Doku ve Organ Nakli Merkezi Nedir?

Doku ve organ nakli merkezi, canlılığını yitiren dokuların ya da fonksiyonlarını kaybeden organların yerine sağlıklı doku ve organların nakledilmesinden sorumlu olan tıp bölümüdür. Bu nakil işlemine doku ve organ transplantasyonu (aktarımı) adı da verilir. Nakledilecek organ ve dokular, beyin ölümü gerçekleşen (kadavra) ya da canlı vericilerden alınabilir. Organ naklinde en önemli prensip, vericilerin gönüllü olmasıdır. Bu gönüllüler, donör olarak da adlandırılmaktadır.

Türkiye organ bağışı istatistikleri dahilinde, canlı bağışçı sayısının artış gösterdiği bildirilmiştir. Ancak bu durum kadavra donörleri için geçerli değildir. Organ ve doku nakli vericisi olmak için kişinin hayattayken organ bağışı başvurusu yapması gerekir. Ancak ani kazalar ya da beklenmeyen beyin ölümü gibi durumlarda kişinin 1. derece yakınlarından onay alınabilir. 4. dereceye kadar olan akrabalar, hasta kişiler için doğrudan donör olabilir. Fakat herhangi bir kan bağının bulunmadığı nakil işlemleri için Donörler İl Sağlık Müdürlüğü Etik Kurulu tarafından onay alınması gerekir. Dünya çapındaki organ nakli istatistikleri ise transplantasyon işlemleri sonrasında birçok hastanın uzun yıllar boyunca ve sağlıklı şekilde hayatta kaldıklarını göstermektedir. Ancak hala kadavra donörlüğü yetersiz kaldığı için birçok hasta eksik uzuvlarla hayatına devam etmekte ya da hayatını kaybetmektedir. 

Hastaların kadavradan organ nakline ihtiyaç duyması halinde, öncelikle organ nakli merkezleri listesine adlarının eklenmesi gerekir. Bu sayede uluslararası puanlama sistemi dahilinde organ nakli gerçekleştirilebilir. Ardından hastalar en uygun organ nakil merkezlerine alınır ve transplantasyon işlemi gerçekleştirilir. Tüm bu süreç, etik kurallar ve yasalara uygun olacak şekilde planlanmaktadır.

Doku ve organ donörü olmak için en yakın sağlık kuruluşuna başvuru yapmak yeterli olacaktır. Mümkünse başvurulan sağlık kuruluşunda, değilse en yakın merkezde başvuru işlemleri tamamlanacak ve onaylanacaktır.

Kimler Organ Bağışı Yapamaz? Kimler Organ Bağışında Bulunabilir?

Organ bağışı, canlılığını yitiren ve fonksiyonlarını yerine getiremeyen organların ya da dokuların yerine donörlerden alınan dokuların, organların nakledilmesi işlemidir. Bu sayede eksik uzuvlar yerine konabilir ve organ fonksiyonları sürdürülerek hastaların sağlıklı bir yaşam sürmesi sağlanabilir. Ancak bu durumun mümkün olması için hasta ile donör arasında yaş, boy, kan, doku ve antikor uyumu gibi bazı kriterlerin eşleşmesi gerekir. Organ bağışı yapmak isteyen kişilerde bulunması gereken özellikler ise şu şekilde sıralanabilir:

• Canlı ya da kadavra bağışçısının 18 yaşının üzerinde bulunması,
• Donör olmak isteyen kişinin tamamen kendi rızası ve gönüllülük yasasına uygun şekilde başvuru yapmış olması,
• Kadavra donörler için yasa tarafından belirlenen şekilde (1 anesteziyoloji ve reanimasyon, 1 kardiyoloji, 1 nöroşirürji ve 1 nöroloji uzmanından oluşan 4 kişilik heyetin onayı ile) beyin ölümünün onaylanması,
• Organ bağışı yapılırken kişinin akli dengesinin sağlıklı olması ve baskı altında kalmaması,
• Canlı donörler için kişinin 1, 2, 3 ve 4. dereceden yakınlarının olması,
• Tanışıklık durumu bulunmayan hastalar ile donörler için uyum şartlarının sağlanması ve donörün uygulanacak operasyon için onay vermesi,
• Organlar ya da dokularda kanserli hücrelerin görülmemesi, hastada yayılım gösteren kanser hastalıklarının olmaması, Creutzfeldt - Jacob hastalığının (beynin süngerimsi bir forma dönüşmesi ve ölümcüllüğü kesin olan bir hastalıktır) görülmemesi ve AIDS hastalığına yol açan HIV bulunmaması,
• Bağışlanan organların sağlıklı ve olması ve fonksiyon kayıplarının görülmemesidir.

Geçmiş dönemlerde donörde hayati risk yaratacak evrede seyreden ya da bulaşma riski görülen sağlık sorunları bulunuyorda, organ bağışçısı olmasına sıcak bakılmıyordu. Ancak günümüzde yapılan çalışmalar, örneğin HIV virüsü taşıyan donörlerden yine HIV virüsü taşıyan hastalara nakil yapılmasına imkan tanımaktadır. Aynı zamanda bağışıklık sistemini baskılayan ilaçların kullanımı ile doku ve organ uyuşmazlıklarının minimum seviyeye indirgenmesi ve nakledilen organların vücut tarafından kabul görmesi de mümkün hale gelmektedir. Tüm şartları sağlayan ve gerekli başvuruları yapan tüm bireyler organ bağışçısı olabilmektedir.

Hangi Organların Nakli Yapılmaz? Ülkemizde Hangi Organların Nakli Yapılır?

Organ ve doku nakli, fonksiyonlarını kaybeden ya kaybedilen organların yerine donörlerden alınan sağlıklı dokuların nakledilmesidir. Ülkemizde yapılan nakil operasyonları, tüm dünyada olduğu gibi nakli mümkün olan tüm dokuları kapsamaktadır. Bu dokular şu şekilde sıralanabilir:

• Hücre Nakli: Kök hücre (kemik iliğinde bulunur) ve pankreas adacık hücrelerinin hasta kişilere nakledilmesi operasyonlarıdır. Kök hücreler canlı donörlerden, adacık hücreler ise kadavra donör pankreasından alınır. 
• Doku Nakli: Kişinin kendi vücudundan ya da uygun donörlerden alınan hücreler bütününün hastaya nakledilmesidir. Ekstremite (eller, kollar, ayaklar, bacaklar gibi uç uzuvlar), kemik, saçlı deri, yüz, kornea, bağırsak, ağız, yutak, yemek borusu, gırtlak ve burun gibi dokuların nakli yapılabilmektedir. İhtiyaç duyulan dokular yalnızca kadavra donörlerden alınmaktadır.
• Organ Nakli: Organlarda görülen fonksiyon bozukluklarının ilerlemesi halinde, hayati işlevlere bağlı olarak canlı ya da kadavra donörlerden nakil sağlanabilir. Nakli yapılan organlar ise;
  • Akciğerler,
  • Kalp,
  • Kalp kapakçığı,
  • Kan damarları,
  • Karaciğer,
  • Böbrekler,
  • İnce bağırsak,
  • Pankreas,
  • Penis,
  • Testis,
  • Midedir. 

Transplantasyon işlemleri ile kaslarda bulunan bağ dokuları (ligamentler), tendonlar ve derinin de nakli mümkündür. Ancak yoğun sinir yapısı nedeniyle tam göz nakli, karmaşık sinir yapısı ve fonksiyonların sürdürülememesi nedeniyle beyin ve kafa nakli, yokluğu genel sağlık durumunu hayati oranda etkilemediği için safra kesesi ve apandeks gibi organların nakli yapılmaz. Canlı ya da kadavra donör olmak için organ bağışı yaş sınırı (18 yaş ve üzeri) prosedürü uygulansa da, alıcı kişiler için herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.