Ekolali

Ekolali Nedir?

Kişinin iletişim kurmak için kendi cümlelerini oluşturamamasına ve daha önceden duyduğu cümleleri ve kelime gruplarını tekrar etmesine ekolali denmektedir. Ekolali, çocuklarda sağlıklı dil gelişiminin önemli bir parçası olmakla birlikte, kişinin yorgun olması halinde veya dil gelişimini ve kullanımını etkileyen farklı durumlara bağlı olarak da ortaya çıkabilmektedir. Ekolali sıklıkla üç ila dört yaşına kadar çocuk ve bebeklerde görülmektedir.  Ekolali durumunun uzaması ve çocuğun kendi cümlelerini kurmaya başlamaması durumun sebebinin araştırılmasını ve çocuğun dil gelişiminin desteklenmesini gerektirebilir. 

Ekolali, tekrarlayan konuşma kalıplarının özelliklerine göre sınıflandırılabilmektedir. Ekolali, tekrarlanan kelime grubunun duyulmuş olduğu zamana göre iki gruba ayrılmaktadır:

Anında Ekolali: Kişinin henüz duymuş olduğu kelimeleri tekrar etmesidir. Örneğin karşısındaki kişinin sorduğu bir soruyu cevap vermeden önce tekrar etmek bu gruba girer. Kafa karışıklığı yaşayan, sorulara cevap vermekte güçlük çeken yetişkinlerde görülebilmektedir. Dil gelişimi soru cümleleri ve yanıt cümleleri arasındaki ayrımı yapmaya yetmeyen çocuklar da kendilerine sorulan soruyu tekrarlayabilirler. “Yoğurt ister misin?” sorusunu anlayan ancak “Evet, isterim.” şeklinde cevap veremeyen çocuk yoğurt kelimesini veya soru cümlesinin kendisini tekrarlayarak karşılık verebilir. 

Gecikmiş Ekolali: Kişinin daha önceden duyduğu kelime gruplarını başka bir ortamda tekrarlamaya başlamasıdır. İçinde bulunulan durum genellikle tekrarlanan sözle ilişkilidir, ancak çevresi her zaman kişinin kurduğu bu ilişkiyi anlayamayabilir. Örneğin alışveriş yapan bir kişi alacağı ürünün reklamında geçen sözleri tekrarlıyor olabilir. Kişilerin kafa karışıklığı yaşadığı durumlarda yapılan aktivitelerin şarkı halinde söylenmesi, yapmak istedikleri şeyi unutmalarını engelleyebilir “Dişimi fırçalıyorum, ayakkabımı giyiyorum, ben ekmek almaya gidiyorum, kapıdan çıkıyorum, ekmek almaya gidiyorum.”

Ekolali, kişinin kelimeleri tekrar ederken birine hitap edip etmemesine göre iki ana başlık altında incelenebilir. Kişinin söz tekrarlarının amacını anlamak, ekolalinin sebebinin bulunması ve dil gelişiminin sağlanarak ekolalinin tedavi edilmesi açısından önemlidir. 

Etkileşimli/İşlevsel Ekolali 

Etkileşimli ekolalide söz tekrarlarının karşıdaki kişiye bir mesaj verme amacı vardır. Dil gelişiminin yetersiz olduğu durumlarda görülmektedir. Etkileşimli ekolali, kişinin ekolaliyi iletişimde kullanma amacına göre sınıflandırılabilir:

Sıra Alma: Karşılıklı bir konuşma sırasında konuşmaya katılmak amacıyla önceden ezberlenmiş ya da konuşmada geçmiş kelimelerin tekrar edilmesidir. Ancak bu sözler sadece konuşmanın devam etmesi içindir, kişi gerçekte sorduğu sorularla ilgilenmez veya verdiği cevaplar gerçekten soru hakkında düşündüğü şeyler değildir. 

Sözlü Tamamlama: Kişiler, birlikte duymaya alıştıkları sözlerden birini duyduklarında karşılarındaki kişiden bekledikleri sözü kendileri söyleyebilir ve kendi kendine bu sözü tekrar etmeye başlayabilir. Örneğin kendilerinden bir iş istendiğinde, işi yaparken “teşekkür ederim, çok teşekkürler” gibi karşılarından bekledikleri sözleri tekrar edebilirler. 

Bilgi Sağlama: Kişi, sorulan soruya cevap vermek istemesine karşın cümle kurmayı başaramaz. Bu durumda daha önce duyduğu sözleri tekrarlayarak cevap vermeye çalışır. Örneğin yemeğinin yanında sos isteyip istemediği sorulduğunda “dök dök ye” diyerek ketçap istediğini belirtebilir. Ekolali sorunu yaşayan kişinin çevresi, bu sözler ile yaşanılan durum arasında bağlantı kurabildiği takdirde iletişim önemli ölçüde kolaylaşmaktadır. Ancak bu bağlantının anlaşılması her zaman çok kolay olmayabilir. 

İstekler: Ekolali sorunu yaşayan kişiler, yardım almaları gerektiğinde nasıl cümle kuracaklarını bilemeyebilirler. Bu durumda istedikleri şeyin onlara ilk takdim edilişinde çevrelerinden duydukları sözleri kullanırlar. Örneğin daha önce, meyve suyu ister misin, denerek önüne meyve suyu konmuş bir kişi, meyve suyu istiyorum cümlesini kuramadığı için meyve suyu istediğinde bunu meyve suyunu içerken duymuş olduğu “Meyve suyu ister misin?” cümlesiyle ifade edebilir. 

Etkileşimsiz Ekolali

Etkileşimsiz ekolali; karşıdaki bir kişiye mesaj verme kaygısı taşımadan, kişinin kendi kendine söz tekrarları yapmasıdır. Bu söz tekrarlarının amacı kişinin bir şeyi hatırlamak istemesi, kendini sakinleştirmeye çalışması veya sadece o anda bulunduğu ortamla bir reklam şarkısı arasında bağlantı kurması olabilir. 

Odaklanmamış Konuşma: Kişinin tekrarladığı sözlerle ortam arasında herhangi bir bağlantı kurulamayabilir. Örneğin bir kişi sınıfta yürürken bir anda sevdiği bir filmdeki replikleri tekrarlamaya başlayabilir. Bulunduğu ortam değil, kişinin düşünceleri bu repliklerin hatırlanması için uyarıcı olmuş olabilir. 

Durum İlişkilendirmesi: Kişinin tekrarladığı sözler, ortamdaki bir tetikleyici sebebiyle aklına gelmiş olabilir. Örneğin markette gezinirken gördüğü ürünlerin reklamlarında geçen sözleri ve şarkıları söyleyebilir. 

Prova: Bazı kişiler için sosyal ilişkilerde bulunmak zorlayıcı olabilmektedir. Bu durumda kişiler konuşma sırasında karşı tarafa cevap vermeden önce söyleyecekleri sözleri kendi kendilerine tekrar edebilirler. 

Öz Yönetim: Kişiler sözcükleri tekrar etmeyi, yapacakları işleri hatırlamak ve düzgün bir şekilde halletmek için kullanıyor olabilir. Bazı çocuk şarkılarında çocukların günlük hayatta yapacakları şeyler şarkılaştırılarak söylenir, böylece hem ilgi çekici hem de akılda kalıcı hale getirilir. Öz yönetim amacıyla ekolaliye başvuran insanlar ekolaliyi, çocuk şarkılarının kullanıldığı gibi, kendine günlük hayatta yapması gereken işleri hatırlatması ve ona yol göstermesi için kullanır. “İki ekmek aldım, eve gidiyorum.”

Ekolali sorunu yaşayan bir kişinin ekolaliyi iletişim kurma amacıyla kullanıp kullanmadığının anlaşılması zor olabilmektedir. Ekolalinin sebebinin doğru anlaşılması için kişinin detaylı bir incelemeden geçmesi gerekmektedir.  

Ekolali Belirtileri Nelerdir?

Ekolali, sağlıklı bir dil gelişiminin bir parçası olabildiği gibi endişeli ruh hali, kafa travması, bunama gibi farklı sebeplere bağlı olarak da görülebilmektedir. Ekolalinin ortaya çıkma sebebine bağlı olarak ekolali ile birlikte görülen belirtiler de değişebilmektedir. Ekolali görülen birinde sıklıkla karşılaşılan belirtiler şunlardır:

• Sorulan sorulara cevap verememe. Soruları tekrar etme. 
• İsteklerini uygun cümlelerle dile getirememe. Ben istiyorum demek yerine “Sen ister misin?” şeklinde sorarak isteklerini belirtmek. 
• Karşılıklı konuşma sırasında kendi cümlelerini kuramama, karşı tarafın sözlerini tekrar etme. 
• Daha önceden duyduğu şarkıları, reklam şarkılarını, replikleri hatırladıkça tekrar etme. 
• Bir iş yaparken kendi kendine işin adımlarını sayma, yapılan ve yapılması gereken her şeyi yüksek sesle söyleme
• Konuşma sırasında kendi cümlelerini kuramadığı için önceden duyduğu repliklerle karşılık verme ve bu sözlerin içinde bulunulan ortama uymaması, sosyal uyumsuzluk. (Derste tahtaya bakması için uyarıldığında sinirini Amerikan filmlerinden duyduğu “Canın cehenneme” repliğini tekrarlayarak belli etmek) 

Ekolali Nedenleri Nelerdir?

Ekolali, farklı sebeplere bağlı olarak ortaya çıkabilen bir durumdur. İki ila üç yaşındaki çocuklarda ekolali ile sık karşılaşılır ve bu dönemde ekolali dil gelişiminin önemli bir parçasıdır. Çocuk büyüdükçe ekolali azalır ve yetişkinlikte zihinsel kapasite bozulmadıkça yalnızca yorgunluk ve kafa karışıklığı gibi durumlarda ortaya çıkar.

Ekolalinin altında yatan mekanizma ve ortaya çıkmasının kesin nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ekolalinin çocuğun büyümesi ile kaybolmamasına veya ileri yaşlarda tekrar ortaya çıkmasına neden olabilen durumlar şunlardır:

• Otizm: İletişim bozuklukları yaşayan çocuklarda ekolali görülme ihtimali artmıştır. Otizm durumu, kişinin sosyal dünyasını büyük ölçüde kısıtlar ve sosyal ilişkiler geliştirmesini zorlaştırır. Bu durumda kişi insanlarla iletişim kurmak konusunda gerekli becerilere sahip değildir. Karşısındaki kişinin sözlerini veya daha önce duyduğu cümleleri tekrar etmek otizmli bir çocuğun iletişim kurmasının tek yolu olabilir. Dil gelişimi sağlanabildiğinde ekolali de azalmaktadır. 
• Amnezi: Amnezi, hafıza kaybı anlamına gelmektedir. Alzheimer gibi hastalıklarla birlikte, kafa travmaları sebebiyle, beyin kanamalarına bağlı olarak veya yaşlılıkta beyin işlevlerinin kaybı ile ortaya çıkabilir. Özellikle kafa travması ve beyin kanaması gibi ani sebeplere bağlı olarak ortaya çıkması ile kişi konuşma yetisini de yitirebilir. Konuşmanın hatırlanmaması sebebiyle ortaya çıkan bu durumda kişi konuşmayı baştan öğrenmelidir, bu da dil gelişimi sırasında oluşan ekolalinin görülmesine sebep olabilir. 
• Beyin Hasarı: Kişinin iletişim kurmasını sağlayan beyin işlevlerinin bir kısmının kaybedilmesi ile kişi konuşmaları devam ettirmekte zorlanabilir ve kendi cümlelerini oluşturmak yerine karşısındaki kişinin sözlerini veya geçmişten hatırladığı sözleri tekrar edebilir. Beyin hasarının sebebi amnezi sebeplerinden biri olabilir. Beyin hasarında ve amnezide kişide etkileşimsiz ekolali de sıklıkla görülmektedir çünkü bu kişiler yapmakta oldukları işlere devam edebilmek için öz yönetim ekolalisi kullanma ihtiyacı hissetmeye yatkındır. 

Ekolali Teşhisi 

Dil ve konuşma terapistleri bir kişi ile görüşme yaparak kişide ekolali sorununun olup olmadığını ve ekolalinin ciddiyetini değerlendirebilirler. Kişinin günlük hayatında gösterdiği belirtilerin dil ve konuşma terapistine anlatılması duruma daha doğru yaklaşılmasını sağlar ve terapinin etkinliğini artırır. Otizmli bireyler iletişim bozuklukları sebebiyle konuşma terapisi alıyor olabilirler, bu durumda konuşma terapisi sırasında ekolali de değerlendirilmektedir. 

Ekolali Tedavisi

Ekolali, kişinin etkilenme düzeyine ve kişisel özelliklerine göre farklı yöntemlerle tedavi edilebilmektedir. Ekolalinin yalnızca endişeye bağlı olarak ortaya çıktığı durumlarda endişenin ortadan kaldırılması için ilaç tedavisi uygulanabilmektedir. Bu durum genellikle erişkinlerde görülürken çocuklarda ilaç tedavisi sık tercih edilen bir yöntem değildir. Çocuklarda görülen ekolalide dil ve konuşma terapistlerinden yardım alınabilir. Terapistlere danışılarak konuşmanın daha hızlı düzeltilmesi için evde konuşma egzersizleri yapılabilir. 

Konuşma Terapisi

Konuşma terapisi, çeşitli konuşma bozuklukları yaşayan insanların yarar görebildiği haftada birkaç kez uygulanabilen seanslardan oluşan bir tedavi şeklidir. Ekolali yaşayan kişilere konuşma terapisinde “ipucu-duraklama-işaret etme” yöntemi uygulanabilmektedir. Bu yöntem kişilerin soruları daha iyi anlamasını ve sorulara verebileceği cevapları görmesini sağlar. Terapist, elinde sorunun cevabının yazdığı bir kart tutarak kişiye bir soru yöneltir ve durur. Sonrasında kişiyi eliyle işaret eder. Bu işaret sorunun bittiği ve cevabın beklendiği anlamına gelmektedir. Ekolali sorunu yaşayan kişi sorunun cevabını ipucunu okuyarak verir. Bu çalışma ile ekolali sorunu yaşayan kişi soru cümlelerini ve verilebilecek olası cevapları daha iyi anlayabilir. 

Evde Bakım

Ekolali sorunu yaşayan kişiler evde de çeşitli konuşma egzersizleri yaparak konuşmalarını geliştirebilirler. Egzersizler genellikle etkileşimli ekolalinin yerine sağlıklı bir etkileşim kurmayı sağlayacak bir dil gelişimi için planlanır. 

Ekolali Tedavi Edilmezse

Ekolali çocuklarda diş gelişiminin doğal bir parçasıdır ve zamanla kendiliğinden geçmektedir. Ancak zaman içerisinde geçmeyen bir ekolali sorunu otizm gibi bir durumun belirtisi olabilir. İletişim kurma ve kendini anlatma sorunu yaşayan bireylerde sosyal ve akademik hayatta sıkıntılar baş gösterebilir. Bu sebeple çocuklarda iletişim güçlüklerine önem verilmeli ve gerekli destek sağlanmalıdır. İletişim güçlükleri çeken kişiler depresyon ve kaygı bozuklukları yaşamaya daha yatkındır. 

Ekolaliye Ne İyi Gelir?

Kişilerin ekolali sorunları kendilerini rahat hissettikleri ortamlarda azalmaktadır. Çocuklarda kelime dağarcığının geliştirilmesi çocuğun kendi cümlelerini kurabilmesini sağlar ve ekolali ortadan kalkar. Endişeye bağlı ekolalide kişinin desteklenmesi ve endişelerinin azalması ekolalinin düzelmesini sağlayabilir. Etkileşimli ekolalinin görüldüğü durumlarda kişi ile farklı yollarla iletişim kurulmaya çalışılmalıdır. İletişim kurma amacı olan ve ekolaliyi bu amaçla kullanan kişiler iletişim yetenekleri geliştikçe bu sorunu daha az yaşamaktadır. Kişinin sözlerinin anlaşılmasına rağmen ekolaliyi terk etmesi için anlaşılmıyor gibi davranılması durumu daha çok kötüleştirebilir. 

Ekolaliye Ne İyi Gelmez?

Ekolali, kaygı ile tetiklenebilen bir durumdur. Kişinin stresli ortamlarda bulunması ile tetiklenebilmektedir. Kişinin durumu ile alay edilmesi, durumu sebebiyle ileride yaşayabileceği sıkıntılardan bahsedilmesi kişinin kaygı düzeyini artırarak ekolalinin daha ciddi hale gelmesine sebep olabilir. Sınav dönemleri, iş görüşmeleri kişinin konuşma bozukluklarının daha belirgin hale geldiği zamanlar olabilir. Ekolali ile etkileşim kurmaya çalışan kişinin çabası takdir edilmeli, iletişim sürdürülmeye çalışılmalıdır. Kişinin karşılık veremediği gerekçesiyle iletişimin kesilmesi durumun kötüye gitmesine sebep olabilir. 

Ekolali İlaçları

Ekolali sorunu yaşayan kişiler durumun sebebine bağlı olarak antidepresan ve anksiyolitik (endişe giderici) ilaçlardan fayda görebilmektedir. Ancak küçük çocuklarda veya yeni bir dil öğreniminde görülen ekolali durumunda ilaç tedavisi ilk seçenek değildir ve sıklıkla kullanılmamaktadır. Ekolali durumu diğer yöntemler ile tedavi edilmekteyken ilaç tedavisi ancak tedavinin sonuçları görüşmeden ekolalinin hafiflemesini sağlayacak hızlı bir yöntem olarak ve kişinin genel durumunu toparlayacak bir destek olarak kullanılabilir. Önemli ölçüde Ekolali sorunu yaşayan bir kişinin tek ve/veya ana tedavi şekli ilaç olamaz. 

Ekolalide Hangi Doktora Gidilir?

Ekolalinin iki ila üç yaşındaki çocuklarda ve kafa karışıklığı yaşayan, anestezi etkisinde olan, uykusuz erişkinlerde görülmesi normaldir. Çocuğun büyümesine rağmen dil gelişiminin yetersiz olduğu durumlarda, erişkinlerde ekolalinin uzun süre devam etmesi veya kişide beyin hasarı görülme riski olması halinde tıbbi yardıma başvurulmalıdır.

Yeni meydana gelmiş bir kafa travmasının olması halinde acil kliniklerine başvurulabileceği gibi çocuklarda dil gelişiminin görülmemesi halinde dil ve konuşma terapistine başvurulması gerekmektedir. Çocuklarda görülen gelişim bozuklukları hakkında çocuğu takip eden çocuk doktoruna ve aile hekimine bilgi verilmelidir.