağlayabilir.
• Uyku problemleri ve anksiyete bozuklukları sıklıkla birliktelik seyreder. İyi dinlenmeyi bir öncelik haline getirin. Eğer uyku probleminiz varsa bunu doktorunuzla görüşün.
• Aktif kalmak anksiyeteye iyi gelebilir. Hoşunuza giden ve kendinizi iyi hissetmenizi sağlayan faaliyetlere katılın. Endişelerinizi azaltabilecek sosyal etkileşimli etkinliklerde rahatlamaya çalışın.

Anksiyeteye (Kaygı Bozukluğu) Ne İyi Gelmez?

• Reçetesiz ilaç veya bitkisel İlaçlar: Birçoğu anksiyete belirtilerini daha da kötüleştiren kimyasallar içerir.
• Tedaviyi geciktirme: Anksiyete bozukluğunuz varsa ve tedavinizi geciktirirseniz bozukluk daha zor tedavi edilebilir hale gelebilir ve depresyon gibi ek hastalıklar eklenebilir. 
• Alkol ve uyuşturucu kullanımı: Anksiyete bozukluğunu uyuşturucu ve alkol kullanımı daha kötü hale getirecektir. Eğer kendi başınıza bırakamıyorsanız vakit kaybetmeden bir ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanına danışabilirsiniz.

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) İlaçları

Çeşitli ilaç türleri anksiyete belirtilerini tedavi edebilir. Anksiyete bozuklukları için kullanılan ilaçları dört ana gruba toplanabilir. 

• Selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar): Bir tür antidepresan olmasına rağmen, doktorlar genellikle bunları anksiyete ve obsesif kompulsif bozukluk (OKB) olan insanlara reçete eder. SSRI'lar, beyindeki sinir hücrelerini, ruh hali düzenlemesinde hayati bir rol oynayan bir kimyasal olan serotonin üzerinden etki gösterirler. Anksiyete için SSRI örnekleri şunlardır: sitalopram, esitalopram, fluoksetin, fluvoksamin, paroksetin, sertralin. Bu ilaçlar genelde 2-6 hafta arası etkisini göstermeye başlar. İnsanlar genellikle anksiyeteyi tedavi etmek için 12 aya kadar SSRI alır, daha sonra dozu yavaş yavaş azaltır. SSRI’lar bağımlılığı yol açmaz.
• Serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI'ler): Depresyon ve anksiyeteyi tedavi eden bir başka antidepresan sınıfıdır. Doktorlar ayrıca bazı kronik ağrı durumlarını tedavi etmek için reçete edebilirler. Bu ilaçlar beynin serotonin ve norepinefrin kimyasalları üzerinden etki gösterir.. Anksiyete için SNRI ilaçlar şunlardır: duloksetin, venlafaksin. SSRI'larda olduğu gibi, SNRI'ların da etki göstermesi bir kaç hafta sürebilir.
• Trisiklik antidepresanlar (TCA'lar): Daha eski bir antidepresan ilaç sınıfıdır. Depresyon ve anksiyete tedavisinde etkili olsalar da, doktorlar daha az yan etkiye neden oldukları için genellikle SSRI'ları reçete ederler. Bununla birlikte, özellikle diğer ilaçlar rahatlama sağlamazsa, TCA'lar bazı insanlar için yararlı olabilir. Anksiyete için TCA örnekleri şunlardır: amitriptilin, imipramin, nortriptilin.
• Benzodiazepinler: Gergin kaslar gibi anksiyetenin fiziksel belirtilerini azaltan bir yatıştırıcı ilaç türüdür. Bu ilaçlar ayrıca rahatlamayı sağlar ve etkileri birkaç dakika içinde gerçekleşir. Benzodiazepinler şunları içerir: alprazolam, klordiazepoksit, diazepam, lorazepam. Kısa süreli sorunlar için oldukça etkili olmalarına rağmen, doktorlar nadiren benzodiazepinleri reçete ederler, çünkü zamanla etkileri azalır ve bağımlılık yapma potansiyelleri vardır. İnsanlar, SSRI etkisini gösterene kadar birkaç hafta boyunca bir SSRI ile birlikte bir benzodiazepin alabilirler.

Diğer birçok ilaç anksiyeteyi tedavi etmeye yardımcı olabilir, ancak doktorlar genellikle sadece SSRI'lar veya benzer ilaçlar işe yaramazsa reçete ederler.

Anksiyete için diğer ilaçlar şunlardır:

• Beta-blokerler, yüksek tansiyon ve kalp rahatsızlığı olan insanlar için yaygın bir ilaçtır. Bununla birlikte, doktorlar belirli durumlarda anksiyete bozukluğu için reçete edebilirler. Beta-blokerler norepinefrinin etkilerini azaltır, yani bazı anksiyete belirtilerini hafifletebilirler. Beta-bloker örnekleri arasında atenolol ve propranolol bulunur.
• Buspiron, benzodiazepinlerden çok daha yavaş çalışır ve her türlü anksiyete bozukluğunu tedavi etmeyebilir, ancak daha az yan etkiye neden olur ve bağımlılık riski daha düşüktür.
• Monoamin oksidaz inhibitörleri (MAOI'ler) antidepresan tiplerinden biridir. Doktorlar panik bozukluğu ve sosyal bozukluk semptomlarını tedavi etmek için bunları reçete edebilirler. MAOI türleri şunlardır: izokarboksazid, fenelzin, selegilin, tranilsipromin.

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Gebelikte Anksiyete (Kaygı Bozukluğu)

Gebelerde de anksiyete bozukluğu görülebilir. Gebelikte yaşanan psikiyatrik problemlerin uzun vadede çocukları da etkileyebileceğine dair çalışmalar vardır. Ayrıca gebelikte de erken doğum ve düşük doğum ağırlığı gibi sonuçlara yola açabilir. Bu sebeple en yakın zamanda uzman hekimle görüşmekte fayda olacaktır. Tedavi için ilaçların düzenlenmesinde gebelerde bazı farklar olacağından doktora gebelik durumundan bahsedilmesi gerekmektedir.

Çocuklarda Anksiyete (Kaygı Bozukluğu)

Çocukların zaman zaman kaygılı olmaları normaldir. Ancak bazı çocuklar için kaygı, davranışlarını ve düşüncelerini her gün, okullarını, evlerini ve sosyal yaşamlarını etkileyerek zarar verir. Eğer böyle bir durumla karşı karşıya iseniz bir uzman doktorun yardımına ihtiyacınız vardır. 

Çocuklarda anksiyete bozukluklarından şüpheleniyorsanız dikkat etmeniz gereken belirtiler ise şu şekildedir:

• Konsantre olmakta zorlanma
• Uyuyamamak ya da kabuslar görmek
• Yeme alışkanlıklarında bozukluk
• Öfke ve sinir patlamaları
• Sürekli endişe ve olumsuz düşünce hakimiyeti
• Gergin ve huzursuz hissetmek veya sık tuvalete çıkmak
• Karın ağrılarından şikayet ve kendini iyi hissetmeme

Bazı çocuklarda stresli olaylar sonrası anksiyete bozukluğu oluşabilir.

• Sık sık ev veya okul taşınması
• Kavga eden veya tartışan ebeveynler
• Yakın bir akrabanın veya arkadaşın ölümü
• Ciddi şekilde hasta olmak veya bir kazada yaralanmak
• Sınav veya akran zorbalığı gibi okulla ilgili konular
• İstismar veya ihmal

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve otistik spektrum bozuklukları olan çocukların anksiyete ile ilgili problemleri olması daha olasıdır. Küçük çocuklarda genelde ayrılık anksiyetesi görülürken adölesanlarda sosyal anksiyeteye daha sık rastlanır.

Anksiyete (Kaygı Bozukluğu) için Hangi Doktora Gidilir?

Anksiyete bozuklukları ile ilgilenen hekim Ruh Sağlığı ve Hastalıkları uzmanıdır. Eğer çocuğunuzda bu anksiyete bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları uzmanına da gidebilirsiniz.

Bazı durumlarda ruh sağlığı ve hastalıkları doktoru ile görüşmekte fayda vardır.

Bu durumlar şu şekildedir:

• Çok fazla endişeleniyor gibi hissediyorsunuz ve işinize, ilişkilerinize veya hayatınızın diğer kısımlarına müdahale ediyor ise,
• Korkunuz, endişeniz veya endişeniz sizi üzüyor ve kontrolü zor ise,
• Depresyonda hissediyor, alkol veya uyuşturucu kullanımında sorun yaşıyorsun ya da kaygı ile birlikte başka akıl sağlığı endişeleri yaşıyor iseniz,
• Kaygının fiziksel bir sağlık sorunuyla bağlantılı olabileceğini düşünüyorsanız.

Endişeleriniz kendi başlarına gitmeyebilir ve yardım istemezseniz zamanla kötüleşebilir. Endişeniz kötüleşmeden önce doktorunuza başvurun. Erken dönemde tedavi etmek daha kolay ve daha hızlıdır.

İntihar düşünceleri veya davranışları varsa acil olarak doktora başvurulmalıdır.