Unutkanlık

Unutkanlık Nedir?

Unutkanlık, genel olarak yaşın ilerlemesiyle ortaya çıkmaktadır. Genç yaşta unutkanlık görülse bile hemen paniğe kapılmamakta ve nedenlerini araştırmakta fayda vardır. Bilindiği üzere kişi günün getirdiği yorgunluk ve dalgınlıkla bir eşyayı nereye koyduğunu unutabilir ve bu her zaman ciddi bir sorunun habercisi olmayabilmektedir. 

Ancak unutkanlık düzeyi, günlük hayatı etkileyecek durumda ise bu durum başka hastalıkların bir belirtisi olabilmektedir. Halk dilinde “bunama” olarak bilinen ve günlük işlerinizi yapmanızı zorlaştıran, hafıza, dil ve düşünme becerilerinde düşüşe neden olan  “demans hastalığı” hafıza kaybına kadar ilerleyebilmektedir. Bu hastalığın en yaygın nedeni alzheimer hastalığıdır.

Alzheimer ise hafızayı bozan, akıl yürütme ve muhakeme yeteneğini engelleyen, iletişim kurma, öğrenme zorluğuna sebep olan ciddi bir hastalıktır. Bu hastalık genellikle 65 yaş ve üstünü etkilemektedir.

Unutkanlığın Belirtileri

Unutkanlığın sebebi ciddi bir hastalık ise belirtiler zamanla daha sık görülebilmektedir. Bunun dışında unutkanlık düzeyi artıkça durum ciddileşebilir. 

Unutkanlığın normal sayılabileceği durumları şu şekilde sıralayabiliriz:

Zamanla bazı gerçekleri veya olguları unutma durumuna “geçicilik” durumu denmektedir. Beynin yeni anılara yer açmak için kullandığı bir yöntemdir ve herkeste görülebilmektedir.

Yapılan bir eylemden sonra anlık olarak unutkanlık yaşama durumuna “dalgın olmak” neden olabilmektedir. Bir eşyayı o an nereye koyduğunuzu veya bir odaya giriş nedeninizi bir anda unutabilirsiniz. Dikkatiniz dağınık olduğu için beyniniz ayrıntıları o an güvence altına alamamıştır.

Bir anıya o anda ulaşamamak, hatırlayamamak durumu “engelleme” olarak bilinmektedir. Hatırlamaya çok yakın olduğunuzu hissedebilirsiniz ancak o an bunu başaramayabilirsiniz beyniniz rahatladığında geçecek olan bir durumdur.

“Yanlış adlandırılma” olarak bilinen durumda ise hatırlanan bir anıda küçük ayrıntıları anımsayamamak ya da yanlış anımsamak söz konusudur.

“Hatalı anı” durumunda sonradan öğrenilen bir bilgi hatırladığınız şeyi değiştirebilir ve bu oldukça yaygınıdır.

Bir anıyı iki kişi farklı şekilde hatırlıyorsa bu duruma “taraflı anılar” durumu denmektedir. Kişinin anıyı kendi bakış açısıyla yorumlaması buna sebep olmaktadır.

Bu tarz unutkanlıklarla günlük hayatta sıkça karşılaşılır ve normal sayılabilecek durumlardır. Bununla birlikte baş ağrısı, unutkanlığa sebep olan herhangi bir hastalığın belirtisi olabilmektedir ancak unutkanlık, baş ağrısına neden olmamaktadır.

Endişelenilmesi gerekilen başka durumlar da vardır elbette. Bu belirtiler demans veya alzheimer belirtisi olabilir. Aşırı düzeyde unutkanlık yaşanan bu hastalıklar için  mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Yeni bir şeyler öğrenememek, bir bilgiyi sık sık tekrarlama ihtiyacı duymak veya her gün yapılan bir eylemin hatırlanmasında zorluk yaşamak, genellikle geçtiğiniz yollarda kaybolmak, evin yolunu unutmak veya bir yere nasıl gittiğinizi unutmak, bazı eşyaları ait olmadıkları yere yerleştirmek, örneğin buzdolabına anahtar bırakmak gibi durumlar ve bu durumların sık sık yaşanması ciddi sorunların habercisi olabilir.

Unutkanlığın Nedenleri Nelerdir?

Unutkanlığın bazı nedenleri tedavi edilebilir hastalıklar ve dış faktörler olabilmektedir. 

Depresyon: Depresyon sırasında konsantre olamamak, organize olamamak, yapmanız gereken işleri halledememek ve hatırlayamamak sık görülür. Özellikle yaşlı yetişkinlerde bu durum yaygın olarak görülmektedir.

B12 vitamini eksikliği: Nöronların korunmasında ve beynin sağlıklı çalışmasında etkili olan B12 vitamini vücut için hayati öneme sahiptir. B12 vitaminin eksikliğinde beyinde kalıcı hasar oluşabilir. Yaşlılarda besin emilim oranı daha düşük olduğu için risk grubundadırlar. Bunun dışında sigara içen kişilerde de B12 vitamini eksikliği sıkça görülmektedir.

Tiroid problemleri: Tiroid bezleri metabolizmanın çalışma hızını kontrol etmektedir. Aynı zamanda tiroid problemleri unutkanlığa ve konsantre olma zorluluğuna yol açmaktadır.

Alkol tüketiminde aşırıya kaçmak: Herkeste aynı etkiyi göstermemekle beraber alkol tüketiminde aşırıya kaçmak kısa süreli unutkanlıklara neden olabilmektedir.

Dehidrasyon (sıvı kaybı): Çoğunlukla yaşlı kişiler dehidrasyona meyillidir. Vücudun fazla susuz kalması uyuşukluğa, unutkanlığa neden olmaktadır. Dehidrasyon uzun vadede bunamanın bile sebebi olabilmektedir. Özellikle idrar söktürücü, müshil gibi ilaçlar kullanılıyorsa veya yüksek kan şekeri, diyabet veya ishal hastalıkları var ise su içimine dikkat edilmelidir.

Kullanılan herhangi bir ilacın yan etkisi: Kullanılan ilaçlar kısa süreli de olsa unutkanlığa neden olabilmektedir. Yaşlı kişilerde ilacın emilimi daha yavaş olduğu için risk grubundadırlar. Beyni etkileyen ilaçlar arasında uyku hapları, antihistaminikler, tansiyon ve artrit ilaçları, kas gevşeticiler, antidepresanlar ve anti-anksiyete ilaçları vardır.

Az uyumak: Gerekli uykuyu alamamak gün içinde ruh hali değişikliklerine ve endişeye yol açabilir. Bunun sonucunda ise unutkanlık ortaya çıkabilmektedir.

Demans Hastalığının Nedenleri

Demans hastalığının %50 ila 70’inin nedeni alzheimerdır. Bunun dışındaki vakalarda ise genel nedenler; beyin travması, beyin tümörleri, HIV, AIDS ve menenjit gibi enfeksiyonlar, metabolik bozukluklar (karaciğer, pankreas ve böbrek rahatsızlıkları gibi), hipoksi (kanın zayıf oksijenlenmesi) vb. durumlardır.

Alzheimer Hastalığının Nedenleri: Çoğu kişide alzheimer hastalığının nedeni genetik kombinasyon, yaşam tarzı ve çevresel faktörlerdir. Bu hastalığın nedeni tam olarak anlaşılamamış olsa da nöronların düzgün çalışmasını engelleyen beyin proteinleri ile ilgili sorunlara odaklanılmaktadır.

Unutkanlık Teşhisi

Teşhis için doktorunuz yaşam tarzınızla, beslenme alışkanlığınızla veya kullandığınız ilaçlarla ilgili birçok soru sormak durumunda kalabilir. Sürekli ve sık unutkanlık durumundan ne zamandır rahatsız olduğunuzu, hangi tür bilgileri hatırlamakta zorlandığınızı, unutkanlık durumunun ani mi yoksa yavaş yavaş mı geliştiğini ve rutin, günlük aktivitelerin sizi ne derecede zorladığını öğrenmesi gerekmektedir.

• Bunun dışında fiziksel muayenede B12 vitamini eksikliği ve tiroidden kaynaklı durumu tespit etmek için kan testleri
• Düşünme kabiliyetinin ölçülmesi için bilişsel test
• Manyetik rezonans görüntüleme (MR) ve bilgisayarlı tomografi gibi görünteleme testleri
• Omurilik sıvısından örnek almak (lomber ponksiyon)
• Kanın beyindeki akışını görmek için gerekli olan serebral anjiyografi
• Beynin elektriksel aktivitesini ölçebilmek için elektroensefalogram

Unutkanlığın nedeni ne kadar erken teşhis edilirse tedavisi o derecede olumlu ilerleyecektir.

Unutkanlık Tedavisi

Unutkanlığın sebebi testler sonucunda kesinleştiğinde uygulanan birkaç tedavi yöntemi vardır. Unutkanlık kullanılan ilaca bağlı ise ilaç değişikliği önerilebilir. Vitamin ve besin eksikliğinden ise besin takviyesi gerçekleştirilebilir. Bununla birlikte;

• Beyin tümörleri için ameliyat veya kemoterapi 
• Kan pıhtıları için ilaç kullanımı veya ameliyat
• Beyin travması için bilişsel terapi
• Ruh sağlığının bozuk olması durumunda terapi veya ilaç kullanımı
• Madde kullanımı durumundan kaynaklı unutkanlık var ise rehabilitasyon desteği önerilebilir.

Alzheimer tedavisi

Kolinesteraz inhibitörleri; bu ilaçlar, alzhemier hastalığı nedeniyle beyinde tükenen kimyasalı koruyarak, hücreler arası iletişimi artırmaya yarar. Sınırlı seviyede gelişmeler gösterir. Alzheimer hastalarının gündelik yaşamını kolaylaştırmak, yaşam rutinlerinin bir düzene oturtmak da faydalı olacaktır. Örneğin bütün gerekli eşyaların aynı yerde durması hatırlamasını kolaylaştırır. Evin eşyalarla boğulmaması da hastanın kafa karışıklığını engellemede yararlıdır. Ayrıca Donepezil, Galantamin, Memantin ve Rivastigmin gibi ilaçlar FDA tarafından onaylanan alzheimer tedavisinde kullanılabilen ilaçlardır.

Demans tedavisi

Bu hastalıkta da alzheimerda olduğu gibi beyin yapısını güçlendirmeye yarayan ve hafızanın çalışmasını sağlayan belli ilaçlar vardır. Evde uygulanması gereken tedavilerle de hastalığın ilerleyişi yavaşlatılabilmektedir. Yapılması gereken işleri bir günde halletmeye çalışmamak, başka günlere yaymak, hastanın güvenliği için etrafta bulunan bıçak ve anahtar gibi nesneleri ortadan kaldırmak, ajanda veya takvim kullanmak demans hastalığında tedavinin ilerlemesi için iyi olacaktır. İleri evredeki demans hastaları için tedavi pek mümkün olmasa da hastadaki demans belirtilerinin tedavisi için bazı ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlardan bazıları şöyledir; Donepezil, Rivastigmin, Memantin, Galantamin 

Unutkanlık Tedavi Edilmezse

Unutkanlık veya dikkat bozukluğunun belirtileri hafif düzeyde ise günlük yaşamı pek etkilemeyebilir. Ancak sürekli şekilde dalgınlık söz konusu ise ve özellikle yaşam akışını kaçırıp yapılması gereken işleri yapmakta zorluk çekiyorsanız unutkanlığınızın altında ciddi bir sebep yatıyor olabilir. Unutkanlığınızın önemli bir nedeni var ise bu süreçte erken teşhis büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle unutkanlığınız depresyon kaynaklı ise ve tedavi edilmezse depresyon süreci fazlasıyla zorlu geçer, kaygı ve endişe kişiyi çıkmaza veya intihara sürükleyebilir. Eğer beslenme ve vitamin eksikliği nedeniyle unutkanlık yaşıyorsanız ve yaşlı sayılabilecek bir yaştaysanız bunun sonucu alzheimer veya demansa kadar ilerleyebilir ve bu hastalıkların dönüşü yoktur. Bu nedenle unutkanlık günlük yaşamınızı etkileyecek seviyeye gelmeden ve sizi tehlikeye atmadan önce tedavi olmak ve uzman bir doktora başvurmak büyük önem taşımaktadır.

Unutkanlığa Ne İyi Gelir?

Unutkanlıkla ilgili evde kendi kendinize uygulayabileceğiniz bazı tedavi yöntemleri vardır. Bu yöntemlerle hafızayı güçlendirebilir ve unutkanlığı yenebilirsiniz.

• Sosyal kalmak ve çevrenizdeki insanlarla iletişimi koparmamak önemlidir. Yakınlarınızla iletişim halinde kalmak stresi azaltır ve beyne iyi gelir. Sosyalleşmek için kulüplere katılabilir veya sevdiğiniz aktivitelere yönelebilirsiniz.
• Sigara içmek beyne giden oksijeni azaltır. Bu nedenle sigarayı bırakarak beyindeki gelişimi hızlandırır ve hafızanıza iyi gelir.
• Stres ve endişe anında salgılanan kortizol hormonu beyne zarar vermektedir. Bu hormon salgılanmasa bile stres olma durumu hafızayı zayıflatır ve dikkat dağınıklığına neden olabilir. Bu nedenle stresle başa çıkabilmek unutkanlığın tedavi sürecinde büyük önem taşımaktadır.
• İyi bir gece uykusu yeni anıları oluşturma ve saklama işlemi için gereklidir. Uykusuzluk veya uyku bozukluğu hipokampusta yani nöronların büyümesinin azalması, konsantre olma ve karar verme durumlarının zorlaşması anlamına gelir. Bu nedenle özellikle yaşlı kişiler hafızayı güçlü tutmak için gece uykusuna dikkat etmelilerdir.
• Beslenme düzeninde meyve, sebze ve yeşil çaylara önem vermek ve Omega-3 yağlarını içeren besinleri (somon, ton balığı, alabalık, ceviz ve keten tohumu gibi) tüketmek zihnin paslanmasını önleyecektir. Bunun dışında yüksek kalorili yemekler yemek hafıza kaybına bile yol açabilmektedir.
• Günlük yaşamın getirdiği koşuşturmada bile bir egzersiz düzeni oluşturmak çok önemlidir. Düzenli egzersiz demans hastalığının (bunama) oluşmasını  %50’ye kadar azaltmakta ve beynin eski ve yeni bağları arasındaki bağı güçlü tutmasını sağlamakta etkilidir.
• Beyninizi zorlamak ve beyin egzersizi yapmak hafızayı geliştirmeye yardımcı olabilmektedir. Bunun için bulmaca çözebilir veya satranç oynayabilirsiniz.
• Zerdeçal, adaçayı ve melisa gibi bazı bitkiler unutkanlık tedavisi için evde uygulanabilecek ilaçlardır.

Unutkanlığa Ne İyi Gelmez?

Genç insanlarda unutkanlığın dostu olan ve hafızayı yıpratan durumlar arasında fazla alkol kullanmak, uyuşturucu madde bağımlılığı, aşırı stres ve kaygı vardır. Aynı zamanda teknolojinin getirisi olan akıllı telefonlara gömülmek ve o anda birçok işi bir arada yapmaya çalışmak hatırlamanız gereken önemli durumları hatırlamanızı zorlaştırmaktadır.

Bunun dışında cep telefonlarının kişileri maruz bıraktığı elektromanyetik alan beyin kimyasalları seviyelerinde bozulmalara yol açar. Bu durum duyguları ve stres yönetimini kötü etkileyebilir.

Ayrıca bilgisayardan yayılan mavi ışık beyin onarıcı uykuyu kötü etkiler ve örneğin bir tabletin yatmadan önce iki saat kullanılması bile melatonin (doğal uyku hormonu) seviyesini düşürmektedir.

Bununla birlikte, kızarmış fazla yağlı yiyecekler yemek kolesterol seviyesini yükseltebilmektedir. Kolesterol demans hastalığının nedenlerinden biridir.

Unutkanlık İlaçları

Omega-3 yağ asitleri ile birlikte alınan B12 vitamini hafızayı geliştirmektedir.

Düşük yağlı beslenmelerde ortaya çıkan E vitamini eksikliğinin giderilmesi, özellikle yaşlı kişilerde hafızanın gelişmesini sağlayacaktır.

Unutkanlık için ilaç kullanımı nedene bağlı olarak değişecektir. Depresyon söz konusu ise doktorunuz antidepresan ilaçlar önerebilir. Ancak unutkanlık alzheimer hastalığına kadar ilerlemişse tedavi için kullanılan ilaçlar daha farklı olacaktır. Bu ilaçlar iyileştirmeden çok hastalığın kötüleşmesini engeller ve kesin çözüm değildirler.

Hamilelikte Unutkanlık

Hamileliğin ilk üç ayında ve son üç ayında unutkanlık görülmesi gayet yaygındır ve normal karşılanmaktadır. Bu durumun hormon artışı ve değişimi ile ilgisi vardır. Son üç ayda beyin hücresi hacmi azalır fakat bu durum hamilelik sona erdiğinde geçecektir.

Bu dönemde kişinin rahatlaması ve stresten uzak durması faydalı olacaktır. Çünkü stres sadece unutkanlığın artmasına sebep olmaktadır.

Önemli olayları ve işleri hatırlamak için notlar alınmasında fayda vardır. Ayrıca beslenme düzenine dikkat edilerek Omega-3 ve kolin mineralinin (beyin kimyasalının yapı taşı) yeterli düzeyde alınması anne ve bebek açısından faydalı olacaktır.

Bitkisel takviye almak iyidir fakat gingko biloba bitkisi hamilelik sırasında kullanılmamalıdır.

Çocuklarda Unutkanlık 

Çocukların söylenenleri unutması, yeterince odaklanamamaları normal bir durumdur ve yaygın olarak görülmektedir. Çocuğun unutkanlığına iyi gelebilecek bazı yöntemler mevcuttur.

Çocuğunuzla konuşurken başka bir şeyin dikkatini dağıtmadığına emin olmak için çocuğunuzla göz teması kurmak ve adını söyleyerek konuşmaya başlamak odaklanmasını kolaylaştıracaktır.

Çocuklar okulda veya katıldıkları etkinliklerde fazla yorulabilirler. Bu yorgunluk uykusuzluğa ve konsantre olamamalarına neden olabilmektedir. Çocuk için yeterli düzeyde uykusunu alabileceği bir uyku düzeni sağlamak faydalı olacaktır.

Bununla birlikte çocuklar sınav öncesinde veya genel olarak okulda rahat edemeyip stres yaparlar. Buna çözüm olarak çocuğunuzla beraber oyun oynayabilir veya meditasyon yapabilirsiniz. Zihnini boşaltması stresi ortadan kaldıracak ve unutkanlık problemi çözülecektir.

Unutkanlık için Hangi Doktora Gidilir?

Unutkanlığın sebebinin anlaşılması için psikolog, psikiyatrist, nörolog, nöropsikolog veya geriatrist gibi uzman doktorlara başvurmalıdırlar. Unutkanlığın sebebi depresyon veya kaygı kaynaklı ise psikolojik bir tedavi faydalı olacaktır. Bununla birlikte kişi yaşlı bir yetişkin ise geriatriste (yaşlılık hekimi) başvurabilmektedir.

Unutkanlık belirtileri genç yaştaki kişilerde sürekli ve ani olarak meydana geliyorsa veya herhangi bir kişide aynı soruları tekrar tekrar sormak, yol tariflerini takip edememek, yönünü kaybetmek, kişiler mekanlar ve zaman konusunda kafa karışıklığı yaşamak, kişinin kendine bakamaması, banyo yapamaması gibi belirtiler var ise kişinin doktora başvurması gerekecektir. Bu belirtiler kişilerin günlük yaşamını zorlaştırıp güvenliğini tehlikeye sokabilir.