Ayak Şişmesi

Ayak Şişmesi Nedir?

Bacakta ayak şişmesinin gerçekleşebileceği üç bölge vardır. Bu bölgeler; dizin altında kalan alan, ayak bileği çevresi ve ayaktır. Bu üç bölgeden herhangi birinde veya üçünde sıvı birikmesine ayak şişmesi denir.

Ayak şişmesi için kullanılan bir başka isim periferik ödemdir. Ödem kelimesi sıvı birikimine bağlı şişme anlamına gelir. Bazen ayakta sıvı birikimine yol açan sebep, eller ve kollarda da ayak şişmesine sebep olarak el ve ayak şişmesinin birlikte görülmesine neden olabilir.

Ayak şişmesi; neden olan duruma göre, aynı anda her iki bacak bölgesinde veya sadece sol veya sadece sağ bacak bölgesinde gelişebilir.

Ayak Şişmesi Belirtileri Nelerdir?

Ayak şişmesine sebep olan bir sürü hastalık vardır. Ayak şişmesi doktorların karşısına bu hastalıkların belirtisi olarak çıkar. Ancak ayak şişmesine de eşlik eden ek belirtiler olabilir. Ek belirtiler, ayak şişmesine sebep olan duruma göre değiştiği için ayak şişmesine neden olan durumun bulunmasında hekime yol göstericidir.

Ayak şişliğinin olduğu yerde;

• Kızarıklık
• Isı artışı
• Ağrı
• Hareket ettirmede zorlanma, yürürken zorlanma
• Gergin ve parlak bir görünüm
• Morarma
• Yanma hissi ayak şişliğine en sık eşlik eden belirtilerdir.

Ayakta şiş olan bölgeye parmak ile bastırılıp parmak çekildikten sonra şişliğin olduğu cilt kısmında çukur şeklinde bir iz oluşabilir. İzin oluştuğu bu ayak şişmesi belirtisi pitting ödem olarak isimlendirilmiştir. Ayak şişmesinde pitting ödemin eşlik edip etmemesi, ayak şişmesine sebep olan hastalıkların ayırt edilmesi açısından önem taşımaktadır.

Ayak Şişmesi Nedenleri Nelerdir?

Ayak şişmesine; hastalıklar, kullanılan ilaçlar ve yaşam tarzımızda benimsediğimiz davranış biçimleri sebep olabilir.

Ayak şişmesine sebep olan hastalık yaşam boyu devam eden kronik hastalık veya ani gelişen bir hastalık olabilir.

Ayak şişmesine sebep olan kronik hastalıkları inceleyecek olursak;

• Siroz, hasarlı karaciğerin etrafının tamir dokusuyla kaplandığı bir hastalıktır. Karaciğer etrafında biriken tamir dokusu yüzünden işlevlerini yerine getiremez. Karaciğerin görevlerini yerine getirememesine alt bacak, ayak bileği ve ayakta sıvı birikmesi ile sonuçlanır.
• Böbrek yetmezliği de ayak şişmesi sebebidir. Böbreklerimiz boşaltım organlarımızdır. Vücutta sıvı ve elektrolitler böbrekler aracılığı ile vücuttan atılır. Böbrek yetmezliğinde boşaltım görevini yerine getiremeyen böbrek tuzu vücuttan atamaz. Tuz vücutta birikir. Biriken tuz vücutta sıvı tutulumuna sebep olur. Vücuttaki fazla sıvı ise yer çekimi etkisi ile beraber ayaklarımızda birikir.
• Diabetes Mellitus halk arasında bilinen adıyla şeker hastalığı, ayak şişmesine sebep olan kronik hastalıklar arasındadır.  Kan da yüksek olan şeker miktarı kan damarlarında hasara neden olur. Kanın hasarlı damarlarda seyir etmesi daha zordur. Düzgün şekilde akamayan kan, ayaklara ulaştıktan sonra daha yukarıya akamaz, ayak çevresinde göllenir.
• Kronik venöz yetmezlikte toplardamarlarda sorun vardır. Toplardamarlar vücudun alt kısımlarındaki kirli kanı başarılı bir şekilde yukarıya kalbe doğru taşıyamazlar. Vücudun üst kısımlarına taşınamayan kan, vücudun alt kısımlarında birikir.
• Sağ kalp yetmezliği de ayak şişmesine sebep olur. Kalp yetmezliğinde, kalp dolaşıma pompalaması gereken miktardan daha az kan pompalar bu da fazla kanın kalpte birikmesine ile sonuçlanır. Kan ile dolu kalp dolaşımdan alması gerekenden az kan alır. Bu durumda kan kalpten önceki organlarda göllenmeye başlar. Ayak bileği çevresi de kanın kalp yetmezliği de göllendiği bölgelerden biridir.

Yukarıda anlatılan hastalıklar tüm vücudu etkileyen sistemik hastalıklar olduğundan aynı anda her iki ayağın şişmesine neden olur.

• Gut hastalığı fazla protein tüketilmesine bağlı eklemlerde ürik asit birikmesidir. Ürik asit ayak bileğinde de birikirse, gut hastalığı ayak şişmesi gelişir. Eğer tek ayak bileği etkilenmişse tek ayak şişmesi, iki ayak bileği etkilenmişse her iki ayağın şişmesi gözlemlenir.
• Dokuların etrafında biriken sıvıyı toplamak için lenfatik sistem bulunur. Lenfatik sistemde aileden aktarılan, doğuştan gelen kusurlar olabilir. Kusurlu lenfatik sistem damarları sıvıyı dokuların etrafından uzaklaştıramaz ve dokuların etrafında sıvı birikimine neden olur. Bu klinik tabloya primer lenf ödem denir. Lenfödem durumunda etkilenen lenf damarı hangi bölge de ise o bölgede şişlik gelişir. Tek başına el veya tek başına sol ayak veya tek başına sağ ayak şişmesi gelişebilir.

Ayak şişmesine sebep olan ani gelişen hastalıkları inceleyecek olursak;

• Kemoterapi veya radyoterapi alan kanser hastalarında lenfatik damarlar hasara uğrayabilir. Hasarlanan lenf damarları sıvıyı dokuların etrafından uzaklaştıramadığından sıvı birikimine sebep olur. Bu klinik duruma sekonderlenfödem denmektedir. Sekonder lenf ödem kanserli hastalarda ayak şişmesinin başlıca sebeplerindendir.
• Akciğer kanserinde, tümörün en sık sıçradığı yerlerinden birisi lenf damarlarıdır. Tümör lenf damarını tıkayabilir ve lenf damarı sıvıyı dokuların etrafından uzaklaştıramayarak, sıvı birikimine ve ödeme sebep olabilir. Akciğer gövdemizde olduğu için ilk olarak gövdede bulunan lenf damarlarına sıçrar ve kollar ve bacaklarda şişme ile belirti verir. Eğer tümör bacaklarda bulunan lenf damarlarına sıçrarsa akciğer kanseri ayak şişmesi gözlemlenir.
• Derin ven trombüsünde, diz üstü derin bacak toplardamarlarında kan pıhtısı oluşur. Kan pıhtısı damarı tıkayıp, kanın ilerini hareket etmesine engel olur. İleri hareket edemeyen kan diz altında birikerek, ayak şişmesine sebep olur.
• Diz altı, bilek çevresi veya ayakta enfeksiyon gelişmesi ayak şişmesine sebep olur.
  1. Sinek ısırması
  2. Bakterilerin sebep olduğu selülit isimli cilt enfeksiyonu
  3. Lenfanjit isimli lenf damarlarının enfeksiyonu ayak şişmesine sebep olan enfeksiyonlardır.
• Ayak burkulması ve ayak kırılması gibi ayakta incinmeye sebep olan durumlarda ayak şişmesine sebep olur. 
• Ayak kırılmasının tedavisi, kırık olan ayağın alçıya alınmasıdır. Alçı çıktıktan sonra ayak şişmesinin görülmesi beklenen normal bir durumdur. Eğer alçı çıktıktan sonra ayak şişmesi bir haftadan fazla sürerse doktora başvurulmalıdır.

Yukarıda anlatılan nedenlerde şişlik etkilenen bölgedeki soruna bağlı geliştiği için şişlik sadece etkilenen bölge ile sınırlı kalır.  Yani ayak şişmesi sadece sol ayak şişmesi veya sadece sağ ayak şişmesi olarak tek ayak şişmesi şeklinde gözlemlenir.

Bazı ilaçlar yan etki olarak ayak şişmesi yapabilir.

Ayak şişmesine sebep olan ilaçları aşağıda listelenmiştir:

• Steroidler
• Trisiklik antidepresan ilaç grubundan olan antidepresanlar
• Monoamine oksidaz inhibitörü ilaç grubundan olan antidepresanlar
• Östrojen ve testesteron
• Kalsiyum kanal blokörü grubundan olan tansiyon ilaçları
• Anjiyotensin konverting enzim inhibitör grubundan olan tansiyon ilaçları
• Non steroidal antiinflamatuar ilaçlar

Yaşam tarzımızda ayak şişmesine sebep olan alışkanlıkları ise aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Çok uzun süre ayakta durma veya oturma: Normalde kaslar kasılarak kanın yukarıya doğru hareket etmesinin sağlar. Otururken kaslar kanı yukarıya pompalayacak kadar kasılamaz. Kan ayak bileğinde göllenir. Yolculukta ayak şişmesinin sebebi de seyahatlerde çok uzun süre oturulmasıdır. Yorgunluktan ayak şişmesinin de asıl sebebi kişinin yorgun olması değil, uzun süre ayakta durmuş olmasıdır. Kanı yeri çekimine karşı kalbe doğru taşımak uzun süre ayakta durulduğunda zorlaşır, kan ayakta göllenir. Felçli hastalarda da ayak şişmesinin sebebi hastanın hareket edememesinden dolayı kan akımının yukarıya doğru ilerleyememesi ve ayak çevresinde birikmesidir.
  
• Kilolu olma: Vücuttaki fazla kitle, vücuttaki kan dolaşımını kısıtlar. Kanın bacaklardan yukarıya kalbe doğru hareket etmesi zorlaşır ve kan ayak çevresinde birikmeye başlar.
  
• Alkol ve tuz tüketimi: Alkol ve tuz vücutta sıvı birikimine neden olur. Sıvı birikimi ayak şişmesi olarak kendini gösterir.
  

İlaç kullanımına bağlı ve yaşam tarzındaki alışkanlıklara bağlı gelişen ayak şişmesi de her iki ayağın şişmesine sebep olur.

Yaşlılarda ayak şişmesi, gençlere göre daha sık gözlemlenir bunun sebebi, yaşlılarda kronik hastalıkların daha sık görülmesi ve yaşlıların gençlere göre daha çok ilaç alıyor olmasıdır.

Ayak Şişmesi Teşhisi

Ayak şişmesi başka hastalıkların belirtisi olarak ortaya çıktığından, hasta doktora başvururken ayak şişmesi şikayeti ile başvurur; amaç ayak şişmesinin sebebinin bulunmasıdır.

Her iki ayağı şişen bir hastanın ayak şişmesinin sebebini araştırmak için doktor hastaya sorular sorar. Doktor, hastanın kullandığı ilaçları, alkol ve tuzlu yemek tüketip tüketmediğini öğrenir. Bu şekilde ayak şişmesinin hastanın kullandığı ilaçlara veya yaşam tarzına bağlı olup olmadığı öğrenilir.

Daha sonra da ayak şişmesine sebep olacak kronik hastalıklar araştırılmaya başlanır. Hekim hastanın ayak şişmesine eşlik eden şikayetlerini öğrenir. Örneğin ayak şişmesine yanma hissinin eşlik etmesi böbrek hastalığı veya şeker hastalığının göstergesidir.

Doktor hastadan kan tahlilleri isteyecektir. Bu kan tahlilleri arasında karaciğer hastalıklarının değerlendirilmesi için Karaciğer Fonksiyon Testi, böbrek hastalıklarının araştırılması için Böbrek Fonksiyon testi, şeker hastalığının araştırılması için açlık kan şekeri, kalp yetmezliğinin araştırılması için BNP olmalıdır. Doktor kalp yetmezliğinin ileri araştırması için Ekokardiyografi değerlendirmesi de isteyebilir.

Tek ayak şişmesi ile başvuran hastanın, ayak şişmesi herhangi bir tetikleyici olmadan, durup dururken gelişmiş ise derin ven trombüsü ihtimali göz önünde bulundurulur. Derin ven thrombüsu ölümcül seyredebilen derhal tanı konulması gereken bir durum olduğundan ayak şişliğinden emin olunması için her iki dizin 10 cm altının çevresi mezura yardımı ile ölçülür.

Eğer iki bacağın çevresi arasında çok fark varsa ayak şişmesi vardır. Derin ven trombüsü tanısını kesinleştirmek için ise şiş olan ayağa doppler ultrason ile bakılır. Doppler USG ile damarda pıhtı görüntülenmesi derin ven trombüsünün tanısını kesinleştirir.

Hastanın ayağındaki şişme ayağına aldığı travma sonucu gelişmişse hastanın ayağında kırık olup olmadığını anlamak için X-Ray filmi çekilmelidir.

Ayak Şişmesi Tedavisi

Ayak şişmesinin tedavisi ayak şişmesinin sebebine göre değişiklik göstermektedir.

Ayak şişmesinin altta yatan kronik bir hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkıyorsa, en temel tedavi altta yatan hastalığın tedavisidir. Hastanın altta yatan hastalığı için aldığı ilaçları düzenli kullanması ve yaşam tarzını düzenlemesi önem taşımaktadır.

Ayak şişmesinin sebebi bir enfeksiyon ise antibiyotik tedavisi başlanmalıdır.

Ayak incinmesine bağlı olan ayak şişmesinde, ayak incinmesi olur olmaz, incitilen ayak dinlendirilmeli, incitilen bölgeye buz uygulanmalı, sargı bezi ile sarılmalı ve ayak kalpten daha yukarıda olacak bir pozisyona yükseltilmelidir. Ayak incinmesinin sonucunda ayak kırılmışsa ayağın alçıya alınması gerekir.

Ayak şişmesi sık sık tekrarlıyorsa ve yaşam tarzı değişiklikleri ile ayak şişmesi düzelmemişse, ayağın etrafında biriken sıvıyı azaltacak ilaç tedavisine başlanabilir.

Ayak Şişmesi Tedavi Edilmezse

Ayak şişmesi hastalığın bir belirtisi olduğundan, ayak şişmesinin tedavi edilmemesi, ayak şişmesine sebep olan hastalığın tedavi edilmediği anlamına gelir. Ayak şişmesinin tedavi edilmemesi ayak şişmesine neden olan hastalığın ilerlemesine sebep olur.

Örneğin, ayak şişmesinin sebebi kronik bir hastalık ise,  kronik hastalık, kontrol altında tutulamaz ve ölüme kadar ilerleyebilir.  Ayak şişmesinin sebebi bölgedeki bir enfeksiyon ise, enfeksiyon tedavi edilmediği zaman, tüm vücuda yayılabilir, sepsis oluşturabilir.

Sepsis enfeksiyonun ilerleyip çoklu organ yetmezliğine sebep olduğu klinik tablonun adıdır. Ayak şişmesinin sebebi ayağın aldığı hasara bağlı ise gerekli ortopedik müdahalenin yapılmaması ayak kemiklerinin yanlış kaynamasına ve kalıcı sakatlıklara sebep olabilir.

Ayak Şişmesine Ne İyi Gelir?

Ayak şişmesine özellikle yaşam tarzında belirlenen davranış biçimleri sebep oluyorsa, yaşam tarzında yapılan değişiklikler çoğu zaman ilaç tedavisine gerek kalmadan ayak şişliğini düzeltmekte yeterlidir.

Ayak şişmesi olan hastaların aşağıda yazılanları uygulaması önerilmektedir:

• Ayağın kalpten daha yüksek pozisyonda tutarak dinlendirilmesi
• Düzenli su tüketilmesi
• Destekleyici çorap giyilmesi
• Kan dolaşımının hareketini sağlamak için düzenli yürüyüş yapılması
• Kilo verilmesi
• Günde 10-15 dakika ayakların ılık tuzlu suda bekletilmesi
• Böbrek hastalıklarına bağlı gelişen ayak şişmesinde kalsiyum ve D vitamini takviyesi alınması.

Ayak Şişmesine Ne İyi Gelmez?

Ayak şişmesine sebep olan bazı davranış biçimleri vardır. Bu alışkanlıklar ayak şişmesi olan kişilerin ayak şişmesinin ilerlemesine, ayak şişmesi olmayanların ise ayaklarının şişmesine sebep olabilir.

Bu yaşam tarzı alışkanlıklarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;

• Fazla tuz tüketilmesi
• Alkol içilmesi
• Uzun süre ayakta durulması
• Topuklu ayakkabı giyilmesi

Ayak Şişmesi İlaçları

İlaç tedavisinde amaç ayak çevresinde biriken sıvının vücuttan atılmasını sağlamaktır. Sıvının vücuttan atılmasını sağlayan ilaçlar idrar sökücü ilaç olarak bilinen diüretiklerdir.

Furosemid en sık reçete edilen diüretik ilaçlardan biridir. Böbrekten elektrolitlerin ve suyun geri emilmesini engeller. Geri emilemeyen sıvı idrar aracılığı ile vücuttan atılır.

• Yan etkileri; kan şekeri yükselmesi, kan da ürik asit yükselmesi ve B1 vitamini eksikliğidir.

Hidroklorotiyazid reçete edilen başka bir diüretik ilaçtır. Etki mekanizması furosemid ile benzerdir. Böbrekten sıvı ve elektrolitleri emilmesini engelleyerek idrar ile atılmasını sağlar.

• Yan etkileri arasında karın ağrısı, ağız kuruluğu ve kas güçsüzlüğü bulunur.

Doktorunuzun önerdiği ilacı kullanmalı, doktorunuz reçete etmediği ilacı kullanmamalısınız. 

Hamilelikte Ayak Şişmesi

Hamilelik sırasında ayak şişmesi gebelerin sık karşılaştığı bir durumdur. Hamilelikte vücut normal bir döneme göre hem daha fazla sıvı üretmeye hem de daha fazla sıvı tutmaya meyillidir. Bunun sebebi gebelik zamanında oluşan hormonal değişikliklerdir. İşte hamilelik boyunca vücutta sıvı tutulumuna olan bu meyil kendisini hamilelikte el ve ayak şişmesi olarak gösterir.

Doğumdan hemen sonra ayak şişmesi sona ermez, gerek normal doğum sonrası, gerek sezaryen doğum sonrası ayak şişmesi devam eder.  Ancak sezaryen sonrası ayak şişmesi normal hamilelik sürecine göre daha belirgin olabilir.

Gebelik boyunca oluşan ayak şişmesine ilaç tedavisi önerilmediğinden, gebelikte ayak şişmesi ile mücadele etmenin yolu yaşam tarzında yapılan değişikliklerdir.

Hamilelikte tek ayak şişmesi, hamilelikte sol ayak şişmesi veya sağ ayak şişmesi olarak gözlemlenebilir. Ancak tek ayak şişmesi beklenen bir durum değildir. Tek ayak şişmesi geliştiğinde doktora başvurulmalıdır.

Hormonal değişikliklerden dolayı gebeler kan pıhtısı oluşturmaya daha yatkın olduklarından tek ayak şişmesi, derin ven trombüsünün göstergesi olabilir.

Çocuklarda Ayak Şişmesi

Çocuklarda kronik hastalıklar erişkinlerdeki kadar sık gözükmemektedir. Aynı zamanda çocuklarda aileden kalıtılan bir sebep olmadığı sürece kan pıhtısı oluşması ve kan pıhtısı oluşmasına bağlı derin ven trombüsü gelişmesi de çok beklenen bir durum değildir.

Bu sebeple çocuklarda kronik hastalıklar ve derin ven trombüsüne bağlı ayak şişmesi erişkinlerdeki kadar sık olmamaktadır.

Çocuklarda ayak zedelenmesi ayak şişmesinin başlıca sebeplerindedir.

Çocuklarda ayak şişmesi için uygulanan tedavinin ve verilen önerilerin erişkindekilerden bir farkı yoktur.

Bebeklerde Ayak Şişmesi

Bebeklerde ayak şişmesinin en sık sebebi primer lenf ödemdir. Primer lenf ödemi, lenf damarlarında, doğuştan gelen kusurların olmasıdır. Sebep doğumsal olduğu için kesin tedavisi yoktur. Ömür boyu devam eder.

Bebeklik dönemi 0-3 yaş grubudur. Primer lenf ödem bebeklik döneminin en sık sebebi olsa da, bir ömür devam ettiği için erişkinlik döneminde de görülmektedir.

Ancak erişkinlik döneminde ayak şişliği sebeplerine başka hastalıklarında eklenmesiyle, ayak şişliğine sebep olan hastalığın sıklığı değişmektedir.

Ayak Şişmesi için Hangi Doktora Gidilir?

Ayak şişmesinin sebebine göre gidilecek bölüm doktoru da değişmektedir.

Eğer ayak şişmesine sebep olacak kronik hastalıklarından birine sahipseniz, ayak şişmeniz hastalığınızın tam kontrol altında olmadığının habercisi olabilir. Bu durumda kronik hastalığınızı takip eden doktora başvurmalısınız.

Son zamanlarda her iki ayağınızda da şişme gelişmeye başlamış ve şişlik ayağınızı dinlendirmekle geçmiyorsa İç Hastalıkları uzmanı bir doktora başvurmalısınız.

Doktorunuz sizi muayene edip ayak şişmesine sebep olan nedeni bulduktan sonra eğer gerekirse sizi bir yan dal uzmanına yönlendirecektir. Örneğin karaciğer hastalığı için Gastroentoroloji uzmanına, böbrek yetmezliği için Nefroloji uzmanına, şeker hastalığı için Endokrinoloji ve Metabolizma uzmanına ve kalp yetmezliği için Kardiyoloji uzmanına yönlendirecektir.

Ayak şişmesi altta yatan bir hastalıktan ziyade yaşam tarzına veya ilaç kullanımına bağlı gelişmiş ise iç hastalıkları uzmanı başka bir bölüm doktoruna yönlendirmeden tedaviyi kendisi idame edecektir.

Eğer tek ayağınızda şişme varsa, şişme aniden bir tetikleyici olmadan gelişmişse, ayak şişmesinin derin ven trombüsünün bir belirtisi olması muhtemeldir. Bu durumda Acil Servise başvurulmalıdır. Çünkü derin ven trombüsüne sebep olan kan pıhtısı, kalbe ilerleyip ölümcül olabilir. 

Eğer ayak çevrenize aldığınız bir darbeden sonra ayak şişmesi gelişmişse ayağınızda kırık gelişmiş olabilir. Bu durumda kesin tanının konması için Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı bir doktora başvurmalısınız.

Eğer tek ayağınızda şişme gelişmiş, şişmeye kızarıklık ağrı ve ısı artışı eşlik ediyorsa, şişliğin sebebi enfeksiyon olabilir. Bu durumda Enfeksiyon Hastalıkları uzmanına başvurmalısınız.