Yeme Bozukluğu

Yeme Bozukluğu Nedir?

Yemek yeme yüzyıllardır insanlığın aksatmadan yaptığı, kişinin yaşamını sağlıklı bir şekilde idame ettirmesi için gereken ve kişiye haz veren oldukça önemli bir davranıştır. Yemek yeme mekanizması beyin gelişimine paralel olarak oldukça farklı aşamalardan geçerek yerine oturabilmektedir. 

Yeme bozukluğu, yemek alışkanlığında meydana gelecek değişikliklere ve beyindeki yeme mekanizmalarındaki değişimlere bağlı olarak meydana gelen, kişide yemek yeme sistematiğini değiştiren oldukça önemli durumlardan biridir. 

Yeme bozuklukları özellikle ergenlik döneminde meydana gelmektedir. Genç kadınlarda genç erkeklere göre çok daha sık görülmektedir. Yeme bozukluğu içerisinde oldukça yemek davranış bozukluğu hastalıkları vardır. Toplumda sıklıkla anoreksiya nervoza ve bulimiya nervoza görülmektedir. Bu hastalıklar kişinin bedensel ve ruhsal sağlığını bozarak oldukça ciddi sorunlar meydana getiren hastalıklardır. 

Yeme Bozukluğu Tipleri (Çeşitleri) Nelerdir?

Yeme bozuklukları içerisinde Türkiye Psikiyatri Derneği tarafından belirlenmiş hastalıklar anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve tıkanırcasına yeme bozukluğu ve ortoreksiya nervoza ve duygusal yeme bozukluğudur. 

• Anoreksiya Nervoza: Anoreksiya nervoza hastalığında kişi vücuduna yemek girişini engellemeye veya yediği besinleri geri çıkarmaya karşı birçok girişimde bulunur. Bunun için günlük ihtiyacı olan besin kalorisinin oldukça altında bir beslenme sistemi oluşturur. Kişi aldığı besinleri kusma yoluyla veya laksatif yani ishal yapıcı ilaçlar kullanarak çıkarmaya çalışır. Ayrıca diüretik yani ödem atıcı ilaçlar kullanarak vücut sıvısına bağlı kilo fazlalıklarından kurtulmaya çalışırlar. 

Anoreksiya nervoza hastaları vücut kitle indeksleri oldukça düşük hastalardır. Fakat kilo eksiklerinin farkında olmak bir yana fazla kilolu olduklarını düşünürler. Bu nedenle sıkça ağır diyetler yapıp egzersizi abartırlar. Hastada yemek yeme davranışı takıntılı hale gelmiştir. 

• Bulimiya Nervoza: Bulimiya nervoza hastalığında ise anoreksiya nervozanın aksine kişi tıkanırcasına yemek yeme atakları geçirir. Bu ataklardan sonra kişide kusma, ishal yapıcı ve ödem atıcı ilaçlar kullanma veya yoğun egzersiz yapma davranışları görülür. Anoreksiya nervozada kişi beden kitle indeksi açısından uygun olan kilonun oldukça altında olurken bulimiya nervoza hastalığında kişi ya ideal kilosundadır ya da ideal kilosunun hafif üstündedir. Bulimiya nervoza hastalığında kişi yeme ataklarında genellikle yalnız olmayı tercih eder. Bir defada çok fazla besin aldığı bu atak anlarından sonra kişide pişmanlık oluşur ve aldığı fazla besini çıkarmaya yönelik birtakım eylemler yapar. 
• Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu: Aşırı yeme bozukluğu anlamına gelen tıkanırcasına yeme bozukluğu kişinin yeme atakları geçirdiği, bir defada fazlaca besin almasıyla sonuçlanan bu atakların sık sık tekrarlandığı tıkanırcasına yeme bozukluğunun bulimiya nervoza hastalığından farkı kişini yeme atağı sonrasında aldığı fazla besini çıkarmaya veya atmaya yönelik davranışlarda bulunmamasıdır. 
• Otoreksiya nervoza: Otoreksiya nervoza hastalığında kişide sağlıklı beslenmeye karşı hastalıklı derecede yoğun bir arzu vardır. Bu kişiler kaliteli beslenmeye oldukça önem verirler. Bu nedenle marketlerde uzun vakit geçirip satın aldıkları bütün ürünlerin içeriğini oldukça dikkatli şekilde incelerler. Bu kişilerde depresyon, sosyal fobi, anksiyete veya obsesif kompulsif bozukluk gibi psikiyatrik hastalıklar görülebilmektedir. 
• Duygusal Yeme Bozukluğu: Duygusal yeme bozukluğu özellikle kişinin baş edemediği stres, sorun, geçmişte yaşadığı olumsuzluklar gibi durumlara bağlı olarak meydana gelen yeme bozukluklarındandır. Kişi yemek yemeyi bir kaçış olarak görür. Psikolojik yeme bozukluğu olarak da adlandırılabilecek duygusal yeme bozukluğu sonucunda kişide sıklıkla aşırı yeme durumu meydana gelir. Bunun yanında kişide yeme miktarında azalma da görülebilir. Duygusal yeme bozukluğu tedavisi psikiyatr, gastroenterolog, psikolog ve beslenme uzmanlarının ortak çalışması ile yapılabilir. 

Yeme Bozukluğuna Eşlik Eden Belirtiler

Yeme bozukluğunda kişide sıklıkla beslenme alışkanlığı bozukluklarına bağlı bulgular görülür. Beslenme vücut için oldukça önemli bir durumdur. Beslenme bozukluklarının sonucunda hemen tüm vücut sistemleri zarar görmektedir. Yeme bozukluklarında görülebilecek belirtiler şunlardır;

• Cilt değişiklikleri: Beslenme düzeninde bozulmalar ciltte lekelenmelere, kuruluklara neden olur. Cildin doğal ışıltısında kayıplar meydana gelir. 
• Kansızlık: Yeme bozukluklarına sık olarak eşlik eden şikayetlerden biri de anemiler yani kansızlıktır. Beslenme eksikliğine bağlı olarak kan yapıcı besinlerin alınmaması ve yeterince kalori alınmaması sonucunda kansızlık sık olarak görülür. 
• Diş eti sorunları ve dişlerde dökülmeler: Özellikle kalsiyum eksikliğine bağlı görülebilecek diş eti problemleri ve diş dökülmeleri yeme bozukluğu olan kişilerde sıkça meydana gelir. 
• Kemiklerde zayıflamalar ve kolay kırılmalar: Besin eksikliği olan kişilerde yine kemik yapısına katılan minerallerin eksik alınması sonucunda kemiklerde zayıflamalar ve kırılmalar meydana gelir. 
• Saç ve tırnaklarda değişmeler: Sağlıklı beslenmede bozulmalar kişide erken dönemde saçlarda incelme, dökülme ve cansızlaşmaya tırnaklarda renk değişiklikleri, kolay kırılma ve sağlıksız uzamalara neden olur. 
• Bağırsak alışkanlığı değişiklikleri: Yeme bozukluklarının hepsi de bağırsak çalışmasında bozukluklara ve dışkılama rutininde değişmelere neden olur. 
• Psikiyatrik bozukluklar: Yeme bozuklukları psikiyatrik olarak kişide bozulmalara neden olabileceği gibi herhangi bir psikiyatrik bozukluğun sonucunda da yeme bozuklukları olabilir. Özellikle depresyon, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluklar ile yeme bozuklukları sık olarak birlikte görülür. 
• Kalpte ritim bozuklukları: Yeme bozukluğu kişide kalp şikayetleri de meydana getirebilir. Besin alımında azalmaya bağlı olarak kaslarda meydana gelecek yıkımlardan kalp kası da etkilenecektir. Bu da kişide kalp ritminde düzensizlikler oluşturur. 
• Adet düzensizlikleri
• Kişinin fazla besin aldıktan sonra kendini kusturmaya yönelik yapacağı birtakım eylemler sonucunda kişide süreklilik kazanmış şekilde boğaz ağrıları veya boğazda kızarıklıklar meydana gelebilir.
• Sıvı kaybına bağlı olarak kişide elektrolit dengesizlikleri görülebilir. 
• Mide asidinde değişimler meydana gelerek kişide mide sorunları, reflü, gastrit benzeri hastalıklar görülebilir. 

Yeme Bozukluğu Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Yeme bozuklukları birçok nedene bağlı olarak meydana gelebilmektedir. Özellikle genetik, psikiyatrik, toplumsal yapı, kültürel ögeler ve beyinsel faktörler yeme bozukluklarının meydana gelmesinde oldukça etkindir. 

Yeme bozukluğuna neden olan faktörleri şöyle sıralanabilir;

• Bebeklik ve çocukluk döneminde kişinin özellikle anne ile olan ilişkisi ileri yaşlarda beslenmesi üzerine etkili olmaktadır. Fazla bağımlı veya fazla serbest anne-çocuk bağları kişide beslenme düzenini etkilemektedir. 
• Travmatik durumlara özellikle çocuklukta maruz kalma da kişide beslenme düzenini etkileyerek ilerleyen yıllarda yeme bozuklukları görülmesine neden olur. 
• Kişinin psikiyatrik olarak sağlıklı olmaması da yeme bozukluklarına neden olabilecek bir diğer etmendir. Fazlaca mükemmeliyetçi, gergin olan kişilerde sıklıkla anoreksiya nervoza yeme bozukluğu görülmektedir. 
• Genetik yatkınlık da yeme bozukluklarına neden olan bir diğer durumdur. 
• Beyin nörokimyasal yapısında bozulmalar sonucunda yemek yeme davranışında sorunlar meydana gelir. 
• Endokrinolojik ve metabolik değişiklikler de yeme bozukluğuna neden olmaktadır. 

Yeme Bozukluğu Teşhisi

Yeme bozukluklarının teşhisinde hastadan alınacak ayrıntılı hastalık öyküsü yani anamnezin ve hastaya yapılacak fizik muayenenin faydası oldukça fazladır. Ayrıca laboratuvar tetkikleri ile beslenme eksikliklerinin kan ve idrara yansımaları da bakılabilir. 

Yeme bozukluklarında hastadan ayrıntılı bir hastalık öyküsü yani anamnez alınmalıdır. Yemek yemenin kişi için ne ifade ettiği, kişinin yaşadığı toplumun yapısı, ailesel ilişkileri, kişideki beden ve imaj algısının boyutu öğrenilmelidir. 

Yapılacak fizik muayene ile kişide cilt yapısı, saç ve tırnak değişiklikleri olup olmadığı, kas ve kemik incelmeleri, diş ve diş eti bozuklukları gibi durumlar gözlemlenmelidir. 

Laboratuvar tetkikleriyle de kişide anemi gelişip gelişmediği, kandaki biyokimyasal ölçümlerin ne denli değiştiği incelenebilir. Yeme bozukluğu testi ile de yeme bozukluklarının varlığı ve ne ölçüde olduğu belirlenebilir. Yeme bozuklukları değerlendirme ölçekleri DSM-5 Yeme Bozuklukları Tanı Kriterleridir. 

Yeme bozuklukları esas teşhisinde yeme bozuklukları tanı ölçütleri de bakılabilir. Buna göre Anoreksiya Nervoza Tanı Kriterleri;

• Kişinin sağlıklı sayılabilmesi için olması gereken en düşük kilodan daha zayıf olması
• Kişinin sağlıksız derecede düşük kilosuna rağmen kilo almaktan aşırı derecede korkması
• Kişinin bu düşük kilosunun farkında olmaması ve sağlıksız derecede düşük kilosunu önemsememesi 

Bu maddelere göre yapılacak değerlendirmeler sonucunda kişide anoreksiya nervoza teşhisi konabilir. 

Bulimiya Nervoza Tanı Kriterleri;

• Haftada en az bir defa kişide tıkanırcasına yeme durumu görülmesi ve bu atak esnasında kişinin kısa sürede oldukça fazla miktarda besin alarak kontrolünü yitirdiği hissinin olması
• Kişinin kilo alımını azaltmak için fazla aldığı kalorileri bazı metotlarla çıkarmaya çalışması( kendini kusturması, laksatif yani ishal yapıcı ilaç kullanması, diüretik yani ödem atıcı ilaç kullanımı, aşırı egzersiz yapması)
• Kişinin vücut ağırlığını fazlasıyla takıntı haline getirmesi

Bu maddeler sonucunda kişiye bulimiya nervoza tanısı konabilir. 

Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu Tanı Kriterleri;

• Yeme bozukluğu olan kişinin başka bir kişinin uzun sürede yiyeceğinden daha fazla besini çok hızlı bir şekilde ve oldukça fazla miktarda yemesi
• Kişinin bu yeme atağı esnasında kontrolünü kaybetmesi
• Kişide fiziksel olarak açlık hissi olmamasına rağmen yine de yemek yemeyi bırakmaması

Yukarıda sayılan tanı kriterleri ve ek olarak anamnez, fizik muayene ve laboratuvar tetkikleri sonucunda yeme bozukluğu tanısı konabilir. 

Yeme Bozukluğu Tedavisi

Yeme bozuklukları tek bir uzman veya bölüm tarafından tedavisi yapılamayacak hastalıklardandır. Psikiyatr, beslenme ve diyet uzmanı, gastroenteroloji doktoru ve psikoloğun ekip çalışması sonucunda tedavi imkanlı hale gelir. Tedavide bireysel terapiler dışında aile terapileri de önemlidir. Yemek yeme bozukluklarında beslenme düzenlenmesi için beslenme ve diyet uzmanlarına da önemli görev düşmektedir. Beslenme ile kişideki eksik kalorilerin yerine sağlıklı bir şekilde konması planlanır.

Tedavide ilaç tedavisi ve psikolojik terapiler gerekmektedir. Terapilerde kişinin beslenme alışkanlığı, büyüme gelişme dönemindeki ruhsal ve fiziksel özellikleri, aile ilişkileri, travmatik olayların varlığı üzerine durulur. 

Ayrıca kişilerde duygusal bir eksikliği gidermek amacıyla yapılacak duygusal yeme bozukluğunun tedavisi de ilaç tedavisini ve psikoterapileri kapsar.

Yeme bozukluğu olan hastalarda yatış gerekliliği olabilmektedir. Bu nedenle hastanın tedaviyi yatış yapılarak mı yoksa ayaktan tedavi şeklinde mi alması gerekliliği sorgulanmalıdır. Yatış gereken hastalar yeme bozukluğu tedavi merkezlerinde veya hastanelerde psikiyatri servislerinde yatırılabilir. Kişilerde yeme bozuklukları özellikle uzun süreli devam eden bozukluklardır. Özellikle anoreksiya nervozada ölüm oranı yüksektir. Ölüm nedeni hastalığa bağlı olarak veya intihar kaynaklı olabilmektedir. Bu nedenle tedaviye en erken dönemde başlanması, ilaç tedavisi ve psikoterapilerin eş zamanlı devam ettirilmesi oldukça önemlidir. 

Yeme Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Yeme bozuklukları üzerinde ciddiyetle durulması gereken bozukluklardır. Kişide fiziksel, ruhsal ve çevresel sorunlar meydana getirerek kişinin yaşam kalitesini azaltmaktadırlar. Özellikle erken dönemde teşhis edilmiş ve tedavisi planlanmış yeme bozukluklarında gerileme ve iyileşme ihtimali oldukça yüksektir. Tam tersi uzun dönemde fark edilememiş veya hasta tarafından geç dönemde doktor başvurusu yapılmış vakalarda iyileşme oranı azalmakla birlikte kişide meydana getireceği hasarda da artış görülmektedir. 

Yeme bozukluklarının ortaya çıkardığı hastalıklar fiziksel olarak; anemi, böbrek fonksiyon kayıpları, kalp ritim bozuklukları, cilt, saç ve tırnak hastalıkları, mide- bağırsak hastalıklarıyken psikiyatrik olarak depresyon, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk ve sosyal fobidir. 

Yeme bozuklukları içerisinde tedavisi zorlu olan anoreksiya nervozadır. Anoreksiya nervoza kişide depresyon, anksiyete ve sosyal fobi gibi psikiyatrik sorunlar meydana getirerek kişide intihar riskini arttırır. Tedavisi planlanmamış yeme bozukluklarında ölüm riski %5-%20 civarlarındadır. Ayrıca kişide meydana gelecek vücut fonksiyonları kaybına bağlı olarak fiziksel hasarlar da meydana gelebilmektedir. 

Bebeklerde ve Çocuklarda Yeme Bozuklukları

Bebeklikte özellikle anne ile ilişkinin yeme bozukluğu oluşumunda oldukça önemli yeri vardır. Bu dönemde ebeveyn ilgisinin azlığı ve anne ile sağlıklı bağın kurulamaması kişide ileriki dönemlerde yeme bozukluğu meydana gelmesine neden olur. 

Çocukluk döneminde yeme bozukluğu sıklıkla genetik ve çevresel koşullara bağlıdır. Bu yüzden bu süreçte çocuğu beslenmesinin gözlemlenmesi ve yemek yeme bozukluğu düşündürecek eylemleri için erken dönemde uzman tavsiyeleri ile önlem alınması oldukça önemlidir. 

Ergenlikte Yeme Bozuklukları

Kişinin hayat döngüsü içerisinde yeme bozukluklarının en sık görüleceği ve en sık olarak yeme bozukluklarının başlayacağı evresi ergenlik dönemidir. Ergenlikte yeme bozukluklarının görülmesinde özellikle bebeklik ve çocukluk döneminde ebeveyn ilgisinin payı fazladır. Bu dönemlerde anne ve bebek arasında etkili ve sağlıklı bir bağın kurulamaması ileriki dönemlerde yeme bozukluklarının en önemli tetikleyicisi durumundadır.  

Ergenlikte kişide tam anlamıyla oturmaya başlayan beden ve imaj algısı kişinin beslenme alışkanlıklarını etkileyerek yeme bozukluklarına davetiye çıkarır. Bu nedenle bu dönemde kişide gelişmeye başlayan vücut algısı hakkında aile ve yakın çevresinin alert yani tetikte olması hastalıkların gelişimini önleyerek kişinin yeme bozukluklarına yakalanmasını engelleyebilir. 

Yeme Bozuklukları için Hangi Doktora Gidilir?

Yeme bozuklukları kişide birçok sağlık sorununa neden olarak kişinin yaşam kalitesinde ciddi düşüşler meydana getiren oldukça önemli durumlardandır. Kişide fiziksel ve ruhsal sağlık sorunları oluşturur. 

Yeme bozukluğuna bağlı meydana gelecek kas ve kemik yıkımları, bağırsak alışkanlığı değişiklikleri, cilt, saç ve tırnak değişiklikleri, kalp sorunları, sıvı elektrolit dengesizlikleri ve böbrek şikayetleri gibi fiziksel şikayetler veya psikiyatrik olarak aşırı takıntılı, fazla mükemmeliyetçi olmak gibi şikayetler kişinin yaşamını ciddi boyutta bozar. 

Bu tür şikayetler sonucunda kişide doktor başvuru süreci meydana gelir. Yeme bozukluğunda başvurulması gerek bölüm Ruh ve Sinir Hastalıkları yani Psikiyatri bölümüdür. Psikiyatr tarafından yapılacak tetkik ve gözlemler sonucunda kişide yeme bozukluğu tespit edilirse gereken tedavi aşamasına geçilir.