Şeker Ölçümü Nedir?

Şeker ölçümü; kan dolaşımı içerisindeki şeker ya da bir diğer adı ile glikoz miktarının ölçülmesi amacı ile yapılan bir tür testtir. Hekimlerin hastalardan genellikle talep ettiği iki tür kan şekeri testi vardır. Bunlar;

1. Açlık kan şekeri ölçümü
2. Tokluk kan şekeri ölçümü şeklindedir. Bu iki test genellikle aynı gün içerisinde yapılmaktadır.

Kan şekeri seviyesinin ölçülmesi; hastada insülinin, böbreklerin ve pankreas gibi organların çalışma fonksiyonunu denetlemeye ve de değerlendirmeye yardımcı olur. 

Açlık Kan Şekeri Ölçümü

Açlık kan şekeri ölçümü için yapılan test; genellikle hastanın 8 ila 12 saat aç olma süresinden sonra kan alınması yöntemi ile ölçülen değeridir. Bu sebeple açlık kan şekeri ölçümü yapılmadan önceki en az 8 saatlik süre diliminde aç kalınması ve su dahi tüketilmemesi gereklidir.

Açlık kan şekeri ölçümü testine ait sonuç 126 mg/dl ve bu değerin üzerine çıkıyor ise kişiye diyabet ya da halk arasında bilinen ismi ile şeker hastalığı tanısı konması söz konusu olabilir. Fakat bu tanının konabilmesi için bir kere ölçüm yapılması yeterli değildir. Bu yüzden de birkaç gün sonrasında tekrar aynı testin yaptırılması talep edilir. Tekrar edilen testte yani ikinci kez yapılan açlık kan şekeri ölçümünde de kan dolaşımındaki şeker oranı miktarı 126 mg/dl ve bu değerin üzerinde ise kesin tanı koyulabilir.

Elde edilen sonuç 110 mg/dl ve 140 mg/dl arasında ise; bu durum tıp literatüründe gizli şeker olarak adlandırılır. Açlık kan şekeri ölçümü sonucunda elde edilen sonuçların, sağlıklı bir birey için 90 mg/dl değeri ve bu değerin altında olması gereklidir. Normal değer 70 mg/dl ile 99 mg/dl arasında olarak kabul edilir. Özellikle ailesinin hastalık geçmişinde şeker hastalığı bulunan bireyler başta olmak üzere, 45 ila 50 yaşın üzerindeki bireyler, kan şekeri düzeyinin düşmesi ya da kan şekeri düzeyinin yükselmesi durumu belirtilerini gösteren bireyler kadın ya da erkek fark etmeksizin belirli ve düzenli aralıklar ile açlık kan şekeri ölçümü yaptırmalıdırlar.

Açlık kan şekeri testi uygulamasından önce;

• Sigara tüketimi
• Alkol tüketimi
• Kafein tüketimi
• Herhangi bir ilaç kullanımı
• Stresli ortam içerisinde bulunma
• Duygusal olma gibi durumlar gerçekleşmemelidir. Bunlar; açlık kan şekeri testi uygulamasında elde edilecek olan sonuçları olumsuz yönde etkileyebilir. 

Tokluk Kan Şekeri Ölçümü

Tokluk kan şekeri ölçümü için yapılan test; genellikle öğün alımını takip eden 2 saatin sonrasında veyahut içerisinde 75 gr miktarında glikozun alınmasını takiben yapılan türdür. Tokluk kan şekeri ölçümünde elde edilen sonuçlar birinci saat sonunda 140 mg/dl değerde ya da altında olur ise normal, ikinci saat sonunda 120 mg/dl değerde ya da altında olur ise normal olarak nitelendirilebilir.

Prediyabet adı ile tıp literatüründe yer alan gizli şeker hastalığında ise tokluk kan şekeri ölçümü değeri 140 mg/dl ile 199 mg/dl arasındadır. Tokluk kan şekerinin 200 mg/dl seviyesinde ya da bu değerin üzerinde olması durumunda, hastaya diyabet tanısı konulması muhtemeldir.

Kan Şekeri Ölçümü Değerleri

Açlık kan şekeri seviyeleri;

• 50 mg/dl ile 70 mg/dl arasında hipoglisemi,
• 70 mg/dl ile 100 mg/dl arasında normal – sağlıklı,
• 100 mg/dl ile 125 mg/dl arasında prediyabet –gizli şeker,
• 126 mg/dl ve bu değerin üzerinde ise diyabet olarak değerlendirilir. 
• Tokluk kan şekeri seviyeleri ise;
• 100 mg/dl ile 140 mg/dl arasında normal – sağlıklı,
• 140 mg/dl ile 199 mg/dl arasında prediyabet – gizli şeker,
• 200 mg/dl ve bu değerin üzerinde ise diyabet olarak değerlendirilir. 

Kan dolaşımındaki şeker dolaşımı seviyesinin sonucunun yüksek çıkması durumu;

• Hipertiroidizm (tiroit bezinin salgıladığı hormonların fazla çalışması ve de kanda fazla tiroit bulunması durumudur, halk arasında guatr olarak bilinmektedir),
• Pankreatit (pankreas iltihabıdır),
• Pankreas kanseri,
• Böbrek hastalıkları (böbrek yetmezliği vesaire),
• Aşırı ve çok iştahlı yemek yeme durumu ile doğrudan alakalıdır. 

Düşük çıkması durumu ise;

• Hipotiroidizm (tiroit bezinin vücut için yeterli miktarda tiroit hormonu üretememesi, az üretim yapması durumudur),  
• Aşırı alkol tüketimi, 
• Böbrek yetmezliği, 
• Uzun süreli olarak aç kalma, 
• Yetersiz bir beslenme alışkanlığının varlığı, 
• Karaciğer sorunlarının varlığı, 
• Aşırı dozda insülin kullanımı,
• Adrenalin bezlerinde bozukluklar gibi sağlık sorunları ile doğrudan alakalıdır. 

Açlık Kan Şekeri Düşüklüğü (Hipoglisemi)

Açlık kan şekeri ölçümü için yapılan testin sonucunun 70 mg/dL değerin altına düşmesine durumudur. Tıp literatüründe hipoglisemi adı ile bilinmektedir.

Hipoglisemi belirtileri;

• terleme, 
• aşırı ve sürekli açlık hissi, 
• hızlı kalp atışı, 
• dudakta ve dilde karıncalanma,
• ciltte solukluk,  
• baş ağrısı, 
• karın ağrısı, 
• bulanık görme,
• uyuşukluk, 
• konuşma zorluğu, 
• sinirlilik,
• halsizlik olarak listelenebilir. 

Kan dolaşımındaki şeker miktarının aşırı düşmesi halinde; koma, zihin bulanıklığı ya da bilinç kaybı gibi durumlar ile karşı karşıya kalınması olası sonuçlardandır.

Kan Şekerinin Düşmesine Sebebiyet Veren Durumlar

• Böbrek üstü bezi yetersizliği durumu
• Uzun süre aç kalma hali
• Karaciğer hastalıklarının varlığı
• Aşırı dozda yüklenen insülin miktarı
• Alkol kullanımı yapılması
• Yoğun tempo içeren egzersizlerin yapılması şeklinde listelenebilir. 

Açlık Kan Şekeri Yüksekliği (Hiperglisemi)

Açlık kan şekeri ölçümü için yapılan test sonucunun 126 mg/dL değerinin üstüne çıkmasıdır ve tıp literatüründe hiperglisemi adı ile bilinir.

Hiperglisemi belirtileri;

• Ağızda kuruluk, 
• Görmeden bulanıklık, 
• Aşırı miktarda su tüketimi, 
• Sebepsiz yere aşırı kilo kaybı, 
• Sık sık idrara çıkma, 
• Sık sık acıkma, 
• İştahsızlık, 
• Yorgunluk hali,
• Uyku hali, 
• Oluşan yaraların geç iyileşmesi durumu, 
• Cinsel fonksiyonlarda görülen bozukluklar, 
• Kuru cilt,
• Ciltte kaşıntı,
• Sık sık görülen enfeksiyonlar bulunmaktadır.

Kan Şekerinin Yükselmesine Sebebiyet Veren Durumlar

• Cushing sendromu (vücudun aşırı miktarda kortizol hormonu üretmesi sonucunda ortaya çıkan bir durumdur)
• Kronik böbrek yetmezliği
• Kalp krizi
• Travma
• Akromegali (hipofiz bezinden büyüme hormonu üretiminin artışı ile karakterizedir ve buna bağlı olarak eller, ayaklar ve yüz kemiklerinde aşırı bir büyüme meydana gelir. Devlik olarak nitelendirilebilir.)

Evde Kan Şekeri Takip Yöntemleri

Kan şekeri değerlerinin takibi için kullanılmakta olan iki farklı takip yöntemi vardır. Bunlardan birincisi; görsel yöntemdir. Görsel yöntem, strip adı verilen ve ucunda glikoz oksidaz ismi verilen bir madde bulunan test çubukların kullanımı ile gerçekleştirilir. Strip adı verilen test çubuklarının üzerine parmak ucunun özel bir iğne ile delinmesi yöntemiyle alınmış kan damlatılır. Glisemi düzeyine göre, strip üzerinde renk değişikliği meydana gelir ve bu renk değişikliği kutu üzerinde bulunan katalog ile karşılaştırılarak sonuç elde edilir. Herhangi bir cihaza gerek yoktur ve bu sebeple de maliyetsizdir. Aynı zamanda güvenilir bir yöntemdir ve sıklıkla tercih edilmektedir.

Diğer bir yöntem ise özel bir şeker ölçümü cihazının kullanılmasıdır. Bu cihaz için de özel test çubukları yani stripler ve de kartuş kullanılmaktadır. Fakat her cihaz için belirlenen özel bir strip ve kartuş olması sebebiyle hem maliyet açısından hem de bulunabilirlik açısından dezavantajlıdır. Bütün bu sebeplerden dolayı daha az tercih edilen bir yöntemdir.

Evde Kaç Şekeri Ölçümü Sıklığı

Evde kan şekeri ölçümü sıklığını tamamen diyabetli hastanın kişisel ihtiyaçları belirlemektedir. Örneğin; insülin pompası ya da insülin enjeksiyonu kullanan hastalar veya gebe olan hastalar, glisemi kontrolü sağlanana kadar günlük olarak en az 4 defa ölçüm yapmalılardır. Ölçümlerin genellikle sabah kahvaltısından, öğle yemeğinden, akşam yemeğinden ve de gece öğünü alımında önce gerçekleştirilmesi tavsiye edilmektedir. Glisemi kontrolü sağlandıktan sonraki süreçte ise ölçümlerin sıklığı değişiklik gösterecek ve haftada 3 ila 4 defa yapılması yeterli hale gelecektir.

Glisemi kontrolüne gerek duyulmayan ve insülin kullanımı gerçekleştirmeyen tip 2 diyabet hastalarının ise özellikle sabah kahvaltıdan önce ve öğün alımından 2 saat sonra postprandial (öğün alımı sonrası) glisemi takibi yapması gereklidir. Glisemi kontrolüne gerek duyulan tip 2 diyabetikler ise; glisemi kontrolü için sadece idrarda şeker ölçümü yöntemini kullanabilirler.

Kan Şekeri Ölçümü Cihazı

Piyasada oldukça farklı ve çok fazla çeşitli şeker ölçümü cihazları bulunmaktadır. Doğru cihazı bulmak için dikkat edilmesi gereken hususlar ise;

• Verilerin doğruluğu,
• Her test için kullanılacak olan kan miktarı,
• Kullanım esnasında duyulan acı,
• Kullanım kolaylığı,
• Test etmedeki hız,
• Boyut,
• Bellek varlığı (test sonuçlarının kaydedilebilir olması açısından oldukça önemlidir)
• Bilgisayara veri aktarımı yapabilirlik,
• Test çubuklarının bir diğer adı ile striplerin fiyatı ve bulunabilirliği,
• Doktor önerisi,
• Teknik servis garantisi ve ulaşım kolaylığı,
• Otomatik zamanlama, 
• Hata kodları ile bilgilendirme durumu, 
• Ekran genişliği, 
• Sözlü yönlendirme yapıp yapılamadığı şeklindedir. 

Kan Şekeri Ölçümü Nasıl Yapılır?

Kan şekeri ölçümü yapılması için;

• El hijyeni ılık su ve sabunla yıkama ya da alkollü mendille temizleme ile gerçekleştirilir. 
• Lanset adı verilen aparat parmak delici kaleme yerleştirilir ve uygun derinlik ayarının seçilmesini takiben delme yapılır. Özellikle parmağın yan tarafı seçilmelidir. Her parmak kullanılabilir. Gelen ilk damla kan, bir pamuk aracılığı ile silinir. 
• Cihazın özelliğine göre; önce test çubuğu yerleştirilir ve kan damlatılır ya da önce kan damlatılıp test çubuğunun yerleştirilmesi sağlanır. Striplerin üzerindeki kod numaraları cihaz ile uyumlu olmalıdır. 
• Bir süre beklenmesi gereklidir ve sonuç elde edilir. Elde edilen sonucun not edilmesi, takip sürecini kolaylaştırılacak ve ihtiyaç duyulması halinde kullanılacaktır. 

Parmaktan şeker ölçümü değerleri, açlık kan şekeri ölçümü ve tokluk kan şekeri değerleri ile aynı şekildedir.

Gizli Şeker Ölçümü (Prediyabet)

Gizli şekerin ölçülmesi ve varlığının belirlenebilmesi için hekimler genellikle OGTT adı ile bilinen oral glikoz tolerans testi ya da açlık kan şekeri ölçümü yöntemlerini kullanmaktadırlar. En az 8 saatlik açlık ile yapılabilen testlerdir. Oral glikoz tolerans testi, şeker yüklemesi olarak tabir edilen durumdur ve bu sebeple de belli miktarda glikoz içeren içecek içilir ve ikinci saat sonunda yeniden ölçüm yapılması gereklidir.

İnsülin Kullanan Hastalarda Kan Şekeri Ölçümü

Dünya üzerinde IDF adı ile bilinen Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun yayımladığı kılavuza göre, insülin kullanan hastalar;

• Kendi kendilerine kan şekeri ölçümü yapmalılardır.
• Kan şekeri ölçümünü alışkanlık haline getirmelilerdir.
• Süreklilik sağlamalılardır.
• Gün içerisinde en az 3 defa ölçümü gerçekleştirmelilerdir.
• Ölçüm için; yemek yedikten sonra 2 saat beklemelilerdir. 
• Hipoglisemi halinin gerçekleşmesine izin vermemelilerdir.
• Elde edilen tokluk kan şekeri değerinin; 140 mg/dl ve daha altında olmasına dikkat etmelilerdir.

Oral Yol İle Kan Şekeri Düşürücü İlaç Kullanan Hastalarda Şeker Ölçümü

IDF – Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun kılavuzuna göre, oral yol ile yani ağızdan kan şekeri düşürücü ilaç kullanan hastaların da tıpkı insülin kullanan hastalarda olduğu gibi kan şekeri ölçümünü düzenli ve sürekli olarak kendi kendilerine yapmaları, elde ettikleri değerleri kontrol altında tutmaları gerekmektedir.

Rastgele Kan Şekeri Ölçümü

Genellikle diyabet tanısı konmuş olan hastaların, kan şekerlerini kontrol etmek amacı ile herhangi bir yerde şeker ölçüm cihazı ya da stripler vasıtası rahatlıkla uygulayabildiği bir ölçüm şeklidir. Açlık ya da tokluk durumu fark etmeksizin ölçüm yapılabilir fakat elde edilen değerin yorumu bu durumlara göre değişkenlik gösterecektir.

Rastgele kan şekeri ölçümü yapan sağlıklı birisi için elde edilmesi gereken değerler 70 mg/dl ile 125 mg/dl aralığında olmalıdır. 200 mg/dl ya da bu değerin üzerinde ise bir sağlık kuruluşuna başvurulmasına fayda vardır.

Evde Kan Şekeri Ölçümünün Faydaları                        

Evde kan şekeri ölçümünün yapılması;

• Diyabetli hastanın bilinçli olmasını sağlar.
• Ani bir şekilde gelişen kan şekeri düşmeleri ya da kan şekeri yükselmelerinin farkına varılmasını sağlar. Böylelikle oluşabilecek olan herhangi bir komplikasyon önlenebilir. 
• Beslenme alışkanlığı ve yapılan egzersizlerin şeker sonuçları üzerinde etkisinin gözlemlenmesine yardımcı olur.

Evde İdrarda Glikoz (glikozüri) Kontrolü Nasıl Yapılmaktadır?

Evde glikoz ölçümü, glisemi düzeyinin belirlenmesi amacı ile kullanılabilecek en hassas yöntem değildir fakat kan şekerinin ölçülemediği durumlarda hiçbir ölçüm yapılmaması halinden iyi olarak görülmektedir. Kan şekeri; böbrek eşiği değerini geçer ise idrarda şeker çıkar. Bu değer genellikle 180 mg/dl olarak baz alınır. Böbrek eşiği değeri; kişiden kişiye, yaş durumuna göre, cinsiyete göre değişiklik gösterebilir. Bu sebeple; glikoz ölçümü kan şekeri sonucunu tam olarak yansıtacak bir nitelikte değildir.

Evde glikozüri ölçümü için de glisemi ölçümünde olduğu gibi strip adı verilen test çubukları kullanılır. İdrar stripi, idrar yapılması esnasında akan idrara 2 saniye süre ile tutulur. Stripteki fazla idrarı atmak amacı ile strip üzerine vurulur. Kullanılan stripin yönergesinde belirtilen ve önerilen süre kadar beklenir ve sonrasında oluşan renk, strip kutusu üzerindeki renkler ile karşılaştırılarak sonuç elde edilir.