Akran Zorbalığı
Akran zorbalığı, bir kişinin ya da grubun aynı yaştaki kişiler tarafından sürekli rahatsız edilmesi durumudur. Davranışsal yöntemlerle psikolojik destek gerekmektedir.
Akran Zorbalığı Nedir?
Akran zorbalığı-akran baskısı; bir kişinin ya da grubun aynı yaştaki kişi veya kişiler tarafından bilinçli olarak, isteklice ve sürekli bir biçimde farklı yöntemlerle rahatsız edilmesi durumudur. Bazen halk arasında “Okul Şiddeti” olarak da adlandırıldığını görmek mümkündür. Herkese değil, belirlenen kişiye yapılır. Orantısız güç söz konusudur fakat yine de çocuk veya ergen tarafından anlaşılması zor bir durum olduğundan şaka ile kesinlikle karıştırılmamalıdır, yıkıcı etkileri olabilir. Bazen tehditler de söz konusu olabilir. Herkesin görebileceği şekilde ya da herkesten gizlemek için kimsenin göremeyeceği şekilde yapılabilir.
Akran zorbalığı örnekleri 4 farklı şekilde karşımıza çıkabilir. Bunlar;
- Fiziksel şiddet
- Sosyal şiddet
- Sözel şiddet
- Cinsel şiddet
Fiziksel şiddet: Akran zorbalığının son raddelerinden birisidir. Çocuğa veya ergene karşı gösterilen şiddet eğilimi, sadece kişiyi değil eşyalarını da etkileyebilir. Sınıf içerisinde çantayı yere atma, kalemleri dağıtma, defterleri yırtma gibi durumlar ve tükürme, itme kakma, vurmaya çalışma, saç çekme hatta bunları başkasına yaptırtma durumlarını içerir.
Sosyal şiddet: Çocuğa veya ergen bireye en çok uygulanan akran zorbalığı türlerindendir. Genellikle okul döneminde hemen hemen her çocuk buna maruz kalır. Sınıf içerisinde kurulan oyunlara dahil etmeme, kişisel eşyalarını alıp saklama ya da el koyma durumu, ortak yapılacak olan etkinliklere almama, ödevlerini o kişiye zorla yaptırma, arkadaş grupları içerisinde istememe, o kişinin varlığını kabullenmeme hatta görmezden gelerek yok sayma ve arkadaşlık kurulmasına engel olma gibi durumları içerir.
Sözel şiddet: Çocuğa veya ergen bireye en sık uygulanan akran zorbalığı türlerindendir. Kişinin sosyo-ekonomik özellikleri, fiziksel özellikleri (boyu, kilosu, saç rengi, ten rengi, göz rengi, uzuvları, engelli olup olmama durumu, diş yapısı, kafa yapısı vs.), kılık kıyafeti, lakap takma, o kişi hakkında yapışan dedikodular, hatta konuşmasındaki aksanı bile alay konusu olabilir. Küçümseyici şekilde yapılan konuşmalar bütünüdür.
Cinsel şiddet: Akran zorbalığının en son raddesidir. Çocuğa veya ergen bireye karşı cinsel içerikli kelimeleri kullanarak rahatsızlık verme, “kötü dokunuş” olarak adlandırılan cinsel içerikli dokunuşlar gerçekleştirme, sürekli küfretme hatta bunları başkasına yaptırma gibi durumları içerir.
Akran Zorbalığı Belirtileri
Çocuklar içinde bulundukları durumu kabullenmede ya da zorbalık olup olmadığını anlama noktasında sıkıntılar yaşayabilirler. Buna bağlı olarak anne baba tarafından çocuğun dikkatlice gözlemlenmesi ve hareketlerindeki değişikliklerin incelenmesi gerekmektedir. Çocuğunuzda;
- Aile bireylerine karşı saldırgan davranma durumu,
- Okula gitmeme isteği
- Kekemelik,
- Sürekli karın ağrısı,
- Sürekli baş ağrısı,
- Sinirlilik durumu,
- Kaygılı davranma durumu,
- Sebebi açıklanamayan morluklar,
- Geceleri uyuyamama ve sık sık uyanma durumu,
- Eşyaları kırma ve onlara zarar verme isteği,
- Arkadaşlarıyla birlikte olmak istememesi,
- Uyurken yatağa çiş kaçırma problemi,
- Harçlığı olduğu halde okuldan eve sürekli aç gelmesi veya harçlığını sürekli olarak kaybetmesi,
gibi şeyler akran zorbalığına maruz kaldığının işaretleri olabilir.
Akran Zorbalığı Teşhisi
Akran zorbalığı teşhisinde okul ve ailenin doğru iletişimi büyük rol oynayacaktır. Bu durum genellikle okul ortamında görüldüğü için öğretmenlerin çocukların hareketlerini dikkatlice gözlemlemesi ve ortaya çıkan olumsuz sonuçları muhakkak değerlendirmesi gerekmektedir. Bu değerlendirmelerin sonrasında ise akran zorbalığı ölçeği oluşturarak olayları okul rehberlik servisi aracılığıyla akran zorbalığına maruz kalan kişi yani mağdurun ve akran zorbalığı yapan kişinin ailesi ile paylaşmalıdır.
Akran Zorbalığı Tedavisi
Akran zorbalığı tedavisinde tıbbi bir süreçten çok davranışsal bir süreç ön planda olacaktır. Akran zorbalığı genellikle ilkokul döneminde karşılaşılan ve ortaokulda hatta lisede de devam eden bir durum olduğu için okul içerisinde çözümlenmeye çalışılan bir olaydır. Fakat bu doğru değildir. Okul içerisinde yaşanılan bu olayın muhakkak mağdur ve akran zorbalığını yapan kişilerin aileleri ile paylaşılması gerekmektedir.
Bu paylaşımın ardından okuldaki rehberlik servisleri ve öğretmenler olayların kilit noktasındadır. Akran zorbalığına maruz kalan mağdur çocuk veya ergen bireyi ve akran zorbalığını yapan çocuk veya ergen bireyi takipleri altında tutarak kontrolü sağlamalıdırlar.
Okul çatısı altında herhangi bir problem ile karşılaşıldığında; olaylara yargılayıcı bir şekilde yaklaşmamaya dikkat ederek konunun özüne inilmeli, suçlayıcı bir tutum içerisine girilmemeli, iki taraf da dinlenerek çözüme ulaşılması sağlanmalıdır.
Bütün bunların üzerine bir uzman tarafından yapılması gereken psikolojik bir desteğe de ihtiyaç duyulabilir. Çünkü akran zorbalığına maruz kalan mağdur kişide ve akran zorbalığını yapan kişide de psikolojik olarak değerlendirilebilecek başka hastalıkların varlığı söz konusu olabilir. Depresyon, kaygı bozuklukları, davranış bozukluğu, dürtü bozukluğu yalnızlık hissi, özgüven eksikliği gibi durumlar çocuk veya ergen bireylerde akran zorbalığını da kendisiyle birlikte ortaya çıkarabilir. Bu durumlar da akran zorbalığında önemli rol oynamaktadır. Bu sebeple alanında uzman bir Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı uzmanı ile tedavi sağlanabilir.
Akran Zorbalığı Tedavi Edilmezse
Akran zorbalığının tedavi edilmeme durumunu da yine iki farklı olguya göre değerlendirmek gerekir.
- Akran zorbalığına maruz kalan kişi-mağdur
- Akran zorbalığını uygulayan kişi
Eğer akran zorbalığına maruz kalan ve mağdur olarak adlandırdığımız çocuk veya ergen birey, yaşadığı olayları anlatıp bir çözüm bulma yoluna gitmezse ve olayları gizlerse bu durumları yaşamaya devam etmesi muhtemeldir. Hatta bunun bir sonucu olarak mağdur kişi, olaylara şahit olan diğer kişiler tarafından da horlanabilir. O kişilerin de ona akran zorbalığı yapması durumu ortaya çıkabilecek ihtimaller arasındadır.
Bütün bunların sonucu olarak; akran zorbalığına maruz kalan ve mağdur olarak adlandırdığımız çocuk veya ergen bireyin psikolojisinde bozulmalar meydana gelecek, güvensizlik durumu ortaya çıkacak ve kendisini başkalarına kullandırmayı normal bir olgu olarak görmeye başlayacaktır. Bu yüzden, akran zorbalığı muhakkak önlenerek durdurulmalıdır. Akran zorbalığını uygulayan kişi ise mustarip olduğu sorun fark edilip tedavi edilmediği taktirde problemli bir kişilik olarak ileriki yaşantısını sürdürüp gidecektir.
Bütün bunlara ek olarak gelişimde gerileme durumu, madde bağımlılığı, içe kapanma, intihar etme isteği, kendini değersiz hissetme, akademik açıdan başarısızlık, yeme alışkanlıklarında bozulma ve bununla birlikte aşırı kilo alma veya aşırı kilo kaybı, kaygı bozuklukları ve özgüven eksikliği durumları da ortaya çıkabilir.
Akran Zorbalığı İle Baş Etme Yolları
Akran zorbalığı ile baş etmenin birçok yolu vardır. Bunları;
- Karşımızdaki kişiye hayır diyebilmek-yaşanan duruma neden hayır dendiğini açıkça ifade etmek gereklidir.
- Karşımızdaki kişiden ricada bulunabilmek-yaşanan durumla ilgili duyulan rahatsızlığı dile getirip yapılmamasını rica etmek gerekmektedir.
- Hakkımızı aramayı bilmek-yaşanan duruma maruz kalınmaması gerektiğini, bunun bir mecburiyet olmadığını belirtmek gereklidir.
olarak maddeleştirmek mümkündür.
Akran Zorbalığı için Ailelere Tavsiyeler
Akran zorbalığı sadece içinde bulunan kişileri değil, tüm toplumumuzu ilgilendiren bir olgudur. Şiddet eğilimleri ve şiddeti kabullenme olgusu çocuk veya ergen bireyde şekillenmeye başlar. Bireylerdeki farklılıklara normal yaklaşabilme, kendimizi karşımızdaki kişinin yerine koyabilme yani empati, tolerans göstermeyi öğrenebilme anahtar noktalardır.
Her aile çocuğunu dışarıdaki şartlara uygun şekilde yetiştirmeye çalışmaktadır. Bununla birlikte çocuklarımızda kendileri kötü dokunuşlara, kötü yaklaşımlara, kısacası doğru olmadığını düşündüğümüz her harekete karşı korumaları gerektiği bilincini de geliştirmeye çalışmaktadır. Bunlar süreç gerektiren durumlardır. Bu sebeple; çocuğunuzun veya ergen bireyin akran zorbalığının kendisinde uygulandığını kabullenmesi ve sizlere anlatması uzun sürebilir. Bu sebeple bu süreçte her an onun yanında olduğunuzu ona hissettirmeniz gerekecektir. Çocuğunuz ya da ergen birey size bu durumu anlatırken;
- Uygun ve sakin bir ortam yaratın.
- Panik yapmayın.
- Neler hissetmiş olabileceğini anlamaya çalışın.
- Empati kurun.
- Sözlerini bölmeyin.
- Soru sormadan onu dinlemeye çalışın.
- Suçlamayın ve yargılamayın.
- Güvenlerini kazanın.
- Sıkıntılarını paylaşın.
- Yaşadığı olay ne olursa olsun, bu duruma katlanmak zorunda olmadığını kabullenmesini sağlayın.
Akran Zorbalığı Nedenleri
Akran zorbalığının nedenleri arasında çocuğun veya ergen bireyin genellikle normal yaşantısında karşılaştığı ve farkında olmadan onları normalmiş gibi benimsediği durumlar yatmaktadır. Kısaca özetleyecek olursak;
- Ev ortamında, aile içerisinde aile bireylerinin birbirine karşı aşağılayıcı konuşmaları (küfür içeren sözcükler, bedensel özellikleriyle ilgili dalga geçme durumu vs.)
- Bireyin kendisine karşı özgüveninin olmaması
- Sosyal medyanın olumsuz etkileri (çizgi film kahramanlarının şiddet uygulayışı, her yaş grubunun izlediği dizilerdeki karakterlerin normalmişçesine şiddet uygulayışları, karakterlere özenme durumu vs.)
- Okullardaki kalabalık ortam
- Farklı olan şeyleri kabullenememe durumu (aynı notları almama, aynı yiyecekleri sevmeme, aynı ten renginde olmama, farklı şeylerden –renk, futbol takımı, ders- hoşlanma)
- Ev ortamında, aile içerisinde aile bireylerinin birbirlerine karşı yıkıcı tutumları
- Bireyin kendisine karşı saygısının olmaması
- Ev ortamında, aile içerisinde aile bireylerinin birbirlerine karşı fiziksel şiddet göstermeleri (herhangi bir davranışına kızdığı için çocuğunu döven bir anne, anneye dayak atan bir baba, oyuncağını aldı diye kardeşini döven bir ağabey vs.)
- Yaşadığı kötü şeylerin acısını başkalarının da yaşamasını isteme durumu
- Kıskançlık
- Rekabet durumu
Kendinden küçük bireylere büyük olduğunu ispat etmek için orantısız güç uygulayarak acı çekmelerini sağlama ve gücünü kanıtlamayı isteme durumu
Akran Zorbalığı ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Akran zorbalığı nasıl önlenir?
Akran zorbalığının önlenmesinde öğretmenlerin ve ailenin farklı farklı rolleri olduğu unutulmamalıdır. İşbirliği halinde seyretmesi gereken bu süreç; iki taraf tarafından da kontrol altına alınarak ve belli başlı basamaklar dahilinde seyretmelidir.
Öğretmen;
- Akran zorbalığı yapan çocuğu gördüğü yerde muhakkak uyarmalı ve bu hareketinin bir daha tekrar etmemesi konusunda onu uyarmalıdır. Aksi taktirde, kişi öğretmenlerinin de durumu onayladığını düşünecek ve devam ettirecektir.
- Sevgi çerçevesinin dışına çıkmamalıdır. Böylelikle akran zorbalığına uğrayan ve mağdur olarak tabir edilen kişi de akran zorbalığı yapan kişi de öğretmenlerine duydukları sevgi ile onlara olanları anlatmaktan çekinmeyecekler, utanmayacaklar ve rahat edebileceklerdir.
- Bu konu ile ilgili sınıf içerisinde örnekleme çalışmaları, akran zorbalığı grup rehberliği eğitimleri yapmalı ve sunular gerçekleştirmelidir. Sınıf içerisinde yaşanan bir olayı fark ettikten sonra, sanki başka bireyler tarafından yaşanmış gibi anlatarak bu olayın sınıf ortamında çözümlenmesini sağlayabilir. Çeşitli eğitici filmler izleterek de empati yeteneklerini geliştirebilir.
- Aile ile okul arasındaki doğru iletişimi sağlamalıdır.
Aile ise bu noktada ciddi anlamda önem taşımaktadır. Her çocuk aile ortamında yaşadığı olayların etkisinde kalır. Örneğin; bir erkek çocuğu tarafından rol model olarak alınan babanın ev ortamında sorunlar çıkarması, bir kız çocuğu tarafından rol model olarak alınan annenin babadan fiziksel şiddet görmesi durumları, kişinin psikolojisinde ve kişisel gelişiminde kalıcı hasarlar bırakacaktır. Bu sebeple ev ortamında huzur, saygı ve sevgi ana unsurlar olmalıdır.
Bunlara ek olarak aile çocuğuna hangi hareketi yapmasının doğru, hangi hareketi yapmasının ise kötü olduğunu erken yaşlarda öğreterek ona kılavuzluk etmekle yükümlüdür. Bunları doğru zamanda öğrenen çocuk, herhangi bir akran zorbalığı durumu ile karşılaştığında tepkilerini nasıl vermesi gerektiğini de iyi bilecektir.
Akran zorbalığı yapan çocuğa karşı ne gibi bir yol izlenmelidir?
Akran zorbalığı yapan çocuğun bu davranışın içine girmesinin temelinde yatan farklı farklı durumlar olabilir. Öncelikle bu durumun doğru bir şekilde tespiti sağlanmalıdır. Gerekirse alanında uzman bir Çocuk ve Ergen Psikoloğu aracılığıyla çözümlenme yollarına gidilebilir. Bununla birlikte problemlere karşı nasıl yaklaşması ve nasıl çözmesi gerektiği konusunda çalışmalar yapılarak problem çözme kabiliyeti üzerinde gelişmeler sağlanabilir, öfke kontrolünü nasıl sağlaması gerektiğiyle ilgili çalışmalar yapılabilir ve kendisini karşısındaki kişinin yerine koymayı öğrenmesi yani empati yapabilmesi sağlanarak olumlu gelişmeler yaşanabilir.
Hangi çocuklar akran zorbalığı yapmaya meyillilerdir?
Genellikle arkadaş ortamında diğerlerine liderlik yaptığı düşüncesi sık sık dile getirilen, aile içerisinde sevilmediğini düşünen veya yeterli ilgi görmeyen, kurallara uymakta problem yaşayan ve ev ortamında aile içi şiddet olaylarını yaşayan çocuk veya ergen bireylerde akran zorbalığına meyillenme diğer çocuklara oranla daha fazla görülebilir.
Hangi çocuklar akran zorbalığına maruz kalırlar?
Genellikle görünümleri, fiziksel özellikleri, sosyal özellikleri açısından içerisinde bulunduğu ortamdaki diğer kişilere göre farklı olan çocuk veya ergen bireyler akran zorbalığına maruz kalırlar. Örneğin arkadaşlarına göre boyca çok daha uzun olan bir veya arkadaşlarına göre kısa boyda olan birisinin, beyaz tenli arkadaşlarının arasında esmer teniyle dikkat çeken bir kişinin, yüzünde çilleri olan birisinin, vücudunda bir uzvunda engel durumu olan bir kişinin, dişlerinin diziliminden dolayı diş tedavisi görüp diş teli, damak, lastik gibi materyaller takmak zorunda kalan bir kişinin, gözlerindeki görme bozukluğundan dolayı gözlük takmak zorunda kalan birisinin, kiloca diğerlerinde çok zayıf veya çok şişman olan bir kişinin akran zorbalığına maruz kalması daha muhtemeldir.