Madde Bağımlılığı

Madde Bağımlılığı Nedir?

Beynin yapısını değiştiren ilaçların veya maddelerin kullanılmasıyla ortaya çıkan madde bağımlılığı, nörobiyolojik bir hastalıktır. Karmaşık bir beyin bozukluğu veya zihinsel hastalık olarak adlandırılan bu hastalık tedavi edilmediği takdirde sürekli olarak ilerler, kronik hale dönüşür ve en sonu ölümcül olabilir. Kişiler, onlara iyi geldiğini düşündükleri ilaçları alamadıklarında işlevsiz hissederler. Bu durum sonucunda kişisel ilişkiler, genel sağlık durumu ve iş yaşamı olumsuz etkilenmektedir.

Madde bağımlılığında beyin aynı ilacı veya maddeyi kullanmak için sürekli bir istek duyar ve kişi kendi kontrolünü kaybetme aşamasına gelir. Ayrıca madde bağımlılığı tekrarlanabilen bir hastalık olduğu için madde kullanımı bırakıldıktan sonra tekrar nüksedebilmektedir. Bu tedavinin işe yaramadığı anlamına gelmez. Bu süreçte de tedaviye hastanın verdiği tepkiler göz önüne alınarak devam edilmelidir.

Bağımlılığa neden olan ilaçlar, beyne dopamin adı verilen kimyasal bir madde akıtırlar. Bu madde yoğun bir zevk hissi yaşatmaktadır. Zamanla beyin ekstra dopamine alışır ve istek sürekli hale gelir. Bunun sonucunda başka aktiviteler yapmak hatta yemek yemek bile zevk vermemeye başlar.

En çok bağımlılık yapan maddeler ve bağımlılık yapma nedenleri ise değişkenlik göstermektedir.

Sıralamak gerekirse:

Opioidler: Haşhaş bitkilerinde doğal olarak bulunan opioidler çeşitli bağımlılık yapan maddelerin içinde kullanılmasının yanı sıra; öksürük, ağrı ve ishali tedavi etmek için kullanılmaktadır. Kişiyi rahatlatıp sakinleştiren bu madde, dopamin artışı da sağlamaktadır.

Uyarıcılar: Uyanıklığı, dikkati ve enerjiyi artırıp, iştahı kesmektedir. Kan basıncının ve kalp hızının artmasını sağlayan bir kimyasal olan norepinefrine etki eder ve dopamini artırır.

Sakinleştirici: Sakinleştirici ilaçların içinde bulunan maddeler kişiyi uykulu ve sakin hissettirir, bu nedenle uyku ve endişe bozukluğu olan kişilere reçeteli olarak verilmektedir. Ancak kötüye kullanıldığında kişide yoksunluk hissi yaratabilmektedir ve bu his rahatsız edici veya tehlikeli olabilmektedir.

İnhalantlar: Solunum yolu ile alınan inhalantlar zehirlenmeye neden olan çözücüler içermektedir. Kullanıcıların %58’i henüz ergen yaşta başlamış kişilerdir. Uzun süreli kullanımında beyinde ve sinirlerde hasar; kalp, karaciğer ve böbreklerde yetmezliğe neden olabilmektedir.

Alkol: Alkol zararsız bir madde gibi görünse de beynin baskılanmasına neden olur. Konuşmayı kısıtlar, kas kontrolünü ve koordinasyonunu azaltır. Uzun süreli kullanımı alkolizme neden olmaktadır. Karaciğer yetmezliği, yemek borusu, pankreas ve mide kanserine neden olmaktadır.

Tütün: Tütünde bağımlılık yapan temel madde nikotindir. Sigara içenlerin haricinde çevrelerindeki insanlara da zarar vermektedir. Kalp hastalığı, akciğer kanseri, amfize, peptik ülser hastalığı ve inmeye neden olabilmektedir. Yoksunluk belirtileri arasında anksiyete, açlık, uyku bozuklukları ve depresyon bulunmaktadır.

Madde Bağımlılığı Belirtileri

Bu belirtiler kullanılan maddenin bağımlılık yaratmaya ve beyinde bozukluklara yol açmaya başladığı anlamına gelmektedir:

• Madde kullanmak için her gün veya günde birkaç kez istek duymak.
• İstenilen miktarın üstünde ve düşünülenden daha uzun süre madde kullanımına devam etmek.
• Kullanılan maddenin her zaman bulundurulması isteğinin ortaya çıkması ve maddi olarak karşılanamasa bile madde veya ilacı satın almak.
• Madde kullanımın sonucunda herhangi bir hata yapılsa veya ilişkileri kötü etkilese bile kullanıma devam etmek.
• Kişinin izole etmesi ve tek başına geçirdiği vaktin artması.
• Kişisel temizliğe veya görünüşe dikkat etmemek, kişinin kendisiyle yeterince ilgilenememesi veya bunun için istek duymaması.
• Madde kullanımından sonra araba sürmek, yalan söylemek veya hırsızlık yapmak gibi eylemlerde bulunarak kişinin kendisini veya bir başkasını tehlikeye atması
• Geçirilen zamanın çoğunluğunda maddeyi temin etmek, kullanmak ve etkilerinden kurtulmaya çalışmakla uğraşılması.
• Bırakmak için çaba gösterildiğinde ise kişinin kendini hasta hissetmesi, yoksunluk çekmesi

Bunun dışında maddenin uzun süre kullanılması sonucunda beyin hasar görür ve öğrenme, yargılama, karar verme, stres kontrolü, hatırlama ve davranış şekilleri gibi becerilerde bozukluk görülür. Kişi bağımlı ise bunların farkında olsa bile kullanmayı bırakamayabilir.

Madde Bağımlılığının Nedenleri

Her insanın iradesi ve beyni farklı olduğu için madde bağımlılığının nedenleri veya başlangıç sebepleri farklı olabilmektedir. Sigara, alkol ve uyuşturucu gibi maddelere genellikle erken yaşta başlanmaktadır. Madde bağımlılığı yapan faktörler ise kişiye göre farklılık gösterir.

Genetik yapı: Bir ebeveynin veya kardeşin bağımlı olması kişiyi genetik olarak etkiler ve bağımlı olasılığını yükseltir. Bu oran kadın ve erkeklerde aynıdır.

İlaç kullanımına erken başlamak: Çocukların beyni gelişmeye devam ettiği sırada bir ilacın sürekli kullanılması kişinin yetişkinliğinde madde bağımlılığı olasılığını artırabilmektedir.

Zihinsel bozukluklar: Kişinin depresyonda olması veya sürekli kaygı ve endişe içinde yaşaması madde bağımlılığı riskini artırmaktadır. Kişi daha iyi hissetmek için ilaçlara veya yasadışı maddelere yönelebilmektedir.

Sorunlu aile ilişkileri: Ebeveynlerle veya kardeşlerle sıkı bir bağın olmaması ve ilişkilerin sıkıntı ve strese neden olması kişinin bağımlı olma olasılığını artırmaktadır.

İyi hissetme isteği: Maddenin verdiği güçlü olma, özgüven, enerjik olma ve gevşeme hissi kişiyi rahatlatır ve maddenin tekrar kullanılması isteğine yol açar.

Madde Bağımlılığı Teşhisi

Madde bağımlılığında teşhis ve tedavi sürecinin olumlu gitmesi kişinin iyileşme isteğiyle doğru orantılıdır. Teşhis için ilk adım genel bir sağlık taramasından geçmektir. Madde bağımlılığının tespiti için spesifik bir bağımlılık testi yoktur. Kullanılan maddenin dozunu öğrenmek için kan ve idrar testleri yapılır. Bir pratisyen gözetiminde bu seviyeler sürekli kontrol altında tutulmalıdır.

İkinci aşamada ise bir psikiyatrist, psikolog veya akıl sağlığı uzmanı rehberliğinde hangi maddelerin hangi nedenlerle kullanıldığı tespit edilir. Bir tıbbi geçmiş belirlemesi yapılır. Bunun dışında önceki tedavi girişimleriyle ilgili bilgi alınır ve eğer nüksettiyse hastalığın nüksetme nedenleri araştırılır.

Madde Bağımlılığı Tedavisi

Madde bağımlılığı tedavisi kişiye göre değişkenlik gösterebilen metotlar içerir. Tedavinin ilk aşamasında kişi madde bağımlılığının kendisi için bir sorun haline geldiğini kabul etmelidir. Tedavi için kullanılan maddenin tipi, ne kadar süredir kullanıldığı ve kişi üzerindeki etkileri tespit edilmelidir.

Son zamanlarda alkol, eroin ve afyon gibi maddelerin bağımlılığını önlemek için kullanılmaya başlanan implant (çip) tedavisi, karın bölgesine Naltrekson içeren bir topun cerrahi yolla yerleştirilmesi ile başlar. Bu tedavi yaklaşık üç ay sürmekte ve kişideki madde isteğini azaltır, daha iyi uyku uyumasını sağlar ve ruh halini iyileştirmeye yardımcı olur.

Detoksifikasyon: Maddenin vücuttan temizlenmesi ve yoksunluk tepkilerinin azaltılması için uygulanmaktadır. Tedavi başlangıcının ilk adımı sayılabilmektedir.

Danışmanlık ve davranış terapileri: Kişi bireysel, grup veya aile terapilerine katılabilir. Madde bağımlılığında görülen en yaygın tedavi şeklidir. Yoksunluk semptomları azaldıkça seans sayıları da azalmaktadır. Danışmanlık, madde kullanımını bıraktırmanın yanında kişinin yaşam becerileri güçlenmektedir.

Rehabilitasyon programları: Kısa süreli yatılı tedavi ve yoğun detoksifikasyon işlemiyle kişiyi hazırlamaya odaklanır.

Terapötik topluluklar: Bağımlılığın ciddi düzeyde olduğu durumlarda kişi 6-12 ay süresince gerekli personellerle kalır. Topluluk ve personel kişinin maddeyi bırakmasında ve maddeye yönelik fikrini değiştirmesinde kilit rol oynar.

Geri kazanım muhafazası: Bu yöntemde ise kişinin sorumluluklarına odaklanmasını sağlamak, yeni ve bağımsız bir yaşam şekli sağlamak için kişinin kısa süreli ve denetim altında bir konutta yaşaması sağlanmaktadır. Mali durumları ve iş bulma konusunda da tavsiyeler verilir.

Destek grupları: Kişi iyileştikten sonra toplumdan izole olmaması ve motivasyonunun artması için aynı bağımlılık sorunları olan kişilerle buluşmasıdır.

İlaçlar: Madde bağımlılığı tedavisinde bağımlılığı azaltmak için ilaç kullanılabilmektedir. Daha çok detoksifikasyon sürecinde yoksunluk belirtilerini kontrol edebilmek için kullanılır. İlaç kullanmak tek başına bir tedavi yöntemi olmamalıdır, psikoterapi gibi yöntemlerle desteklenmelidir.

 Ayrıca teknoloji madde bağımlılığı tedavisinde büyük bir rol oynamaya başlamıştır. Yukarıda bahsedilen terapi yöntemlerini karşılayamayan kişilere internet aracılığıyla ulaşılmaya çalışılmaya başlanmıştır.

Madde Bağımlılığı Tedavi Edilmezse

Madde bağımlılığı tedavi edilmediği takdirde kişi kullandığı maddeye bağlı olarak uzun vadede zarar görme yoluna girer. Kontrolü elinden kaybettirmek maddenin en hızlı gösterdiği etkidir.

Bağımlılık ilerledikçe düşünülen tek şey maddeyi temin etmeye etmek olacaktır. Bunun yanında yoksunluk belirtileri ortaya çıkmaya başlayacaktır. Bu aşamadan sonra bağımlı kişi kişisel hijyene veya sağlığına önem vermeyi bırakacaktır. Kendini ve sosyal yaşamını umursamayan kişinin ilişkileri, iş hayatı veya aile hayatı büyük zararlar görebilir. Beynin ve vücudun gördüğü zarar geri dönülmez hale gelmeden önce kişinin bağımlılığın farkına varıp tedaviye isteyerek başlaması büyük önem taşımaktadır.

Erken tedavi olmazsa ve istenmezse bağımlılığın sonu aşırı doz veya intihar olabilmektedir. Bağımlı kişinin çevresindeki insanların desteği ve yardımı da bu süreçte büyük önem taşımaktadır. Bir bakıma kişiyi cesaretlendirecek ve tedavisine yardım edecek olan aile ve arkadaşlardır.

Madde Bağımlılığına Ne İyi Gelir?

Daha önce madde bağımlılığına son verilmeye çalışılmış olsa da madde bağımlılığı tekrar nüksedebilir. Her ne olursa olsun ilk veya ikinci, üçüncü tedavi de olsa kişi değişimi istediğine ve iyileşmeye istekli olmalıdır. İyileşme sürecinde sizi bağımlılığa iten birçok şey hakkında değişiklik yapmanız gerekmektedir.

Bunlar:

• Stresle başa çıkma yöntemleri
• Sosyal çevrede iyi yönde gerçekleşen değişimler
• Boş zamanları iyi değerlendirme
• Kendinizi daha fazla düşünmek ve kendiniz için iyi şeyler yapmak
• Destek ve motivasyon için sevdiğiniz insanların etrafınızda kalmasına izin verin
• Sosyal aktivitelere katılarak madde bağımlılığınızı oluşturan çevreden uzaklaşın
• İstikrarlı ve huzurlu bir hayat size bütün ilaçlardan iyi gelecektir. İlaç kullanımını en aza indirgeyin
• Reçeteli ilaçların da bağımlılık yaptığı ve bu amaçla kullanıldığı bilinmektedir. Bundan sakınmak için ise,
• Doktorunuzun önerdiği ilaçları, önerdiği dozlarda almak

Size verilmiş reçeteli ilaçları başkasına vermemek ve başkasına verilmiş reçeteli ilacı kullanmamak ve bu konuda çocuklarınızı da tembihlemek önemlidir.

Madde bağımlılığını tetikleyen bazı etkenler vardır. Bunlar kişiye göre değişmektedir. Kişiyi önceden mutlu eden bir koku, tat veya bir eşya bile olabilmektedir. Bunlardan uzak durmak tedavinize iyi gelecek ve nüksetme durumunu engelleyecektir.

Madde Bağımlılığına Ne İyi Gelmez?

Tedaviye erken başlamayı kabul etmemek madde bağımlılığı için olabilecek en kötü olasılıklardan biridir. Kişi, öncelikle bağımlı olduğunu ve tedavi için gereken sürecin uzunluğunu, yoğunluğunu anlamalı ve kabul etmelidir. Tedavi sırasında birçok kişi buna ihtiyacı olup olmadığını sorgular. Bu sorgulamanın nedeni genel olarak, eski hayata ve maddelere dönme isteğinden doğar. Bu nedenle yoksunluk belirtileri ne kadar şiddetli olursa olsun vazgeçilmemesi gerekmektedir.

Bağımlılığın altında yatan nedenlerden biri de depresyon olabilir. Bunun için bağımlılık tedavisiyle birlikte psikolojik yardım almamak yani bağımlılık nedenini ortadan kaldırmamak tedaviye iyi gelmeyecektir.

Uyuşturucu, sigara ve alkol kullanılan yerlerde sık sık bulunmak bir tür tetikleyicidir ve tedavi sırasında bu tür yerlerden veya kullanan kişilerden uzak durulmasında fayda vardır.

Asosyallik, kötü giden aile veya iş hayatı gibi stres faktörleri kişiyi madde kullanımına yönlendirmektedir. Tedavinin faydalı olması ve bağımlılığın nüksetmemesi için stresle başa çıkmak ve bu konuda yardım almak büyük önem taşımaktadır.

Madde Bağımlılığı İlaçları

Tedavi ve rehabilitasyon süresince alınan ilaçlar fiziksel bağımlılık zincirlerini kırmakta, zor geçeceği tahmin edilen bırakma sürecini hafifletmekte ve zihinsel olarak kişiyi rahatlatmaktadır.

Naltrekson: Naltrekson detoks sonrasında kullanılan en etkili ilaçlardan biridir. Opioidler hala vücuttayken kullanıldığında yoksunluk belirtilerine neden olabilmektedir. Alkolizm tedavisinde daha sık kullanılmaktadır.

Benzodiazepinler: Kaygı ve siniri azaltan bu ilaçlar; kokain, eroin ve alkol yoksunluğu gibi bağımlılıkların tedavisinde kullanılır ve yatıştırıcı etkisi vardır.

Antidepresanlar: Bağımlılık süresince kullanılan ilaçlar beyinde sahte mutluluk etkisi yarattığı için tedavi süresince bu bu mutluluğun yoksunluğu yaşanır. Yoksunluğun azalması ve beynin tek başına mutluluk içeren kimyasalları üretmesi süresince yoksunluk belirtilerini azaltmak için antidepresan ilaçlar kullanılır.

Klonidin: Alkol ve opioid yoksunluklarını azaltmak için kullanılmaktadır. Terleme, kramp, kas ağrısı ve anksiyeteyi azaltmada yardımcı olur.

Hamilelikte Madde Bağımlılığı

Hamilelikte yenilen, içilen ve kullanılan her şey aynı anda bebeği de etkilemektedir. Hamilelik süresince madde kullanımı düşük veya ölüm doğumla sonuçlanabilmektedir. Çocuğun anne karnındaki gelişimini yavaşlatmak ve erken doğumun gerçekleşmesi madde bağımlılığının sonuçları arasındadır. Ayrıca annenin hamilelikte madde kullanması bebeğin beyin gelişimini yavaşlatacaktır. Bunun yanında bebek ileriki dönemlerde; solunum, kalp, bağırsak ve görme problemler yaşayabilir, öğrenme zorluğu yaşayabilir, normal kilonun altında doğabilir ve ilerde obezite gibi sağlık problemleri ile başa çıkmak zorunda kalabilir. Bunun dışında annenin madde kullanması, bebeğin ileride bağımlı olma riskini artırmaktadır. Ayrıca, bebek anne karnında zararlı maddelere maruz kalırsa doğduktan sonra yoksunluk belirtileri gösterebilir.

Annede oluşacak problemler ise kullanılan maddeye göre değişiklik gösterecektir. Genel olarak; böbrek, karaciğer, akciğer ve kalp sorunları görülebilir, bağışıklık sistemi zayıflayabilir, kanser riski artar, depresyon belirtileri ve uyku bozuklukları ortaya çıkar ve solunum yetmezliği oluşabilmektedir.

Çocuklarda Madde Bağımlılığı

Ergen yaşta madde bağımlılığının sebepleri; okulda çocuğa yönelik saldırgan davranışların olması, sosyalleşme becerilerinin zayıf olması, okulda başarısız olması, kötü bir çevre edinerek başkalarına karşı kendini kapatmak ve madde kullanımını destekleyecek kişilerin olmasıdır. Ayrıca büyümeyle birlikte risk alma, yeni şeyleri deneme hevesi ve yasaklı şeyleri arzu etme duygusu da artmaktadır.

Çocuklar henüz vücut ve beyin gelişimlerini tamamlamadığı için madde kullanımı gelişimi yavaşlatabilir. Bununla birlikte madde kullanıldıktan sonra meydana gelen trafik kazaları, düşme gibi nedenlerle her yıl 1.4 milyon çocuğun öldüğü tahmin edilmektedir. Ayrıca ortak kullanılan şırınga veya başka bir eşya HIV/AIDS kapma olasılığını yükseltmektedir. Çocuklarda madde bağımlılığının belirtileri; davranış bozuklukları, kötü bir okul performansı, depresyon, yorgunluk, kanlı gözler, geçmeyen burun akıntısı ve hızlı kilo değişiklikleridir.

Çocukları madde bağımlılığından uzaklaştırmak için yasadışı maddelerin satışının okul çevrelerinde satışının önlenmesi, alkol sigara gibi maddelerin satışında ise yaş sınırlaması getirilmelidir. Çocukların istikrarlı bir aile ortamında büyümesi, arkadaş çevrelerinin güvenilir olması madde kullanımını önlemede büyük önem taşımaktadır.

Madde Bağımlılığı için Hangi Doktora Gidilir?

Madde kullanımı kontrolden çıkmışsa, sizi veya sağlığınızı tehlikeye atıyorsa yardım istemeniz gerektiği anlamına gelir. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa iyileşme süreci o kadar kısalabilir. Bağımlılık alanında bir uzmanla görüşebilir, buna ek olarak bir Psikiyatristten yardım alabilirsiniz.

Bir maddenin veya ilacın kullanımını azaltamıyor veya bırakamıyorsanız,

Kendinizi tehlikeye atacak durumlara sokuyorsanız,

İlacı veya maddeyi kullanmadığınızda yoksunluk belirtileri ortaya çıkıyorsa,

Hemen bir doktora başvurmanızda fayda vardır. Eğer bir doktorla bire bir görüşmek istemiyorsanız yardım ve tedavi hatlarını kullanarak yetkili kişilerle iletişime geçebilirsiniz. Sağlık Bakanlığının resmi hattı olan Alo-191 Uyuşturucuyla Mücadele Hattı size yardımcı olacak adreslerden biridir.