Atipik Otizm

Atipik Otizm Nedir?

Atipik otizm, otizm spektrum bozukluğunun alt sınıfına ait bir nörogelişimsel/psikiyatrik hastalıktır. Atipik otizmi anlamak için öncelikle otizm spektrum bozukluğunun ne olduğunu iyi bilmek gerekir. Otizm spektrum bozukluğu, yaygın gelişimsel bozukluklardandır. Yaygın gelişimsel bozukluklar; sosyal etkileşimlerde, bilişsel gelişimlerde ve iletişim becerilerinde yaşanan aksaklıklar ile birlikte, genelde yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkar. Bu bozukluklar genellikle gözlem ile varılan klinik belirtilerdir.  

Otizm spektrum bozukluğu, sosyal iletişim alanlarındaki yetersizlikler ile erken yaşlarda ortaya çıkan; genetik, ailesel ve çevresel etmenlerden kaynaklanan, nöropsikiyatrik bir hastalık grubudur. Otizm spektrum bozukluğu, ''gelişimsel bozukluk'' olarak tanımlanmasının nedeni, çocuğun gelişimini aksatmasından kaynaklanır. Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar, diğer aynı yaş aralığındaki çocuklardan gözlem yoluyla hemen ayrılabilirler. Farklı düşünür ve farklı konuşurlar. Bebeklikte ise çoğunlukla, vermesi gereken bazı tepkileri ya hiç vermezler ya da geç verirler (örn. Bebeğin ebeveynlerine, sosyal bir tepki olan gülmenin hiç olmaması). Otizm spektrum bozukluğu hastalarına otistik birey denir. Otistik bireyler, iletişim etkinliklerindeki sınırlılıklar ile birlikte ilgisizlik ve tekrarlayıcı bazı hareketlere sahip ve bu özelliklerinden dolayı da özel eğitim-tedavi görmesi gereken bireylerdir.

Otizm spektrum bozukluğu, genelde toplumun her sınıfından insanlarda görülebilir. Erkeklerde kızlara oranla 3-4 kat daha sık görülür. ABD'de her 68 doğumdan birinin otizm spektrum bozukluğundan etkilendiği bildirilmiştir. Otizm spektrum bozukluğu son otuz-kırk yılda sıklığının artmış olması dikkatleri bu hastalık grubuna çekmiştir. Otizm spektrum bozuklukları, tedavi yoluna ve otistik bireyin özelliklerine göre sınıflandırılabilirler. Bunlar; otistik bozukluk, atipik otizm, çocukluk dezintegratif bozukluğu, otistik benzeri, otistik eğilimler, yüksek işlevli otizm, düşük işlevli otizm gibi terimlerle adlandırılan hastalıklardır.

Atipik otizm genel olarak hafif seyirli bir otizm alt türü olarak tanımlanabilir. Çünkü tedaviye yanıt oranı olumlu anlamda diğer otizm alt türlerinden daha yüksektir. Toplumsal ve karşılıklı etkileşimde, sözel veya imgesel iletişimde yaygın gelişimsel bozukluğun tüm otizm çeşitleri için tanım olarak ortak olduğunu söyleyebiliriz. Atipik otizmdeki fark olarak, özgül/belirli bir gelişimsel bozukluğun ve şizotipal kişilik bozukluklarının olmayışı gösterilebilir. Ya da genel popülasyona uymayan belirtilerle birlikte atipik semptomların bulunması (yaş gibi) gösterilebilir. 

Atipik Otizmin Belirtileri Nelerdir?

Atipik otizmin temel belirtileri, otizm spektrum bozukluğu ile hemen hemen aynıdır. Atipik otizmdeki temel fark tanıyı koyabilmek için gereken semptomların yetersiz düzeyde olması ve yeterli tanı kriterini içermemesidir.

Genel anlamdaki belirtiler: 

• Kendisi dışındaki insanların eylemlerine karşı ilgisizlik
• Akranları ile iletişimdeki yetersizlik ve jestleri gösterebilmedeki eksiklik
• Sınırlı göz kontağı kurma (göze bakmama)
• Uygun olmayan ve sınırlı kolektif ilgi ve alaka
• Yalnızlığa meyletme ve duygusal mimiklerin olmayışı
• Sözel olmayan iletişim şekillerindeki yetersizlik ve anlamlandıramama
• Kendisi dışındaki insanların ruh hallerini algılayamama yahut anlamama
• Yetersiz hayal gücü
• Ekolali (yankılama, sözel ifadelerin tekrarlanması)
• Sohbet başlatmadaki yetersizlikler
• Zamirlerin ve iyeliklerin yanlış kullanımı (anlatım bozukluğunun sık olması)
• İmgesel ve soyut cümle ve kavramları (deyimler vb.) anlamada yetersizlik
• Objeleri amacının dışında ve duyusal özellikleriyle sınıflama
• Bir konu hakkında aşırı derecede detaycı olma ve bu detayları hatırlama
• Takıntı haline getirilen kelimeler ve nesneler
• Kendi düzeninin ve rutininin dışına çıkmama ve çıkılması takdirde aşırı tepki
• Yemek yemede ve uykuda sürekli problemlerin yaşanması
• Yabancı insanlara ve yeni durumlara karşı aşırı kaygı, stres ve korku.
• Duyulardaki aşırı hassasiyet
• Sözel iletişim şekillerinde yetersizlik
• Olağandışı beden (ekstremite) hareketleri
• Yaşadığı fiziksel acılara karşı tepkisizlik

Derecelendirilmeleri, şiddetleri ve tedavi şekilleri göz önüne alınarak sınıflama ve adlandırma yapılır. 

Atipik Otizmin Nedenleri Nelerdir?

Atipik otizmin nedenleri, tüm otizm şekilleri gibi birkaç yıl öncesine kadar bilinmiyordu. Günümüzde ise atipik otizmin oluş şeklinin tek bir nedene bağlı olmadığı biliniyor. Öncelikli olarak genetik nedenler üzerinde ve bu genetik nedenlerin çevresel etmenlerle mutasyonuna bağlı komplike nedenler üzerinde duruluyor. Kesin nedenin henüz tam olarak bilinmiyor oluşu tedavi süreçlerine de yansımış durumdadır.

Bazı görüşlere göre bu genetik değişimlerin, annenin gebeliği dönemindeki mutasyonların, nörolojik yollardaki  kimyasal dengesizliklerinde etkili olduğu düşünülüyor. Bunların dışında daha baskın olarak, nöropsikolojik, psikiyatrik, nöroanatomik, immün-gen-çevre gibi odak noktalarına işaret edenler de var. Tüm bunlardan, sebebinin net olarak bilinmediğini söyleyebiliriz. Araştırmacılar, yapısal bir nöropsikiyatrik bozukluk olduğu üzerine genetik araştırmalara yönelmişlerdir. Genetik nedenlerin tüm Otizm spektrum bozukluğu içinde %15-25 yer kapladığı belirtilmiştir. Özellikle 2., 7. ve 17. kromozomlar üzerine yoğunlaşılmıştır. 

• Genetik mutasyonlar
• Çevresel (prenatal, postnatal) etmenler
• Nörolojik yapısal anomaliler
• Nöropsikiyatrik nedenler

Çevresel ve ailevi nedenler, gene bağlı olarak göz ardı edilmemelidir. Bunlara bağlı bazı risk faktörleri şöyledir:

• İleri baba yaşı
• İleri anne yaşı
• D vitamini eksikliği
• Hamilelikteki enfeksiyonlar
• Hamilelikte bilinçsizce kullanılan ilaçlar
• Prematüre doğum

Atipik Otizmin Teşhisi

Atipik otizm teşhisi için aşamalı bir yol izlenir. İlk aşama tarama testleridir. Bu tarama testlerinin amacı, kişinin yeterli risk faktörüne sahip olup olmadığını uzman eşliğinde anlamak ve belirlemektir. 

Tarama testleri iki aşamada gerçekleşir;

Birinci düzey taramada, birinci derece akrabalardan, anne-babadan yani çocukla çok zaman geçirmiş kişilerden bilgi alınması yoluyladır.

İkinci düzey tarama ise, ilgili uzmanlardan alınan bilgilerledir. Bu tarama testleri genelde kağıt kalem ile yoğun sorular eşliğinde olur.

Tarama testleri pozitif olan bireylerden, teşhis konulmadan önce tıbbi ve nörolojik patolojilerin dışlanması çok önemlidir. Tüm nörolojik ve tıbbi testlerin yapılması şarttır. Frajil X ve rett sendromu gibi genetik hastalıkların dışlanması için genetik testler de şarttır.  

Bunlardan sonra, teşhis aşamasında ise; tarama testlerinden daha spesifik ve belirleyici testler mevcuttur. DSM-5  ve ICD-10 gibi tanı ölçütleri kaynakları bunlardan bazılarıdır. Tabiki bu testlerle birlikte uzmanların gözlemleri de gereklidir. Teşhis aşamasında bazı ana araçlar;      

Autism Diagnostic Interview - Revised (ADI-R): Otizmli bireyler ile otistik olmayan bireylerin ayrımını sağlayan araçtır. Bireyin iletişim ve sosyal becerilerine odaklanılır. 

Autism Diagnostic Obsevation Schedule - Generic (ADOS-G): Daha çok bireyin zihinsel ve fiziksel becerilerine odaklanılır. Küçük çocuklarda oyun yoluyla, büyüklerde sohbet yoluyla bu test yapılır.  

Childhood Autism Rating Scale (CARS): İkinci düzey tarama testleri için geliştirilmiş olsa da tanılamada da yarar sağlar. 15 sorudan oluşur her soru 4 puana kadar numaralandırılır.  

Social Responsiveness Scale (SRS): Bireyin yakınları tarafından derecelendirilen ve 65 maddeden oluşan bir tanı testidir. Bireyin, sosyal etkileşimlerini, tekrarlayan davranış ve cümlelerini bireye spesifikleştiren testtir. 

Tüm testlerden sonra sınıflama kaynakları kullanılır. Bu sınıflamaya göre atipik otizm teşhisi konur. En çok başvurulan kaynak DSM-5 ve ICD'dir.

Atipik Otizm Tedavisi

Hiçbir otizm grubunun kesin bir tedavisi yoktur. Fakat atipik otizm, özel eğitim, erken teşhis ve gerekli psikoeğitsel yöntemlerle spektrumdan çıkma, iyileşme olasılığı en yüksek gruptur. Aile ve ebeveynlerin desteği ile önceden belirlenmiş niteliksel ve spesifik eğitim ve uygulamalarla bireyin normal yaşamına devamı mümkündür. Bu eğitim ve uygulamalar hastaya, daha doğru şekilde iletişim kurmayı öğrenme, becerilerinde artma, takıntılarında azalma gibi birçok olumlu dönüş kazandırabilir. Bunlardan dolayı hasta daha yüksek moralli ve dolayısıyla daha rahat kendini ifade etme becerisi kazanabilir. Atipik otizm grubu tedaviye olumlu cevap veren grup olduğu için ailenin ve yakınların bu durumu bilmesi, kendilerini bu konu hakkında yetiştirmesi gereklidir. 

Otizm spektrum bozukluğu bulunan tüm hastalara uygulanan eğitim uygulamaları, bilimsel dayanaklı uygulamalar olarak ABD Ulusal Otizm Merkezi (NAC) ve Ulusal Mesleki Gelişim Merkezi (NPDC) tarafından belirlenmiştir.

Atipik otizm eğitimi örnekleri: 

• İpucu sunma,
• Öncüllere dayalı uygulamalar,
• Bekleme süreli öğretim,
• Pekiştirme,
• Beceri analizi,
• Ayrık denemelerle öğretim,
• İşlevsel davranış değerlendirilmesi,
• İşlevsel iletişim öğretimi,
• Tepkiyi durdurma ve yeniden yönlendirme,
• Ayrımlı pekiştirme,
• Sosyal öyküler,
• Video modelle öğretim,
• Doğal öğretim uygulamaları,
• Akran aracılı uygulamalar,
• Temel tepki öğretimi, görsel destekler,
• Yapılandırılmış çalışma sistemleri,
• Kendini yönetme,
• Anne-babalar tarafından gerçekleştirilen uygulamalar,
• Sosyal beceri öğretim grupları,
• Konuşma üreten araçlar,
• Bilgisayar destekli öğretim,
• Resim değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi,
• Sönme uygulamalarıdır.

Atipik Otizm Tedavi Edilmezse

Atipik otizm tedavi edilmediği takdirde, bireyin normal ve zihinsel gelişimi sekteye uğrar. İleri yaşlarda kişi kendi ihtiyaçlarını karşılayamamanın yanında birçok sosyo-kişisel sorunla yüz yüze kalma ihtimali artar. En iyi tedaviye yanıt veren grup olduğunu göz önüne alırsak; tedavinin ve uygulamaların olmayışı, aileyi ve yakınlarını da yıpratacaktır. Bunun yanında, bireyin kendi başına ihtiyaçlarını karşılaması zorlaşacaktır, aile ve arkadaş ilişkileri zayıf olur, iş bulmakta zorluk çeker, sosyal ilişkileri zayıflar.

Atipik Otizme Ne İyi Gelir?

Öncelikle erken teşhis ve tedavi sürecinin disiplin içinde uygulanması, bu hastalık grubuna iyi gelir. Eğitim ve öğretim programlarının yasalar içinde sürekli uygulanmasının yanında ailelerin bu konu hakkında bilinçlenmeleri, öğrenmeleri ve birlikte hareket etmeleri çok önemlidir. Atipik otizmli bireylerin topluma adapte olmasında ve istihdamlarının yapılmasında atılacak ailesel ve çevresel her adım, atipik otistik bireye iyi gelir. Daha özel olarak bu kişilere neyin iyi geleceğini belirlemek için ebeveynlerin, yakınlarının ve uzman doktorun gözlemlerinden yola çıkarak o kişinin nelerden hoşlanıp nelere olumlu tepki vereceğini bilmek de gerekir. Atipik otizmli bireylerin, desteklendiğini ve kendine olan güvenin pekiştirildiğini görmesi onlara iyi gelecektir.

Atipik Otizme Ne İyi Gelmez?

Gecikmiş teşhis ve uzun tedavi süreçlerinin aksatılması veya uygulanmaması, atipik otistiklere iyi gelmez. Çevresindeki iletişim halinde olduğu insanların bilinçsizce davranmaları ve hastanın yapıp yapamadıkları üzerinden yargılanması, atipik otistiklere iyi gelmez. Bireyin çevresindeki insanların bilinçlendirilmesi çok önemlidir. Bunun yanında, uzman doktorun ve yakınlarının gözlemlerinden çıkarılan bazı bilgiler kullanılarak, o kişiye özel beceri gelişimlerinde uygulanmaması gereken eylemlerin bulunup bunlardan kaçınmak gerekir.

Atipik Otizm İlaçları

Atipik otizmin temel tedavi ilkesi özel eğitim ve programlar üzerinedir. İlaç tedavisi tercih edilmez. Anti-psikotik ilaçlar ise destek amaçlı kullanılabilir. Anti-psikotik ilaçlar, uzman doktor gerekli gördüğünde saldırganlık, aşırı tepki, kaygı gibi sorunların giderilmesi için kullanılır.  

Bu ilaçların amacı; bireyde var olan bazı belirtilerin giderilmesidir. 

Erken Çocukluk Döneminde Atipik Otizm

Erken çocukluk döneminde eğitim ve uygulamaların ileriki dönemlerde çok fazla yarar sağladığı bilinmektedir. Atipik otistik çocuklarda da erken teşhisten sonra belirlenecek niteliksel ve kişiye özgü eğitim sayesinde, çocuk/bebek ileri yaşlarında, bu rahatsızlığın sonuçlarıyla kendi başına baş etme imkanı bulur. 

Milli Eğitim Bakanlığı ve Aile ve Sosyal Politikalar bakanlığınca yürütülen okul öncesi eğitim kurumlarının ve uzman doktorlar eşliğinde kişiye özel eğitim ve öğretim (ev) uygulamalarının atipik otizmli bireylerin hayata katılmalarını kolaylaştırdığı gösterilmiştir. Annelerin ve babaların bu konular hakkında eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi çok önemlidir. Ayrıca atipik otistik çocukların, normal gelişiminde olan akranlarıyla aynı ortamlarda bulunmaları, o bireylerin gelişimine olumlu katkı sağladığı gösterilmiştir.  

Yetişkinlik Döneminde Atipik Otizm

Atipik otistik bireylerin, yetişkinlik döneminde hayata katılabilecekleri mesleki yeterliliklerinin olabilmesi için eğitim süreçlerinin kontrollü ve planlı olması gerekir. Ülkemizde otistik bireyler için yasalarla belirlenmiş belli kurumlar vardır. Atipik otizmli bireyler genelde çocukluk çağındaki özel eğitim-öğretim uygulamalarıyla, diğer otizm gruplarına göre topluma ve kendisine daha iyi adapte olabilmektedir. Özel ve nitelikli eğitimden mahrum kalmış ileri yaş atipik otistiklerde, akranlarının gerisinde kalan sosyal ve ekonomik durumlar görülür. Bu ve benzeri durumlar için bazı rehabilitasyon merkezleri mevcuttur.

Atipik otizmli bireyler gibi özel gereksinimleri olan bireyler eğitim ve tedavilerden sonra sosyal hayata atılmaları beklenir. Geçiş kavramıyla adlandırılan bu durum, atipik otizmli bireyler için çok önemli bir dönemdir. Bu dönemde tedavinin işe yarayıp yaramadığı, kişinin kendi ihtiyaçlarını kendi karşılayabilip karşılayamayacağına bakılır. Bundan dolayı ailelere ve uzmanlara çok iş düşmektedir.  

Atipik Otizm için Hangi Doktora Gidilir?

Atipik otizm için, çocuk psikiyatristi, psikiyatri ya da nöroloji uzmanına başvurulmalıdır. Ebeveyn gözlemi çok önemlidir, belirtiler fark edildiğinde veya şüphelenildiğinde doktora başvurulmalıdır. Çünkü atipik otizm, otizm çeşitleri arasında tedaviye en yüksek oranda cevap veren bozukluktur. Bu tedavinin sağlanabilmesi için teşhisin en erken biçimde konulması gerekir.