Sosyal Fobi

Sosyal Fobi Nedir?

Sosyal anksiyete bozukluğu (eski adıyla sosyal fobi), sosyal etkileşimlerden haddinden fazla anksiyete (kaygı), rahatsızlık hissi ve utanma olması durumudur. Genelde gençlik yıllarında başlar. Yıllar geçtikçe azalabilir ancak düzelmeyip sosyal yaşamı ciddi şekilde etkileme ihtimali de vardır. Sosyal anksiyete bozukluğuna sahip kişiler, insanların yaptığı eylemlerden dolayı sıkça insanlar tarafından yargılanacağını düşünür. Bu durum okul, iş ve diğer faaliyetlerini sıkça etkiler.

Sosyal anksiyete bozukluğundan muzdarip bir çok kişi durumun farkındadır ve sebepsiz olduğunu bilir ancak bu durumun üstesinden gelmekte zorlanır. Çoğu zaman rahatsızlık durumunu hissederler. Buna ek olarak sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi) olan kişilerde depresyon ve özgüven eksikliği de görülebilir. Ayrıca sosyal anksiyete bozukluğuna sahip kişiler bu durumun üstesinden gelmek için alkol ve madde kullanımına başlayabilir ve bağımlı olabilirler. Sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi) tüm sosyal faaliyetleri etkileyebilirken bir faaliyete (topluluk karşısında konuşma gibi) özgü de olabilir. Her iki durum da etkin tedaviyle üstesinden gelinebilir bir durumdur.

Sosyal Fobi Belirtileri

Sosyal anksiyete bozukluğu tanısı bir sosyal etkinlikte veya bir sahne performansından kaçınma, çekinme durumu gerçekleşirse ve bu günlük hayatı etkilerse konabilir.

Sosyal anksiyete bozukluğunda karşılaşılabilen belirtiler şunlardır:

• Yeni insanlarla tanışmak, sohbeti başlatmak, telefonla konuşmak gibi günlük aktivitelerden çekinmek
• Grup sohbeti gibi aktivitelerden kaçınmak ve endişe duymak
• Yüz kızarması, terleme, yetersiz görünme gibi utanacağını düşündüğünüz konularda endişe etmek
• Başkaları izlerken bir işi yapmakta zorlanmak ve izleyen insanların sürekli yargıladığını düşünmek
• Eleştiriden korkmak ve özgüven eksikliği yaşamak
• Sık sık hasta gibi hissetmek, terlemek ve göz temasından çekinmek

Bu belirtiler kişiden kişiye değişebilir. Ayrıca kişide fiziksel belirtiler de olabilir.

Fiziksel belirtiler şunlardır:

• Kalp atışından hızlanma
• Kaslarda gerginlik
• Baş dönmesi
• Mide bulantısı ve ishal gibi sindirim sistemi belirtileri

Bir olaydan hemen önce belirtiler artabilir ya da şiddetlenebilir. Ayrıca etkinlikten haftalar öncesinden endişeler başlayabilir. Buna ek olarak yapılan aktiviteden sonra da uzun süre nasıl yapıldığı ile ilgili endişeler yaşayabilirsiniz.

Sosyal Fobi Nedenleri Nelerdir?

Sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi) 13 yaş döneminde ortaya çıkan bir hastalıktır. Daha erken ya da daha geç de ortaya çıkabilir. Sosyal anksiyete bozukluğunun nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte bazı öneriler ve kanıtlanmış sebepler vardır.

Bu sebeplerden bazıları şunlardır:

• Cinsiyet: Sosyal anksiyete bozukluğu kesin olarak kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülmektedir.
• Genetik: Eğer kardeşiniz ya da anne, baba ve diğer büyüklerinizde sosyal anksiyete bozukluğu varsa risk artmaktadır.
• Yetiştirme tarzı: Kimi araştırmacıların önerisine göre sosyal anksiyete bozukluğu, endişeye şahit olan insanlarda daha fazla görülmektedir. aşırı korumacı ebeveynler ve sosyal anksiyete arasında bir ilişki olabilir.
• Olumsuz hayat tecrübeleri: Alaya alınma, zorbalık, aşağılanma veya reddedilme yaşayan çocukların diğer insanlara kıyasla sosyal anksiyeteye daha eğilimli olabilirler. Bu hayat tecrübeleri cinsel istismar, aile çatışması veya başka bir olumsuz tecrübeyi içerebilir.
• Karakter yapısı: Çekingen, bastırılmış, cesaretsiz, ürkek çocuklarda sosyal anksiyete bozukluğu daha sık gözlenebilir.
• Zorlu bir deneyim: Kimi kişiler, önemli bir sunum yapmak zorunda kaldıklarında ilk sosyal anksiyetesini yaşayabilir.

İnsanlar sosyal varlıklardır. Sosyal anksiyeteye eğilime neden olan hafif düşünceler bir topluluk karşısında ciddi bir hal alabilir. Bu kötü düşüncelerden hayatı etkilemeye başlamadan önce kurtulmak hayattan daha fazla zevk almanızı sağlayacaktır.

Sosyal Fobi Teşhisi

Sosyal anksiyete bozukluğu tanısı eğer hastada sosyal performans sunmakla ilgili bir korku, endişeye ya da kaygısı varsa konabilir. Ayrıca bu durumun hastanın günlük yaşamını etkilemesi de gerekmektedir.

Sosyal anksiyete bozukluğu tanısı koymak için aşağıdaki kriterlerin sağlanması gerekmektedir:

• Birey, başka insanlar tarafından izlenmeye ve incelemeye maruz kaldığında sosyal performans sergilemekten korkar. Örnek olarak yeni insanlarla tanışmak, Bir olumsuz değerlendirmeye maruz kalacağı davranışlardan çekinir.
• Her türlü sosyal aktivitede şiddetli anksiyete yaşar.
• Anksiyeteye neden olan eylemden uzak durmaya çalışır.
• Korku ya da kaygısı gerçekte olması gerekenden çok üsttedir.
• Korku ya da anksiyetesi en az 6 ay sürer.
• Anksiyeteye neden olacak eylemlerden kaçınma durumu sosyal, akademik ya da mesleki işlevselliğini etkiler.

Aşağıdaki fiziksel belirtilere de sahip olabilir:

• Kızarma, terleme, kalp hızında artış ve kafanın içinin bomboş hissetme durumu
• Mide bulantısı ve karın ağrısı
• Sert bir vücut duruşu, zayıf göz teması veya çok sessiz konuşma

Ek olarak hasta bu durumların sosyal ortamlarda performans sergilerken yaşadığını belirtebilir.

Sosyal Fobi Tedavisi

Sosyal anksiyete bozukluğu şiddetine göre ömür boyu devam edebilen bir durumdur. Tedavi yaşadığı sorunları yönetmeye yönelik ve hastanın özgüven kazanmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Psikoterapi ve ilaç tedavisi bilinen en iyi tedavi yöntemidir. Psikoterapi yöntemlerin en sık bilişsel davranışçı terapi uygulanır.

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Bu terapi yönteminin belirtileri etkin bir şekilde azalttığı gösterilmiştir. BDT kişinin davranışlarının karar vermesinde çevresindeki insanlardan daha ziyade kendi düşünceleri duyguları ve davranışlarını görmesi amaçlanır. Bu tip psikoterapide, hasta kendileri hakkında olumsuz düşüncelerin nasıl tanındığını ve değiştirileceğini öğrenir. Bu terapi iki ana kısımdan oluşur: çarpık ve orantısız düşüncelerin azaltılması ve kaygıyı tetikleyen durumlara karşı verdiği yanıtın değiştirilmesi.
• İlaçlar: Sosyal Anksiyete bozukluğu tedavisini bir kısmını da ilaçlar oluşturur. İlaçlar kaygının azaltılmasında, sosyal anksiyete durumlarının azaltılmasında ve belirtilerin üstesinden gelmede faydalıdır. Bu amaçla seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) en sık kullanılan ilaçlardır. Ayrıca hastalara serotonin ve norepinefrin geri alım inhibitörleri de yazılabilir. Sıklıkla doz yavaş yavaş arttırılır ve belirtilerde gözle görülür bir değişiklik olması 3 ayı bulabilir. Yavaş yavaş artan dolarla reçete edilerek başlanır. Belirtilerdeki herhangi bir iyileşmenin fark edilebilir olması 3 aya kadar sürebilir. Benzodiazepinler de sosyal anksiyete bozukluğu tedavisi için yazılabilen anti anksiyete ilaçlardır. Benzodiazepinler kısa süreli yazılır çünkü bağımlılık yapma potansiyelleri vardır. Sıklıkla kullanılmasa da özel durumlarda - mesela sunum yapmadan hemen önce - beta blokerler kullanılabilir. Fakat uzun dönem tercih edilmezler.

Sosyal Fobi Tedavi Edilmezse

Sosyal anksiyete bozukluğu, tedavi olunmadığı zaman ömür boyu devam edebilir. Kaygıları ve korkularını hayatını kontrol altına alabilir. Bu günlük yaşamını, okul etkinliklerini, iş hayatını, ilişkilerini ve genel mutluluğunu engelleyebilir. Sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi) şiddetlenirse kişi işten ayrılabilir, alkol ve madde kullanımına başlayabilir, arkadaşlarından uzaklaşabilir, okulla uyumu bozulabilir ve depresyona, intihara sürüklenebilir.

Sosyal Fobiye Ne İyi Gelir?

• Sosyal ilişkilerden önce pozitif duygu ve düşünceleri arttırma: Sizi mutlu eden aktiviteler beyninizde sizi rahatlatan ve güzel hissettiren kimyasalların salınmasını arttırabilirler. Sevdiğiniz bir şarkıyı dinlemek, bir dizi izlemek faydalı olabilir. Ayrıca meditasyon ve hafif egzersizlerin faydası vardır.
• Olumsuz düşünce süreçlerini reddetmek: Kendinizi çekingen, korkak biri gibi ifade etmek ve insanlara öyle olduğunuzu söylemek toplum içinde negatif düşünceleri pekiştirecektir ve yanlış düşünce kalıplarının oluşmasına neden olacaktır. Kendiniz hakkında olumsuz düşüncelerinizi kağıda dökerek analiz etme imkanı bulabilirsiniz. Ardından bu çarpık düşünceleri düzeltebilirsiniz. Örneğin ben korkak bir insanım demek yerine toplum içinde korkak davrandım demek kendinize olan algınız değiştirebilir.
• İlaç ya da maddelere bağlanmamak: Bu durum sadece sosyal anksiyete bozukluğunun çözüme kavuşmasına engel olmakla kalmaz hayatınızı olumsuz yönde etkileyen başka sorunlar oluşmasına da yol açar. Doktorunuzun önerdiği ilaçların dışına çıkmayınız.

Sosyal Fobiye Ne İyi Gelmez?

Sosyal kaygı bozukluğunu daha da kötü hale getiren nedenlerden biri de endişeli olma korkusudur. Bir kişi ne kadar endişeli olursa sosyal ortamlara dahil olmaktan o kadar çekinecektir. Ve sosyal etkileşimini azalttıkça kaygı da artacaktır. Bu anksiyete döngüsünü kırmak önemlidir. Bir insanı gergin olabileceği ortamlara zorunda kalmadan katılmasına teşvik etmek hastalığın üstesinden gelmeye yardımcı olabilir.

• Bitkisel ve reçetesiz ürünler: Doktor önerileri dışında kullanılan ek ürünler hastalığı daha da kötüleştirebilir ve böbrek ve karaciğer yetmezliği gibi sorunlara neden olabilir.
• Tedaviyi geciktirme: Sosyal anksiyete bozukluğu 13 yaş civarlarında başlar ve ömür boyu sürebilir. İlaç ve psikoterapi ile tedavi edilebilse de bu tedavilerin düzensiz olması ve yarım bırakılması tedaviyi daha zor bir duruma sokabilir.
• Madde ve alkol kullanımı: Sosyal anksiyete bozukluklarında alkol ve madde kullanımı hastalığın şiddetini artmasına, tedaviyle uyumun bozulmasına neden olabilir. Eğe bırakmakta zorlanıyorsanız her ikisi için de tedavi olmanız gerekebilir.

Sosyal Fobi İlaçları

• Selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar): SSRI’lar antidepresanlar kategorisine giren bir ilaçtır. Ayrıca sosyal anksiyete bozukluğu tedavisinde de etkin bir şekilde kullanılmaktadır. SSRI’lar serotonin reseptörleri üzerinden etki eder ve kişini duygusal durumunun düzenlenmesine etki eder. Selektif serotonin geri alım inhibitör (SSRI) örnekleri şunlardır: Sitalopram, esitalopram, fluoksetin, fluvoksamin, paroksetin, sertralin. SSRI’ların etkisi 2 ile 6. haftalar arası etkisini gösterir. Hastalığın şiddetine göre kullanım süreleri değişir. İlacı keserken doz yavaş yavaş azaltılır. Bağımlılık potansiyelleri yoktur.
• Serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI'lar): Depresyon ve anksiyete için kullanılan başka bir ilaç grubu da SNRI’lardır. Uzun süren ağrılarda da tercih edilebilir. Etkilerini serotonin ve norepinefrin reseptörleri üzerinden etkisini gösterir. Şunlardır: duloksetin, venlafaksin. SSRI'larda olduğu gibi, SNRI'ların da etki gösterme süresi SSRI’larla benzerdir.
• Benzodiazepinler: Sosyal anksiyete bozukluğunda yaşanan fiziksel semptomlar için kullanılan bir ilaç grubudur. Etkileri dakikalar içerisinde başlar ve gevşeme de sağlarlar. Etkileri hızlı ve etkili olmasına rağmen bağımlılık riski olduğu için doktorlar tarafından pek tercih edilmezler. SSRI’ların etkisi başlayana kadar kullanılabilmektedir. Ancak yine de dikkatli olmak gerekmektedir. Sık kullanılan benzodiazepinler şunlardır: alprazolam, klordiazepoksit, diazepam, lorazepam.
• Beta-blokerler: Hipertansiyon ve bazı kalp rahatsızlıkları için kullanılabilen beta blokerler oldukça yaygın bir ilaçtır. Doktorlar ek olarak sosyal anksiyete bozukluğunda da tercih edebilirler. Kaygı belirtilerini azaltırlar. Etkilerini norepinefrin üzerinden gösterir. Beta bloker örnekleri şunlardır: atenolol ve propranololdur.

Hamilelikte Sosyal Fobi

Sosyal anksiyete bozukluğu hamileleri de etkileyebilen bir durumdur. Hamileyken yaşanan ruh sağlığı problemleri uzun dönemde hem hamileyi hem de çocuğunu etkileyebilir. Erken doğum ve düşük doğum ağırlığına neden olabileceğine dair araştırmalar da vardır. Ayrıca hamilikte kullanılan tedavi protokolleri de değişebilir. Bundan dolayı hamileyseniz hem ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanınıza hem de kadın doğum uzmanına bilgi vermeniz önem arz eder.

Çocuklarda Sosyal Fobi

Sosyal anksiyete bozukluğu çocukları etkileyebilen bir hastalıktır.

Çocuklarda sosyal anksiyete bozukluğu olduğunu düşündüren belirtiler şunlardır:

• Normalden fazla ağlama
• Sık sık öfke nöbeti geçirme
• Başka insanlar ve yetişkinlerle iletişim kurmaktan çekinme
• Okula gitmekten ve okuldaki aktivitelerden, sosyal etkinliklerden kaçınma
• Okulda yardım istememe
• Ebeveynlerine fazla güvenme ve bağlanma

Eğer çocuğunuzda bu belirtilerin olduğunu düşünüyorsanız ruh sağlığı ve hastalıkları ya da çocuk ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı ile iletişime geçiniz. Çocuklarda sosyal anksiyete bozukluğu tedavisini temelleri aynı olsa da ilaçlar değişkenlik gösterebilir.

Sosyal Fobi için Hangi Doktora Gidilir?

Sosyal anksiyete bozukluğu ile ilgilenen doktor Ruh Sağlığı ve Hastalıkları (Psikiyatri) uzmanıdır.

Eğer sosyal aktivitelere katılmaktan kaçınıyor, yeni insanlardan tanışmaktan çekiniyor ya da topluluk karşısında konuşmaktan korkuyorsanız ya da sizde herhangi bir sebepten sosyal anksiyete bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız bir ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanıyla görüşmenizde fayda vardır.