Çoklu Organ Yetmezliği

Çoklu Organ Yetmezliği Nedir? 

Herhangi bir nedenle vücutta dolaşan kana mikrop karışması sonucunda kanda enfeksiyon ya da sepsis adı verilen tablo oluşur. Bu hastaların müdahalesiz kalması durumunda septik şok adı verilen bir tablo ve bunu takiben organlara yeterli kanın gidememesi durumunda ise çoklu organ yetmezliği tablosu oluşur.

Yoğun bakımda çoklu organ yetmezliği hastaların ölüm sebepler arasında oldukça ciddi bir oranda görülmekle birlikte bu hastalarda özel önlemler alınmasını gerektiren bir durumdur.

Çoklu Organ Yetmezliği Belirtileri Neler? 

Çoklu organ yetmezliği gelişen hastalarda belirtiler organlara yeteri kadar kan ve oksijen gönderilememesi sonucu ortaya çıkar.

1. Kan basıncının düşmesi: Damarlarda dolaşan kanın miktarındaki azalmaya bağlı olarak hipotansiyon adı verilen tansiyonun düşük seyretmesi durumu ortaya çıkabilir. Düşük kan basıncına bağlı olarak hastalarda baş dönmesi, halsizlik, bulantı – kusma, vücut ısısının düşmesi, aşırı terleme, nefes darlığı ve depresyon ortaya çıkabilir.
2. Solunum yetmezliği: Akciğerlere giden kanın yetersiz kalması durumunda solunum yetmezliği gelişir. Solunum yetmezliği durumunda; nefes darlığını takiben nefes alıp vermede hızlanma, özellikle dudak, parmak uçları ve tırnak kenarlarının mavi – mor renk aldığı siyanoz tablosu, öksürük ya da hırıltı, baş ağrısı, kalp atışlarının düzensizleşmesi, kalp atış hızında artma, kas seğirmeleri görülür.
3. Böbrek yetmezliği: Böbreklere yetersiz kan gitmesi sonucunda; idrar miktarında azalma, vücutta biriken fazla sıvıya bağlı olarak bacaklarda, ayak bileklerinde ve ayaklarda şişme / ödem, sebebi bilinmeyen nefes darlığı, kalıcı mide bulantısı, göğüste ağrı ya da basınç hissi, aşırı uyuşukluk ya da yorgunluk, ileri evrelerde ise akıl karışıklığı, havale ya da koma görülebilir.
4. Beyne giden kan akımında azalma: Beyne giden kan akımının azalması sonucu erken evrelerde; yüzün tek tarafında kayma ile kendini gösteren kısmi yüz felci, vücudun tek tarafında aniden ortaya çıkan ve daha önce görülmeyen his kaybı / kuvvetsizlik, konuşmada bozulma ve geçici körlükortaya çıkarken ileri evrelerde hastalar komaya görebilir.

Çoklu Organ Yetmezliği Nedenleri Nelerdir?

Kanda enfeksiyon gelişimine neden olan her sebep çoklu organ yetmezliğine sebep olabilir. Bu sebepler şu şekilde sıralanabilir: 

• Pnömoni (zatürre): Özellikle sonbahar ve kış aylarında artış gösteren akciğerlerin iltihaplanması sonucu tedavisiz kalan hastalarda mikroplar kana yayılarak çoklu organ yetmezliğine neden olabilir.
• Konjestif kalp yetmezliği: Kalp yetmezliği olarak da bilinen tabloda kalp kası zayıflar ve kalp yeterli kanı vücuda gönderemez. Bunun sonucunda yeteri kadar kanlanamayan organlarda yetmezlik gelişebilir.
• Sindirim sistemi kanamaları: Yemek borusundaki yırtıklar, mide kanamaları, bağırsaklarda meydana gelen kanamalar sonucu hastalarda kısa sürede şoka ve akabinde çoklu organ yetmezliğine neden olabilir.
• Pankreatit: Pankreasın özellikle safra kesesi taşına ve alkole bağlı olarak iltihaplanması tablosuna akut pankreatit adı verilir. Akut pankreatit gelişmesi sonucunda hastalarda öncelikle şok sonrasında ise çoklu organ yetmezliği gelişebilir.
• Toksik ajanlar: Bazı ilaçların normal dozdan daha fazla tüketilmesi sonucu hastalarda çoklu organ yetmezliği tablosu görülebilir.
• Sentetik kannabinoidler: Bonzai olarak bilinen ve esrar etkisi yaratan sentetik uyuşturucu madde kullanımı sonrası sıklıkla hastalarda çoklu organ yetmezliği gelişebilir.
• Ani kalp durması: Kalp krizi, kazalar gibi sebeplere bağlı olarak aniden kalp durması görülen hastalarda kan dolaşımı kesildiği için organlara yeteri kan ulaştırılamaz ve çoklu organ yetmezliği tablosu görülebilir.
• Travma: Ciddi kan kayıplarının görüldüğü travmalar sonucu vücudun kan dolaşımı bozulduğu için hastalarda çoklu organ yetmezliği gelişebilir.
• Yanık: Şiddetli ve vücut alanının çoğunun kaplandığı yanık hastalarında sıvı dengesi bozulduğu için çoklu organ yetmezliği gelişebilir.

Ayrıca bazı risk faktörleri mevcudiyetinde çoklu organ yetmezliği sendromunun gelişimi daha sık görülmektedir.

• İleri yaş (özellikle 65 yaş üzeri) olmak 
• Esas hastalığa eşlik eden çeşitli hastalıkların bulunması (şeker, yüksek tansiyon vb.)
• Müdahale edilmesine rağmen oksijen dolaşımının yeterince sağlanamaması 
• Kanama bozuklukları bulunan hastalar
• Son dönem karaciğer yetmezliği olan hastalar
• Büyük bir ameliyat geçirmiş olmak 

Çoklu organ yetmezliği sendromu gelişmesinde etkili olan faktörlerdir.

Çoklu Organ Yetmezliği Teşhisi

Çoklu yetmezliğinde tanı hastanın klinik durumuna göre konulur. Hastaların fizik muayenesi yapılarak bilinç durumu, idrar çıkışı takibi, solunum kapasitesi ölçümü yapılır. 

Çoklu organ yetmezliği tanı kriterleri adı verilen özel bir skorlarla tablosu mevcut olup iç hastalıkları uzmanı ya da anestezi ve reanimasyon uzmanı tarafından hasta bu kriterlere göre değerlendirilir. Bu kriterler:

• Kalp ve damar sisteminin durumu
• Solunum sisteminin durumu 
• Sinir sistemi ve bilinç durumu 
• Karaciğerin çalışma durumu
• Böbreklerin durumu 
• Hastanın kanı ile ilgili durumların

Tek tek incelendiği özel bir tablo olup çoklu organ yetmezliği tanısı konulmasında kullanılan genel bir tablodur.

Ayrıca dolaşım sisteminde en önemli yöntem olan mikrosirkülasyon adı verilen ve besin maddelerinin taşındığı ve atık maddelerin uzaklaştırıldığı sistemin değerlendirilmesi için özel yöntemler kullanılabilir. Bu yöntemler; lazer doppler flowmetre, doku oksijen değerlendirme elektrotları, yakın infrared spektroskopi (NIRS) ve video mikroskopi olarak sıralanabilir ve bu yöntemler ile en ufak dolaşım hasarı bile incelenip tespit edilir.

Çoklu Organ Yetmezliği Tedavisi

Çoklu organ yetmezliği tanısının kısa sürede konması ve tedaviye erken başlanması oldukça önemlidir. Her hastalıkta önem arz eden erken tanı ve müdahale çoklu organ yetmezliği hastaları için daha da önemlidir. Bu hastalara durumun daha da kötüleşmesini engelleyecek yöntemler uygulanmalıdır.

• İlaç tedavisi: çoklu organ yetmezliği hastalarında bu durumun altında yatan sebep kanda dolaşan yoğun mikrop varlığı olduğu için tedaviye geniş spektrumlu antibiyotikler ile başlanır. Aynı anda birden çok bakteriye etkili olanGeniş spektrumlu antibiyotiklerin ilk aşamada tercih edilmesi  daha doğrudur.  

Bunun dışında bu hastalarda kalp atımının düzenlenmesi, böbrek yetmezliğinin gelişmemesi ve gelişti ise ilerlememesi için vazopressor ilaçlar ile inotropik ilaçlar kullanılabilir.

• Oksijen tedavisi: Çoklu organ yetmezliği gelişen hastalarda genelde ilk etkilenen sistem solunum sistemidir. Bu hastalarda solunum güçlüğü ve dolayısı ile oksijen yetersizliği görülür. Bu sebeple bu hastalara mekanik ventilatörler yardımı ile oksijen tedavisi uygulanır.
• Hacim arttırıcılar: Dokulara taşınan kan ve oksijen miktarınınazalması sonucu görülen çoklu organ yetmezliği tedavisinde serum fizyolojik verilmesi gerekebilir. Bazı çoklu organ yetmezliği hastalarında kan seker seviyeleri düşük seyredebilir bu hastalara şeker içeren takviyeler yapılabilir.
• Rekombinant insan Protein C takviyesi: Yüksek ölüm riski bulunan çoklu organ yetmezliği hastalarında tercih edilebilir.
• Kortikosteroid tedavisi: Çoklu Organ yetmezliğinin öncüsü olan kanda enfeksiyona bağlı gelişen septik şok aşamasında yakalanan hastalara uygulanabilir.
• Diyaliz: Böbrek yetmezliği gelişen çoklu organ yetmezliği hastalarında böbreğin yaptığı işlemleri yapması için hasta özel bir makinaya bağlanabilir.

Çoklu Organ Yetmezliği Tedavi Edilmezse

Çoklu organ yetmezliği birden çok organ ve sistemin etkilendiği bir durum olup tedavisiz kalması durumunda hastaları ölüme götürebilir. İlk etkilenen sistem genelde solunum sistemi ve kalp olup buna bağlı olarak hastalarda oksijen miktarı azalır. Kalbin çalışma hızındaki bozulmalar ise kanın doğru iletilmemesine ve pıhtılar oluşmasına neden olur. Bu pıhtılar diğer organlara giden damarların tıkanmasına neden olarak tüm vücut fonksiyonlarının bozulduğu bir tablo gelişmesine zemin hazırlayabilir. Bu sebeple çoklu organ yetmezliğinin mümkünse oluşmadan önlenmesi, oluştuysa bile erken evrede fark edilerek tedavi edilmesi oldukça önemlidir.

Çoklu Organ Yetmezliği İlaçları

Çoklu Organ yetmezliğinin altında genelde kanda yüksek miktarda mikrop dolaşması yatmaktadır. Bu sebeple geniş spektrumlu antibiyotik ilaçlardan:

• Beta laktam antibiyotikler 
• Azitromisin
• Aminoglikozidler 
• Vankomisin
• Linezolid
• Seftriakson
• Sefotaksim
• Ampisilin / sülbaktam
• Gentamisin
• İmipenem
• Levofloksasin

Intravaskuler (damar içi) olarak uygulanmaya başlanmalıdır.

Ayrıca dolaşımı desteklemek amacı ile inotropik ilaçlardan:

• Beta adrenerjik ajanlar 
• Fosfodiesteraz inhibitörleri 
• Kalsiyum duyarlılığını arttıran ajanlar 

Ve vazopressör ilaçlardan:

• Dopamin
• Nörepinefrin
• Epinefrin
• Efedrin
• Vazopressin

Uygulanabilir.

Hamilelikte Çoklu Organ Yetmezliği

Gebelerde yüksek tansiyon ile seyreden preeklampsi ve eklampsi gelişen hastaların tedavisiz kalması sonucu ortaya çıkan HELLP sendromu hamilelikte çoklu organ yetmezliğinin en sık nedenidir. Bu hastalarda ilk olarak böbrek yetmezliği gelişmekle birlikte tedavisiz kalınması durumunda ilerleyerek çoklu organ yetmezliği tablosu gelişme ihtimali yüksektir.

Gebelik zehirlenmesi olarak da bilinen bu tablolarda tekkesin tedavi gebeliğin sonlandırılmasıdır. 37.haftanın üzerindeki gebeliklerde beklenmeden sezaryen ile doğum önerilmekle birlikte, 34.haftadan sonra anne ve bebek durumu değerlendirilerek erken doğum yaptırılabilir.

Bebeklerde ve Çocuklarda Çoklu Organ Yetmezliği

Bebekler ve çocuklarda da çoklu organ yetmezliği tablosu görülebilir. Bu yaş grupları henüz bağışıklık sistemi tam gelişmemiş dönemler olduğu için bu riski daha fazla barındırmaktadır. 

Çeşitli yanıklar, travmalar, enfeksiyonlar, kafa içi kanamalar, solunum yetmezliği, doğumsal kalp hastalıkları ameliyatları gibi birçok nedene bağlı olarak bu yaş dönemlerinde çoklu organ yetmezliği görülebilir.

Bu yaş gruplarında tanı konması için yaşa özel çoklu organ yetmezliği tanı kriterleri kullanılır. Tanı sonrası yine hastanın yaş grubu, çoklu organ yetmezliğinin şiddeti ve etkilenen organlara yönelik tedavi planlanır.

Çoklu Organ Yetmezliği için Hangi Doktora Gidilmeli?

Çoklu Organ yetmezliği daha çok yoğun bakım hastalarında görülen bir tablodur. Yoğun bakımda takip edilen hastalar zaten günlük olarak rutin kontrolden geçerler. Bunun dışında birden çok organın  görevini yerine getiremediğini gösteren belirtilerin ortaya çıkan hastalarda çoklu organ yetmezliği tanısı için iç hastalıkları (dahiliye) bölümünde iç hastalıkları uzmanı ya da anestezi ve reanimasyon bölümünde anestezi ve reanimasyon uzmanı yetkilidir.