Otizm

Otizm (OSB) Nedir?

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), kişilerde sosyal-iletişimsel alanda yetersizlikler ve sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanlarıyla seyreden bir nörogelişimsel bozukluktur. Otizm tanılı bireylerde bozukluğun yol açtığı zorluklar farklı olmakla birlikte farklı düzeylerde zeka gerilikleri görülür. Bu bireylerin çok az bir kısmında müzik yeteneği vb. yeteneklere rastlanır.

Otizmin toplumda görülme oranı binde 2.6’dır. Erkek çocuklarda kız çocuklarına göre 3-4 kat daha fazla görülür. Otizm tanılı bir çocuğu olan ailenin ikinci çocuklarında otizm görülme sıklığı %4-10 civarıdır.

Atipik otizm, eski sınıflandırmada, Yaygın Gelişimsel Bozukluklar (YGB) içerisinde bir alt kategori olarak incelenirdi. Hafif seyirli belirtilerin eşlik ettiği otizm için kullanılan bir tanım olan atipik otizm, yeni sınıflamada yer almamaktadır. Tüm otizm türleri Otizm Spektrum Bozukluğu başlığı altında incelenmiştir.

Otizm Belirtileri Nelerdir?

Otizm sosyal alanda yetersizlikler ve tekrarlayıcı davranışlarla seyreder. Bir çocukta otizm spektrum bozukluğundan şüphelenmek için bu belirtilerin hepsinin olmasına gerek yoktur. Otizmde temel belirtiler son sınıflandırmaya göre 2 boyutta incelenir:

1- Toplumsal iletişim ve etkileşimde sürekli yetersizliğin bulunması

• Karşılıklı diyalog yürütmekte güçlük çekme
• Göz teması kurmama, göz göze bakmaktan kaçınma
• Gülümsemeye gülümseme ile karşılık vermeme
• Donuk yüz ifadesi
• Kucağa alınmaktan hoşlanmama
• İsmiyle seslenildiğinde bakmama
• 7-8 aylıkken ‘ce-e’ oyununa tepki vermeme
• 1 yaşın sonunda ‘bay bay’ yapmayı öğrenememe
• 1 yaşında anlamlı bir kelime söyleyememe
• 2 yaşında 2 kelimeli cümle kuramama
• Hayali oyun paylaşamama ve arkadaş edinememe, arkadaşa ilgi duymama
• Tek başına olmaktan mutluluk duyma, diğer insanlarla eğlenme, ilgilerini paylaşma ihtiyacı duymama
• Çevrede olup bitene ilgi duymama
• 3 yaşında senaryolu oyun oynamama, oyun kurmama
• Bir şey istediklerinde o şeyi parmakla göstermek yerine annelerinin elini o şeye götürürler
• Kendisinden bahsederken "ben" demek yerine "o" derler, ya da "ben onu istiyorum" yerine "Ali onu istiyor" diyebilirler.
• Bazı çocuklar konuşmadan önce okumayı öğrenebilir.

2- Sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar ya da ilgiler

• Oyuncaklarla amacına uygun oynamak yerine sadece oyuncak dizme veya oyuncak ve nesneleri çevirme,
• Dönen nesnelere ilgi duyma(çamaşır makinesini uzun süre izlemek gibi)
• Bazı eşyalara aşırı bağlılık (şişe kapakları, cep telefonları)
• Ekolali, yani söylenenlerin çocuk tarafından aynen tekrar edilme durumu ya da bir cümleyi saatlerce tekrar etme
• Aynı olmakta ısrar, rutine sıkı sıkıya bağlı olma veya ritüelleşmiş davranışlar (ufak değişimlerde aşırı stres, selamlaşma ritüelleri, her gün aynı yolu veya aynı yemeği tercih, oda düzeni değiştiğinde aşırı tepki verme )
• Duyusal olarak aşırı ya da az duyarlılık (acıya/sıcağa aşırı duyarsızlık, belirli ses veya dokunuşlara karşı beklenmeyen tepki)
• Nesneleri aşırı koklama veya onlara aşırı dokunma, ışık veya hareketle görsel olarak çok meşgul olma
• Parmak ucunda yürüme, kollarını çırpma, dönme hareketlerinin olması
• Okul Çağı
• Dil becerileri zayıf olduğu için konuşmada güçlük çekerler
• Bu yaş grubunda eşlik eden psikiyatrik bozukluklar olabilir (dikkat eksikliği, hiperaktivite, obsesif kompulsif bozukluk, tikler, depresyon)

Ergenlik

• Özellikle normal zekalı bireylerde farklı olduğunu hissetme ve arkadaş gruplarından dışlanma gibi nedenlerle depresyona girme, intihar düşüncesi ve girişimi yaygın olabilmektedir.
• Öfke nöbetleri, kendine ve çevresine zarar verme, uygunsuz cinsel davranışlar görülebilir.

Otizm Sebepleri Nelerdir?

Otizmin sebebi tam olarak bilinmemektedir. Gen-çevre etkileşiminin otizme sebebiyet verdiği düşünülmektedir.

• Genetik faktörler: İkizlerle yapılan çalışmalarda tek yumurta ikizlerinden birinde otizm varlığında diğer ikizde görülme riski %39-91 olarak gösterilmiştir. Bu bulgular otizmde gen ilişkisini akla getirmektedir. Ayrıca otizm tanılı çocuğu olan ailenin ikinci çocuklarında otizm görülme sıklığı %4-10 civarıdır.
• Beynin anatomik yapısı: Otizmli çocuklarda doğumda bir farka rastlanmasa da ilk yaşlara beynin hızlı büyüdüğü fakat ilerleyen yıllarda çocuğun yaşıtlarına göre daha küçük olduğu belirlenmiştir. Beyindeki nöronal bağlantı bozukluğu da otizm sebepleri arasında gösterilmiştir.
• Çevresel risk faktörleri: İleri baba yaşının otizm ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir.

Aşılar otizm sebebi değildir. Yapılan çalışmalar aşıların otizm spektrum bozukluğuna sebep olmadığını göstermiştir. Çocuğun yetiştirilme biçimi, sosyokültürel seviye otizm sebepleri arasında yer almaz.

Otizm Teşhisi

Otizm için özel bir test bulunmamaktadır. Çok küçük çocuklarda tanı koymak zor olsa da pek çok araştırma 2 yaşında konulan tanının güvenilirliğinin yüksek olduğunu bildirmiştir. Otizm belirtileri hafif olan bireylerde tanı, okul çağına kadar gecikebilir.

Otizmde tanı klinik olarak DSM tanı kriterleri ile doktor tarafından konulur. Doktor, çocukla ilgilenen kişilerden (anne, baba, bakıcı, öğretmen vs.) ayrıntılı bir gelişimsel öykü alır. Doktor muayenesine gitmeden önce çocuğun otizm belirtisi olduğunu düşündüğünüz hareketlerini ve konuşmasını video kaydına almak faydalıdır. Çünkü bazen çocuktaki tüm belirtileri muayene odasında doktora göstermek mümkün olmayabilir.

Otizm tanısının koyulmasında yardımcı testler şunlardır:

• İşitme testi (otizme ait olduğu düşünülen bazı bulgular işitme bozukluğunun bir sonucu olabilmektedir)
• Göz muayenesi (çocuktaki belirtilerin görme kaynaklı olup olmadığını anlamak için yapılır)
• Kromozom analizi (çocuktaki belirtilerin otizm dışı bir genetik hastalıktan kaynaklanmadığını görmek için istenebilir)

Doktor gerektiğinde ileri inceleme için şu testleri de isteyebilir:

• Metabolik İnceleme: Aminoasit profili, açil karnitin profili
• Tam kan sayımı, laktat
• MRI (Manyetik Rezonans Görüntüleme), EEG (Elektroensefalografi) (otizmde epilepsi görülme riski normalden fazladır, nörolojik testler bu sebeple de istenebilir.)

Otizm Tedavisi

Otizm tedavisi çoğunlukla uzun yıllar sürmesi gereken bir bozukluktur, nadiren bazı olgularda kısa süreli eğitim (birkaç ay-yıl) yeterli olmuştur. Otizm tanısı sonrası aile bilgilendirilir ve çocuk uygun tedavi programına yönlendirilir.

• Uygulamalı davranış analizi: Temel tedavi uygulamalı davranış analizidir. Bu program haftada 20-40 saatlik bir uygulamadır. Otizm tedavisi eğitsel bir tedavidir, bu tedavi bireyin ihtiyacına göre şekillendirilir. Özel eğitimle beraber bireyin güçlü ve zayıf yönleri (iletişim, davranış) ortaya konur ve tedavi buna göre yapılır. Haftada 20-40 saat tedavi alan çocuklarda hayatını bağımsız devam ettirme olasılığı önemli ölçüde artmıştır. Olanakların sınırlı olması halinde ailelere ikinci bir görev düşmektedir. Eğer haftada alınması gereken eğitim miktarı eğitimciler tarafından tamamlanamıyor ise aile fertleri eğitim programına evde devam etmelidir.
• Konuşma terapisi: Dil becerilerinin geliştirilmesini sağlamada başarılı bir tedavi yöntemidir.
• Duyu bütünleme: Çocuktaki aşırı duyarlılığa bağlı belirtilerin (belirli koku, ses ve dokunuşlara aşırı tepki verme) azalmasını sağlayan tedavidir.

Eğitim devam ettiği sürece çocuk psikiyatri, çocuğu belli aralıklarla görmelidir. Çocuktaki belirtilerin hafif olması, 6 yaşından önce dil becerilerin gelişmesi, çocukta zeka geriliği olmaması ve belirtilerin erken fark edilip tedaviye erken başlanması durumunda tedaviden daha iyi ve hızlı sonuç alınır.

Diyet tedavisi, hiperbarik oksijen tedavisi (basınç odasında hastaya saf oksijen solutulması), ağır metalden arındırma ve nörofeedback (nöroterapi) yöntemlerinin tedavide yeri olmadığı bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir.

Otizm Tedavi Edilmezse

Otizm, otizmli bireyin hayat kalitesini önemli ölçüde azaltan bir bozukluktur. Tedavi almayan birey ailenin ya da varsa ona bakan kimsenin yardımı olmadan hayatını bağımsız bir biçimde devam ettirecek yeteneklerden yoksun kalır.

Otizme Ne İyi Gelir?

Otizm bozukluğunun belirtilerini ortadan kaldıracak ya da otizmi tedavi edecek özel bir beslenme şekli yoktur.

Özel eğitim ile beraber çocuğun sosyal becerilerini arttıran, ilgi alanlarına göre müzik, spor gibi aktiviteler yararlı olur.

Otizme Ne İyi Gelmez?

Otizm tanılı bireylerde aynı yiyecekte ısrar görülebilir. Bu bireylerde yanlış beslenmeye bağlı olarak bazı bağırsak rahatsızlıkları görülebilir.

Otizme eşlik edebilen hiperaktivite, dürtüsellik, saldırganlık gibi psikiyatrik bozukluklar olabilir. Eğer bu uygunsuz davranışların bazı yiyecekler ile arttırdığını görüyorsanız (bunlar genellikle hazır paket gıdalar: cips, kola, çikolatalı süt, bisküvi) çocuğunuza bu gıdaları vermemelisiniz.

Otizm İlaçları

Otizm spektrum bozukluğu tedavisinde otizmi tedavi edecek, ortadan kaldıracak bir ilaç yoktur. Ancak otizme eşlik edebilen ek psikiyatrik hastalıkların varlığında (depresyon, bipolar bozukluk, hiperaktivite, öğrenme güçlüğü, tikler, yeme bozukluğu, saldırganlık, uyku bozuklukları) bu hastalıkların tedavisi için ilaç başlanabilir. Eşlik eden psikiyatrik hastalıkların teşhisi yalnızca bir psikiyatri uzmanı tarafından koyulabileceği gibi tedavisi de yalnızca bir doktor tarafından düzenlenebilir.

Eğer çocuğunuzda psikiyatrik bir hastalığın belirtileri olduğunu düşünüyorsanız, çocuğu takip eden doktorunuzla bunu paylaşınız.

Bahsedilen ek psikiyatrik hastalıklar için en sık kullanılan ilaç grupları: Atipik antipsikotikler, DEHB ilaçları (metilfenidat, amoksetin), SSRI(sertralin, fluoksetin).

Otizm İle Karışabilen Hastalıklar

Bu hastalıklar otizm ile benzer belirtiler gösterdiği için otizm ile karıştırılması mümkündür.

• Mental Retardasyon (Zeka geriliği)
• Dil Gelişim Bozuklukları
• Asperger Sendromu (Bilişsel ve dil gelişiminde sorun olmamasıyla ayırt edilir)
• Reaktif (Tepkisel) Bağlanma Bozukluğu
• İşitme ve Görme Problemleri
• Landau Kleffner Sendromu (Edinsel Epileptik Afazi - Epilepsi nedeniyle görülen konuşma bozukluğu)
• Selektif Mutizm (Seçici Konuşmama)
• Çok erken Başlangıçlı Şizofreni

Tanı için bir uzmanın değerlendirmesi doğru olacaktır.

Otizm için Hangi Doktora Gidilir?

Otizm tanısında ilk basamak çocuktaki gelişim geriliklerinde şüphe etmektir. Otizmden şüphelenen aileler çocuklarını hastanelerin Çocuk Psikiyatrisi bölümüne (Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları) götürmelidir.

Elbette ki söz konusu belirtiler, her yaştaki çocuk için otizm düşündürmez. Örneğin; 3 aylık bir bebekten ismine bakması, ya da 2 yaşındaki bir çocuğun senaryolu oyunlar oynaması beklenmez. Aynı şekilde ilerleyen yaşlarda bazı otizm bulguları kaybolduğunu düşünebilirsiniz. Örneğin; 1 yaşında anlamlı bir kelime söyleyemeyen çocuk, 2 yaşında bu kelimeyi söyleyebilir. Bu durumda dilde bir gerilik söz konusudur ve bu durum otizm açısından anlamlıdır. Dil gelişimindeki bozukluklar, işitme kusurlarında da görülebileceğinden otizm ile karıştırılabilir.

Bu sebeplerden ötürü otizm tanısı mutlaka bir uzman tarafından dikkatli bir inceleme sonucu konulmalıdır.

Otizm tanısını geciktiren yanlış düşünceler

• "Zaten ben de geç konuşmuşum, çocuğumun konuşmasının gecikmesi normal."
• "Konuşmadan okumayı söktü, çocuğum çok zeki."
• "Sesi çıkmaz, çok usludur."
• "Biraz daha bekleyelim, konuşması daha da gecikirse doktora gideriz."

Tanı ne kadar erken koyulursa ve tedaviye ne kadar erken başlanırsa, tedavi gidişatı o kadar iyi olmaktadır. Eğer çocuğunuzda otizmden şüpheleniyorsanız doktora başvurmakta geç kalmayınız.