Kalp Nakli Nedir?

Kalp nakli, bir kişinin işlevini yerine getirmeyen kalbinin, sağlıklı bir donörün kalbi ile cerrahi olarak değiştirilmesidir. Bir donörden kalp nakli yapılabilmesi için donörün beyin ölümünün gerçekleşmiş ve ailesinin organlarını bağışlamayı kabul etmiş olması gerekmektedir. İlk başarılı insan kalp nakli 1967'de yapılmış ve günümüzde deneysel bir ameliyattan, ilerlemiş kalp hastalığı olan kişiler için yerleşik tedaviye dönüşmüş bir uygulama haline gelmiştir.

Kalp Nakli Hangi Durumlarda Yapılır?

İlerlemiş kalp yetmezliği olan ancak kalp sağlığı haricinde genel sağlık durumu iyi olan kişiler, kalp nakli için birer aday olabilir. Genel olarak, kalp nakli için seçilen hastalarda şiddetli son dönem kalp yetmezliği vardır ancak nakil için yeterince sağlıklı olmalıdır. İlaçlar, implante edilmiş cihazlar ve cerrahi yöntemler gibi tüm olası tedaviler başarısız olduğunda kalp yetmezliği son aşama olarak kabul edilir.

Kalp nakli yapılmadan önce bireyin uygun olup olmadığının belirlenmesi için şu soruların yanıtları aranmaktadır:

• Diğer tüm yöntemler denendi mi?
• Kişinin kalp nakli gerçekleşmezse yakın gelecekte ölme olasılığı var mı?
• Kişinin kalp ve akciğer hastalığı dışında genel olarak sağlık durumu iyi mi?
• Kişi, kalp nakil sonrası gerekli olan karmaşık ilaç tedavileri ve sık muayeneler dahil yaşam tarzı değişikliklerine uyabilir mi?

Nakil olmak isteyen kişi yukarıdaki sorulardan herhangi birine "hayır" cevabını veriyorsa, kalp nakli için muhtemel bir aday olarak değerlendirilmez. Ayrıca farklı türde ciddi hastalıklar, aktif enfeksiyonlar veya şiddetli obezite gibi ek tıbbi durumlar varsa, büyük olasılıkla kişi kalp nakli için aday olarak gösterilmez.

Ayrıca bazı koşullar ve faktörler, kalp naklinin uygun görülmeme olasılığını artırmaktadır:

• İlerlemiş yaş. Kalp nakli için genel kabul görmüş bir üst yaş sınırı yoktur. Bununla birlikte, çoğu nakil ameliyatı 55 yaşından küçük hastalara yapılır.
• Beyin de dahil olmak üzere vücutta zayıf kan dolaşımı.
• Geri döndürülemeyen böbrek, akciğer veya karaciğer hastalıkları.
• Kanser veya kötü huylu tümör öyküsü.
• Bir nakil sonrası ömür boyu bakım planını takip edememe veya isteksizlik.
• Geri döndürülemeyen pulmoner hipertansiyon (akciğerlerdeki yüksek tansiyon).
• Vücutta aktif enfeksiyon.

Yukarıdaki durumlardan bir veya daha fazlasına sahip olan hastalar, kalp nakli ameliyatı için uygun olmayabilir.

Kalp Nakli Süreci

Kalp nakli yaptırmak için kişinin ilk aşamada bir nakil listesine girmesi gerekir. Ancak kişi, nakil listesine alınmadan önce dikkatli bir tarama sürecinden geçmektedir. Kalp doktorları, hemşireler, sosyal hizmet uzmanları ve biyoetikçilerden oluşan bir ekip, prosedürü kaldırıp kaldıramayacağını görmek için hastanın tıbbi geçmişini, tanısal test sonuçlarını, sosyal geçmişini ve psikolojik test sonuçlarını gözden geçirir ve ardından kişi kalp nakli sırası bekleyenlerin bulunduğu listeye alınabilir.

Kalp nakli için ön onay alındıktan sonra, bir bağışçının uygun hale gelmesi beklenir. Bu süreç uzun ve stresli olabilir. Bu süre boyunca hastaya yardımcı olmak için ailesi ve arkadaşları sürekli psikolojik destek vermelidir. Bir donör bulunana kadar, hastanın kalp yetmezliği rahatsızlığı sağlık ekibi tarafından yakından takip edilmektedir. Kalp nakli yapan hastanelerin, nakil için bir kalbin mevcut olması durumunda, kalp nakli bekleyen hastalar ile iletişim kuracağı bilinmelidir.

Kalp Nakli Bağışçısı Nasıl Bulunur?

Kalp nakli bağışçıları, yakın zamanda ölen veya beyin ölümü gerçekleşmiş kişilerdir. Beyin ölümünün gerçekleşmesi, beyinde yaşam belirtisi olmaması anlamına gelir ve bu kişiler, makinelerle canlı tutulmaktadır.

Bağışçılar genellikle ölmeden önce organ bağışı için izin verirler. Donörün ailesi de bağışçının ölümü sırasında organ bağışı için izin vermelidir.

Ülkemizde kalp nakli için sıra bekleyen kişiler, "Sağlık Bakanlığı Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Merkezi (UKM)" tarafından yürütülen program kapsamında belirlenmektedir. Ayrıca beyin ölümü gerçekleşmiş bir kişinin kalbinin kime nakledileceğine de bu merkez karar vermektedir. Ülkemizde kalp nakli fiyatları ve ücretlendirme politikası gibi bir uygulama bulunmamaktadır. Kalp nakli ameliyatı tamamen ücretsiz bir şekilde gerçekleştirilmektedir.  

Kalp Nakli Nasıl Yapılır?

Kalp nakli ameliyatı oldukça karmaşık ve zorlu bir ameliyattır. Kalp nakli olan hastalar genellikle birkaç gün sonra ayağa kalkar ve vücudun organı hemen reddettiğine dair herhangi bir işaret yoksa, hastaların 15 ila 30 gün içinde eve gitmesine izin verilir. Nakil ameliyatı için işlem sırası şu şekildedir:

• Bir donör kalbi mevcut olduğunda, nakil merkezinden bir cerrah, donör kalbini almaya gider. 
• Kalp alıcıya götürülürken soğutulur ve özel bir solüsyonda saklanır. 
• Cerrah, nakil ameliyatına başlamadan önce donör kalbinin iyi durumda olduğundan emin olur. 
• Kalp nakli ameliyatı, donör kalbi uygun hale gelir gelmez en kısa sürede gerçekleştirilir.
• Kalp nakli sırasında hasta, kalp-akciğer makinesine yerleştirilir. Bu makine, kalp ameliyat edilirken bile hayati önem taşıyan oksijen ve besinlerin alınmasını sağlar.
• Cerrahlar daha sonra kulakçıkların arka duvarları ve kalbin üst odaları hariç olmak üzere hastanın kalbini çıkarır. 
• Yeni kalpteki kulakçıkların sırtları açılır ve kalp yerine dikilir.
• Cerrahlar daha sonra kan damarlarını bağlayarak kanın kalp ve akciğerlerden akmasına izin verir. 
• Cerrahlar, hastayı kalp-akciğer makinesinden çıkarmadan önce tüm bağlı kan damarlarını ve kalp odacıklarını sızıntı açısından kontrol eder.

Kalp Nakli Ameliyatı Riskleri

Kalp nakli ameliyatı hayat kurtaran bir önlem olsa da pek çok riski vardır. Dikkatli izleme, tedavi ve düzenli tıbbi bakım bu risklerin bazılarını önleyebilir veya yönetmeye yardımcı olabilir.

Kalp nakli ameliyatının riskleri genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

• Donör kalbin yetersizliği
• İlaçlardan kaynaklanan komplikasyonlar
• Enfeksiyon
• Kanser
• Solunum problemleri
• Ölüm
• Ameliyat sırasında veya sonrasında kanama
• Kalp krizi ve felç gibi çeşitli akciğer problemlerine neden olabilen kan pıhtılanması
• Ameliyat sonrası ömür boyu bakım planı uygulamamaktan kaynaklanan sorunlar

Donör Kalbin Başarısızlığı

Orjinal kalbin rahatsızlanmasına neden olan benzer faktörlerden dolayı, donör kalp başarısız olabilir. Donör kalp yetmezliği adı verilen bu durum, kişinin vücudunun donör kalbi reddetmesi veya bir kan damarı hastalığı olan kardiyak allogreft vaskülopati gelişirse meydana gelebilir. Donör kalbin başarısızlığı nedeniyle hastalar için yeni bir nakil düşünülebilir. Bu durum, yeniden nakil olarak adlandırılır.

Birincil Greft Disfonksiyonu

Kalp naklinden sonraki ilk 30 gün içinde en sık karşılaşılan ölüm nedeni birincil greft disfonksiyonudur. Yeni donör kalbin başarısız olması neticesinde görülebilen bir durumdur. Şok, travma veya alıcının akciğerlerindeki kan damarları gibi faktörler, birincil greft disfonksiyonuna neden olabilir. Doktorlar çoğu zaman bu durumun gerçekleşmemesi için bazı ilaçların kullanılmasını önermektedir.

Donör Kalbin Reddi

Donör kalbin reddi, nakilden sonraki 12 ay içinde önde gelen ölüm nedenlerinden birisidir. Alıcının bağışıklık sistemi, yeni kalbi yabancı bir nesne olarak görür ve ona saldırır. İlk yıl boyunca, kalp nakli hastaları ortalama 1 ila 3 adet ret dönemi geçirir. Reddetme en çok nakil ameliyatından sonraki 6 ay içinde gerçekleşir. Donör kalbin reddi durumunda ortaya çıkabilecek belirtiler şu şekildedir:

• 38 °C üzerinde ateş
• Üşüme, baş ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı, kusma ve grip benzeri semptomlar
• Nefes darlığı
• Yeni göğüs ağrısı veya hassasiyeti
• Yorgunluk ve genel olarak halsiz hissetme
• Kan basıncında yükselme

Kardiyak Allogreft Vaskülopati (CAV)

CAV, yeni kalpteki koroner arterlerin duvarlarının kalın, sert ve daha az esnek hale geldiği kronik bir rahatsızlıktır. Yeni kalpte kan dolaşımını bozabilir ve ciddi hasarlara neden olabilir. Kardiyak allogreft vaskülopati, nakil ameliyatını takip eden yıllarda donör kalp yetmezliği ve ölümün önde gelen nedenlerindendir. Kardiyak allogreft vaskülopati; kalp krizi, kalp yetmezliği, tehlikeli aritmiler ve ani kalp durmasına neden olabilir. CAV'ı tespit etmek amacıyla doktorlar her yıl koroner anjiyografi, stres ekokardiyografi ve intravasküler ultrason gibi testler yapmaktadır.

İlaçlardan Kaynaklanan Komplikasyonlar

İlaçların ciddi yan etkileri olsa da doktorların önerdiği bağışıklık sisteminin yeni kalbe saldırmasını engelleyen ilaçlar almak çok önemlidir. Fakat bazı ilaçlar böbrek hasarına neden olabilir. Böbrek hasarı, nakilden sonraki ilk yılda hastaların %25'inden fazlasını etkiler.

Enfeksiyon

Vücudun savunma sistemi olan bağışıklık sistemi baskılandığında enfeksiyon riski artar. Enfeksiyon, kalp nakli hastalarının hastaneye yatışlarının başlıca nedenidir. Aynı zamanda nakilden sonraki ilk yıl içinde önde gelen ölüm nedenlerinden biridir. Enfeksiyon belirtileri şunlardır:

• 38 °C üzerinde ateş
• Terleme veya titreme
• Deri döküntüsü
• Ağrı, hassasiyet, kızarıklık veya şişme
• İyileşmeyen yara veya kesik
• Boğaz kızarıklığı, boğaz ağrısı, boğaz kaşıntısı veya yutkunma sırasında ağrı
• Sinüs drenajı, burun tıkanıklığı, baş ağrısı veya üst elmacık kemiklerinde hassasiyet
• İki günden uzun süren kalıcı, kuru veya nemli öksürük
• Ağızda veya dilde beyaz lekeler
• Mide bulantısı, kusma veya ishal
• Grip benzeri semptomlar (titreme, ağrı, baş ağrısı, yorgunluk) veya genel olarak halsiz hissetme
• İdrar yapma sorunu

Kanser

Bağışıklık sistemini baskılamak, hastaları kanser ve malignite riski altında bırakır. Maligniteler, kalp nakli hastalarında geç ölümlerin başlıca nedenidir. En sık görülen maligniteler, deri ve dudak tümörleri ve hodgkin dışı lenfoma gibi lenf sistemindeki malignitelerdir.

Diğer Komplikasyonlar

• Kalp nakli hastalarının %70'inden fazlasında nakilden sonraki ilk yıl içinde ve %95'inden fazlasında 5 yıl içinde yüksek tansiyon gelişir.
• Kalp nakli hastalarının %50'den fazlasında nakilden sonraki ilk yıl içinde ve %84'ünden fazlasında 5 yıl içinde yüksek kolesterol ve trigliserit seviyeleri gelişir. 
• Kalp nakli hastalarında osteoporoz gelişebilir veya kötüleşebilir. Bu durum kemiklerin incelmesine ve zayıflamasına neden olur.

Kalp Nakli Sonrası Kişilik Değişimi

Kalp nakli olan hastaların, kişiliklerinin değişip değişmedi yönünde fikir edinmek için Avusturya'nın Viyana kentinde kalp nakli ameliyatı olan 47 hasta üzerinde bir araştırma yapılmıştır. Toplam grubun %79'unu oluşturanlar postoperatif kişiliklerinin hiç değişmediğini belirtirken, %15'lik grup kişiliklerinin değiştiğini fakat bu değişikliğin organ naklinden dolayı olmadığını belirtmiştir. Diğer %6'lık grup ise yeni kalplerinden dolayı kendilerinde belirgin bir kişilik değişikliği olduğunu belirtmiştir.