Tükenmişlik Sendromu

Tükenmişlik Sendromu Nedir?

Tükenmişlik sendromu, uzun süre boyunca aşırı strese maruz kalan kişilerde duygusal, fiziksel ve akli açıdan tükenmenin görüldüğü mesleki bir durumdur. Tükenmişlik sendromu henüz tıbbi bir hastalık olarak kabul edilmemektedir. İş yerinde yaşanan uzun süreli stres durumunu iyi yönetememekten kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Bu sendrom burnout sendromu olarak da anılmaktadır.

Talepleri karşılayamayan, verilen görevlerin üstesinden gelemeyen, duygusal olarak çökmüş kişilerde bu durum ortaya çıkmaya başlamaktadır. Stres devam ettikçe kişi, işine karşı motivasyonunu ve ilgisini zamanla kaybetmeye başlamaktadır. Tükenmişlik sendromu, kişilerin giderek enerjisini ve işlerindeki verimliliğini azaltmaktadır. Buna bağlı bu kişiler kendini umutsuz, güvensiz, dargın hissetmektedirler. En sonunda kişinin artık işine vereceği hiçbir şeyi kalmaz, tükenmiş hisseder. Tükenmişlik sendromu, her ne kadar iş yerinde, mesleki bir durum olarak görülse de aslında hayatınızın her yönünü etkilemektedir. 

Karı koca olarak evlilikte tükenmişlik sendromu, ev işlerinde annelerde tükenmişlik sendromu hatta çocuklarda okul hayatında tükenmişlik sendromu bile görülmektedir. Tükenmişlik sendromu evreleri 4 tanedir. Bu evreler şevk evresi, durağanlaşma evresi, engellenme evresi ve umursamazlık evresidir. Şevk evresinde kişi kendine ulaşamayacağı hedefler koyar ve hedeflerine ulaşmak için aşırı güç sarf eder. Durağanlaşma evresinde istekte azalma başlar. Engellenme evresinde kişi artık önünde değiştiremeyeceği engeller olduğunu düşünmeye başlar. Son evre olan umursamazlık evresinde ise kişideki tükenmişlik sendromu belirtileri artık epey derinleşmiştir.

Tükenmişlik Sendromu Belirtileri Nelerdir? 

Tükenmişlik sendromunda üç ana belirti vardır:

• Kişinin kendisinde iş yapacak enerji bulamaması ve tükenmiş hissetmesi
• Kişinin bir işe karşı kendini uzak hissetmesi veya o işe karşı olumsuz duygular beslemesi
• Mesleki verimin düşmesi

Bu sayılan üç ana belirti dışında birçok belirti de tükenmişlik sendromunda görülmektedir:

• Sürekli baş ağrıları 
• Kas ağrıları
• Zayıflamış bağışıklık sistemine bağlı sık hastalanma
• İştah ve uyku düzeninde değişiklikler
• Özgüven kaybı, kişinin kendinden şüphe etmeye başlaması
• Motivasyon kaybı
• Sıkışmış, tuzağa düşmüş, hüsrana uğramış hissetmek
• Dargın hissetmek
• Sürekli olumsuz bir tavır takınmak
• Kişinin kendini yalnız hissetmesi
• Tatmin olma duygusunun azalması
• Sorumluluktan kaçınmak
• Alkol, uyuşturucu, aşırı yemek gibi kötü alışkanlıklara sığınmak
• Kişinin kendini diğerlerinden uzaklaştırması
• İşleri zamanında bitirmeme ya da bitirmeye çalışmama
• İşe geç gelme, işten erken ayrılma

Tükenmişlik Sendromu Nedenleri Nelerdir? 

Tükenmişlik sendromu sebebi genellikle mesleğinizle alakalıdır. Çok çalışan ve çalıştığının karşılığını alamayan herkes risk altındadır. Tükenmişlik sendromu sadece çok çalışmak ya da stresli ortamda çalışmakla ortaya çıkmaz. Bu durumun ortaya çıkmasında birçok faktör etkilidir:

• Çalışmalarınız üzerinde hiç kontrolünüz yokmuş gibi hissetme
• İyi çalışmalarınız sonucu yeterli ödül alamama
• Kişiden belirsiz ya da çok fazla beklenti içinde olunması
• Monoton, heyecansız iş 
• Çok çalışmaktan sosyal hayata vakit bulamama
• Hayatında destek veren kişilerin olmaması
• Çok fazla sorumluluk almak
• Yetersiz uyku
• Mükemmeliyetçi olmak
• Karamsar bakış açısı
• Kontrol edilmek isteme
• Çok başarılı bir hayata sahip olma

Bu sayılan faktörler tek başına hatta birlikte bile bir anlam ifade etmeyebilir. Hastalıkların uluslararası sınıflandırmasında tükenmişlik sendromu hastalık olarak bile sınıflandırılmamaktadır. Bu yüzden bu durumla ilgili bilgiler kesin olmayabilir.

Tükenmişlik Sendromu Teşhisi 

Hastada bulunan baş ağrısı, kas ağrısı, uykusuzluk gibi şikayetlerin herhangi bir başka hastalıktan kaynaklanmadığı ispatlanmalıdır. Diğer hastalıklar düşünülüyorsa uzman görüşü almak gerekmektedir. Bu şikayetler herhangi bir hastalıktan kaynaklanmıyorsa sonraki basamakta kişinin hastalığı tükenmişlik sendromu mu yoksa depresyon mu olduğu araştırılmaktadır. Bu duruma açıklık getirmek için detaylı bir hasta öyküsü alınmalıdır. Kişide tükenmişlik hissi, enerji yoksunluğu, kişinin kendini işinden uzak hissetmesi, işine karşı olumsuz duygular beslemesi ve verimliliğinin giderek düşmesi tükenmişlik sendromu tanı kriterlerinde bulunmaktadır. Tükenmişlik sendromu düşünülen kişilere özel testler ve anketler yapılmaktadır.

• Maslach tükenmişlik ölçeği: 22 sorudan oluşan bu ölçekte kişinin kendini ve şikayetlerini tanımladığı sorular bulunmaktadır. Bu ölçekte şikayetlerinizin ne kadar şiddetli ve duygu durumunuzun nasıl olduğuyla alakalı bilgiler elde etmekteyiz. Fakat sadece tükenmişlik sendromu olduğundan emin olduğumuz kişilerde bu ölçek işe yaramaktadır. 
• İş yerindeki davranışları ve tecrübeleri sorgulayan anketler: Kişinin iş yerindeki haliyle ilgili bu anketler tükenmişlik sendromu olan kişilerde durumun anlaşılması için büyük önem arz etmektedir. Kişinin cevaplarına göre yaptığı işe karşı duygularını, strese karşı direncini ve şu anki duygusal durumunu anlamaktayız. Ayrıca bu testteki sorularla kişinin zor durumları nasıl yönettiğini de görmekteyiz. 

Tükenmişlik Sendromu Tedavisi 

Tükenmişlik sendromu tedavisi uzun bir süreçtir. Çoğu tükenmişlik sendromu olan kişide hayat tarzı değişikliği tedavi için yeterli olmaktadır. Tabi ki bu değişiklikler ilk zamanlarda bu kişiler için zor gelecektir. Ama zamanla daha kolaylaşmaktadır. Tükenmişlik sendromu tedavisi için şunlar yapılabilir:

• Strese sebep olan durumları ortadan kaldırın. İş yerinizde strese sebep olan durum neyse onu değiştirin. Gerekirse çalıştığınız işi, bölümü değiştirin. 
• Sağlıklı ve dengeli beslenin. Meyve, sebze, tam tahıllı ürünler, yeterli miktarda et tüketin. Hazır gıdalardan uzak durun. Bu beslenme düzeni kişide sindirimde, uykuda, enerjide olumlu yönde etki sağlamaktadır.    
• Egzersiz yapmak vücutta endorfin ve enkefalin gibi hormonların seviyesini artırır. Günde 30 dakikalık süreyle yapılan egzersizler duygusal açıdan olumlu etkilere sahiptir.
• Kısacası yaşam stilindeki değişiklikler ve stresten uzak durmak tedavide en önemli basamaktır.
• Bu yaşam tarzı değişikliği tedavi için yeterli gelmezse bir uzmana danışılıp bilişsel davranışçı terapi uygulanabilir. Bu bir psikoterapi yöntemidir. Duygular olumlu yönde etkilemeye çalışılarak kişinin davranışları ve düşünceleri değiştirilmeye çalışılmaktadır.
• Nefes egzersizleri, yoga, meditasyon gibi rahatlama yöntemleri de tedavide uygulanmaktadır. 
• İlaç tedavisi olarak depresyon tedavisinde kullanılan ilaçlar, yatıştırıcılar, uyku ilaçları düşük dozlarda kullanılmaktadır. 

Tükenmişlik Sendromu Tedavi Edilmezse 

Tükenmişlik sendromu kendi kendine iyileşen bir durum değildir. Umursanmaz ise giderek kötüleşebilir. Bu yüzden en kısa zamanda önlemler almak ve tedaviye başlamak gerekmektedir. 

Daha kötüleşen durumlarda kişinin stres seviyesi giderek artar. Bu aşırı stresli durum kişinin bağışıklık sistemini zayıflatır ve mikroplara karşı kişiyi savunmasız bırakır. Bu kısır döngüyle tedavi daha da zorlaşır.

Tükenmişlik Sendromuna Ne İyi Gelir? 

• Dengeli ve sağlıklı planlanmış öğünler tüketin.
• Günde 30 dakikalık egzersizler duygusal açıdan size daha olumlu etkiler sağlar. 
• Ruh sağlığı için yeterli uyku almak önemlidir.

Tükenmişlik Sendromuna Ne İyi Gelmez? 

• Strese sebep olan her durum bu sendrom için kötüdür. Çalıştığınız ortam, kişiler, strese sebep olan her neyse tükenmişlik sendromunda kişiyi olumsuz etkiler.
• Alkol kişiyi geçici olarak tatmin etse de daha sonra kişiyi depresif ve endişeli bir hale sokar. Kişinin uyku düzenini bozar.
• Aşırı kafein almak uyku düzenini bozabilir.

Tükenmişlik Sendromu İlaçları 

Çoğu hastada ilaç tedavisine gerek kalmasa da reçete edilebilecek ilaçlar bulunmaktadır:

Antidepresanlar: Serotonin geri alım inhibitörleri grubunda yer alan sitalopram, essitalopram, fluoksetin, paroksetin, sertralin gibi ilaçlar düşük dozlarda reçete edilmektedir.

Anksiyolitikler: Benzodiazepin grubunda yer alan alprazolam, klordiazepoksid, klonazepam, diazepam, lorazepam gibi ilaçlar kişiyi sakinleştirmek için kullanılmaktadır. Fakat bu ilaçlar bağımlılığa sebep olmaktadır. Düşük dozlarda ve kısa süreli kullanılması tavsiye edilir.

Uyku ilaçları: Uyku problemi yaşayan hastalara eszopiklon, zaleplon, zolpidem, trazodon, ramelteon gibi ilaçlar yazılmaktadır.

Lütfen bu ilaçların hiçbirini uzman bir doktor reçete etmediği halde kullanmayınız. Aksi taktirde istenmeyen yan etkilere maruz kalabilirsiniz.

Hamilelikte Tükenmişlik Sendromu

Gebelik sürecinde kadınlarda tükenmişlik sendromu görülmektedir. Gebeler bu durumda kendilerini tükenmiş, talepleri karşılayamayan bir şekilde hissetmektedirler. Fakat bu durumu engellemek çok da zor değildir. Aşırı stresli iş ortamlarında bile gebeler, streslerini iyi yönetirse hem bebeklerini hem de kendilerini rahat bir şekilde başka hastalıklardan da etkilenmeden koruyabilirler. İkinci trimesterden sonra gebelerde yorgunluk, halsizlik görülmesi doğaldır. İkinci trimester gebeliğin 14. haftasıyla başlamaktadır. Bu şikayetlerin baş göstermesiyle gebelerin alacağı birkaç önlem tedavi için yeterli olmaktadır:

• Gerektiği zaman dinlenmekten ve yardım istemekten çekinmeyin. Aşırı çalışmak bebeğinize de iyi gelmez. 
• Geceleri aşırı sıvı tüketmeyin. Özellikle kafein içeren sıvılarda uzak durun. Böylece gece boyunca tuvalete gitmek zorunda kalmazsınız ve uykunuz bölünmez. 
• En az 8 saatlik uyku hedefleyin.
• Günlük egzersiz yapmak hem kalp ve damarlarınız için hem de kas iskelet sisteminiz için oldukça faydalıdır. Düzenli egzersiz yapan gebelerde bel, sırt, boyun ağrısı çok daha az görülür. Ayrıca düzenli egzersiz geceleri rahat uyku için de olumlu etkiye sahiptir.
• Dengeli ve sağlıklı beslenme herkes için çok önemlidir. Fakat gebeler için daha kritiktir. Meyve, sebze, protein içeren gıdalar dengeli bir şekilde alınmalıdır. Aşırı karbonhidrattan ve hazır gıdalardan kaçınılmalıdır. Ayrıca gün içerisinde susuz kalmamaya dikkat edilmelidir.
• Önem sırasında göre günlük işlerinizi ve iş yerindeki görevlerinizi sıralayın. En önemli görevlerinizi önce yapın.
• Nefes egzersizleri, yoga, meditasyon gibi rahatlama teknikleri kullanın.

Bunlar gibi ipuçlarıyla gebeler üzerilerindeki stresi azaltmaya çalışmaktadır. Böylece tükenmişlik sendromu daha kolay bir şekilde atlatılmaktadır.

Çocuklarda Tükenmişlik Sendromu

Tükenmişlik sendromu, çocuklarda okul hayatında karşılaştıkları zorlukların üstesinden gelemedikleri zaman stres seviyelerinin aşırı artmasına bağlı görülmektedir. Böyle durumlarda artan aşırı stresi azaltmak için çocuklar dinlenecek zaman bulamamaktadır. Bu çocukların çevresindeki öğretmenleri, aileleri de tükenmişlik sendromunun şiddetlenmesine sebep olabilir. Tükenmişlik sendromu belirtileri görülen çocuklarda stresi azaltmanın yolları bulunmalıdır. Birkaç ipucu ile çocuklar tükenmişlik sendromunu atlatabilir.

• Çocuklarınız çalışma hayatının anlamını yani onlara göre okul hayatının anlamını tam olarak anlayamayabilir. Böyle durumlarda çocuğunuza okul hayatını ve zorluklara karşı stres seviyesini nasıl yönetmesi gerektiğini anlatmak gerekmektedir.
• Çocuğunuzun günlük aktivitelerini programlayın. Tahmin edilebilir bir günlük hayatı olan çocukta stres seviyesi çok yükselmez.
• Çalışma saatlerini çok uzun tutmayın. Çalışma saatleri arasında molalar vermesini sağlayın.
• Çocuğunuz için bazı hedefler koyun. Fakat bu hedefler çocuğunuzu daha da tüketecek hedefler olmasın.
• Çalışma saatleri sırasında çocuğun dikkatini azaltacak durumlardan kaçının. Böylece çocuk kendine verilen görevleri daha kısa sürede bitirir.
• Ailecek eğlence zamanları düzenleyin. Böylece hem çocuğunuzun hem de sizin stres seviyeniz düşer.
• Çocuğunuzun sınırlarını bilin ve sınırlarının ötesini çok zorlamayın.

Tükenmişlik Sendromu için Hangi Doktora Gidilmeli? 

Tükenmişlik sendromunda vücutta gözle görünür bir problem yoktur. Kişi doktora bile gitmeden bu sendromdan kurtulabilir. Fakat ruhsal bir sıkıntı olduğu için psikiyatri bölümüne hastalar başvurabilir.

Kişi bir uzmana danışmadan bu şikayetlerini aşamıyorsa doktora başvurması önerilir. Altta yatan major depresyon gibi başka ruhsal hastalıklar kişide olabilir. Böyle durumlarda da uzmana başvurmak gerekmektedir.