Telomer Nedir?
Telomer, önemli bir enzim olduğundan insanlarda yaşlanmayı geciktirici etkileri bulunmaktadır.
Telomer, farklı tedavi yöntemiyle son dönemlerde yaygınlaşan önemli bir enzim olarak bilinmektedir. Yaşlanma üzerinde etkileri olan bir enzim olduğundan dolayı telomer tedavisi altında insanda yaşlanmayı geciktiren bazı yöntemlerle kullanılmaktadır. Bu enzim, etkisi ve gücü sebebiyle binlerce insan tarafından tercih edilmektedir.
DNA, ökaryotlarda hücre çekirdeği içerisinde yer alır. Buna göre telomer ise ökaryotik kromozomların protein ve DNA içermekte olan uç bölgeleridir ve çok fazla sayıda “TTAGGG” dizi yinelenmesi içeren (heterokromatik) değişik renklerde kromozom parçası şeklindedirler. Söz konusu “TTAGGG” dizisi ise genel olarak memeli türlerde görülen bir dizidir. Telomer sentezi konusundan ise telomeraz enzimi sorumlu olmaktadır.
Telomere kavramı, ilk kez 1938 yılı itibariyle Hermann J. Muller Drosophila tarafından melanogaster kromozomu üstünde çalışılıp tanımlanmış olan bir kavramdır. Bütün araştırmalar neticesinde ise kromozomların bütünlüğünü oluşturan özel terminal yapılar olduğu kabul edilmiştir.
Telomer Tedavisi
Telomer tedavisinin uygulanabilmesi için ilk olarak kişiye telomer testi yapılmaktadır. Bu test için PCR yöntemi kullanılarak telomer boyları hesaplanıp ölçülür. Eğer kişideki telomer boyu yeterince uzun ise bunun anlamı; bu kişideki yaşlanma sürecinin çok yavaş olduğudur. Ancak tam aksine telomer boyu daha kısa olan kişilerde de yaşlanma sürecinin çok daha hızlı şekilde olacağı ortaya çıkar. Farklı yöntem ve kurallara bağlı olarak yapılan telomer tedavisi de işte bu durumun engellenebilmesi ve önüne geçilebilmesi amacıyla uygulanır.
Telomer tedavisi şu şekilde başlar:
- Telomer tedavi süreci, diyetisyenler ve uzman hekimler tarafından kontrol ve takip edilir.
- Telomer tedavisi alacak bireylerin doğru şekilde beslenme alışkanlıkları, zihin sağlığı ve sağlıklı bir hayat tarzı olması gerekmektedir.
- Bu sayede telomer tedavisi boyunca düzenlenen alışkanlıkların, kişideki telomer boyları üzerindeki etkileri de sağlıklı şekilde kontrol edilebilir.
- Beslenme düzen ve alışkanlıkları yanlış olan kişilerde ise antioksidan takviyesi uygulanır.
- Uygulanan antioksidan takviyesi sayesinde kişideki yaşlanma belirtileri daha çok geciktirilmiş olur. Ayrıca telomer tedavisi de daha etkili bir güce kavuşur.
Telomer Uzatan Besinler
Telomer uzatan besinler, farklı içerik, mineral ve vitaminlere sahip besinlerdir. Buna örnek olarak; nikotinik asit ve folik asit içerikli olan besinler, insan vücudundaki oksidatif stresi çoğaltır. Ayrıca DNA dizini üzerinde bazı değişikliklere sebep olmakta ve hem telomerin hem de kromozomların kısalmasını engellemektedir. Bu sayede de yaşlanmayı geciktirir ve yavaşlatır. Bu yüzden telomerler açısından beslenme şeklinin nikotinik ile folik asit açısından zengin olması gerekmektedir.
- Folik asit açısından zengin olan besinler şunlardır: Yeşil mercimek, avokado, folik asit açısından zengin olan tam tahıllı olan kahvaltılık gevrekler, kuşkonmaz, taze bezelye.
- Nikotinik asit açısından zengin olan besinler şunlardır: Yağsız şekilde kırmızı et, ceviz, badem, fındık, derisiz şekilde tavuk eti, kuru fasulye.
Ancak telomer uzatan besinler, bu iki besin grubu ile sınırlı değildir. Buna göre telomer uzatan diğer besinler şu şekilde gruplandırılabilir:
- Çinko açısından zengin besinler,
- Selenyum açısından zengin besinler,
- E vitamini açısından zengin besinler,
- A vitamini açısından zengin besinler,
- B12 vitamini açısından zengin besinler,
- C vitamini açısından zengin besinler,
- Betain açısından zengin besinler,
- Kolin açısından zengin besinler,
- Metiyonin açısından zengin besinler,
- Resveratrol açısından zengin besinler,
- Likopen açısından zengin besinler,
- Polifenoller bakımından zengin besinler.
Telomer Etkisi
Telomer etkisi, insan sağlığına olumlu katkılar sunar ve özellikle yaşlanma konusunda önemli rol oynar. Telomerlerin sağlığı ve uzunluğunun, uzun zamandır iddia edilen bir hipoteze göre beden-zihin ilişkisinin insan biyolojisinin temelini meydana getirdiği görülmektedir. Bilim insanları, kişilerin günlük alışkanlıkları üzerinde yapabileceği değişikliklerin, vücuttaki telomerleri koruyabileceğini ileri sürmüştür. Ayrıca sağlıklı bir hayat sürme olasılıklarını da artırmaktadır. Burada sağlık yaşam kavramı ile kastedilen ise aktif, hastalıksız ve sağlıklı kalınan yılların sayısını ifade eder.
Telomer etkisi, egzersizin, türlü rejimlerin, uyku kalitesinin ve hatta birtakım kimyasalların üzerinde rol oynayabileceğini gösterir. Ayrıca telomerlerin etkilenmesi ise olumsuz düşünceler, kötü yaşam tarzı, gergin ilişkiler ve kronik stres gibi nedenlerden dolayı olabileceği de görülmüştür. Bu nedenlerin hemen hepsi, insandaki telomerlerin yavaş bir şekilde tükenmesine zemin hazırlamaktadır.
Telomer ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Telomer nedir? Ne işe yarar?
Telomerle ilişkisi bulunan ligazlar; iki tane büyük molekülün arasında kimyasal bir bağ meydana getirip bunları birleştiren enzimlerdir. Eksonükleazlar ise nükleik asit zinciri uç kısmından nükleotitleri birer birer kesen bir enzimdir. Söz konusu bu ligazlara ve eksonükleazlara karşı direnci bulunan telomerlerin, gen ekspresyonunda, nükleer yapılaşmasında, kromozom stabilitesinde, kromozom uç kısımlarının replikasyonlarının bitirilebilmesinde, söz konusu uçların karışma veya reaksiyon verme durumlarının önlenmesinde, yaşlanmada, hücre bölünmesinde ve tümör oluşumlarında önemli rolleri olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla telomerler ve tedavisi, tüm bu etmenler üzerinde işe yarar.
Telomer hapı nedir? Ne işe yarar?
Telomer hapı ya da sıvısı, temelde “telomeraz” ismi verilen bir enzimi içerir. Söz konusu enzim ise telomer kısımlardaki tekrar dizilerini, gerekenden çok daha fazla uzatabilmektedir. Neticede her hücre bölünmesi durumunda gerçekleşmesi gerekli olan telomer kısalması meydana gelemez. Dolayısıyla yine hap sayesinde programlı bir hücre ölümü açısından gereken sınırı da biraz zor ulaşılmış olur.
Telomer nasıl uzatılır?
Telomerleri daha uzun tutabilmenin en etkili yöntemi, öncelikle telomerlerin kısalmasını önlemektir. Bu durum ise aslında pek çok kişinin çok iyi bildiği ve kimilerince uygulanan sağlıklı yaşam kurallarını yerine getirmekten geçer. Telomerlerin de ömrünü uzatabilen bu sağlık yaşam kuralları ise şunlardır:
- Sigara kullanımından uzak durmak,
- Alkol kullanımından uzak durmak ya da çok kısıtlı şekilde tüketmek,
- Yaşa ve günlük yaşantıya uygun olan bir egzersiz programı uygulamak,
- Yüksek kalorili olan diyetlerden kaçınmak ve sağlıklı olan kilo sayısını korumak,
- Arkadaşlar ile sosyal ortam ve etkinlerde vakit geçirmek,
- Stresli şartlardan uzak durmak ya da meditasyon gibi yöntemlerle stresi en aza indirmek ve bu amaca hizmet edebilecek hobiler edinmek,
- Gerekli besin takviyeleri almak (anti-oksidan ve omega 3 içerikli olan besin takviyelerini düzenli olarak almak).
Telomer testi nedir?
Telomer testi, kişiden alınmış olan kan örnekleri üstünde hücre inceleme ve kontrolü yapılıp neticede telomere uzunluğunun hesaplandığı bir testtir. Uygulanan bu test sonucunda kişiler, ne hızda yaşlandıklarını öğrenebilirler.
Telomer testi nerede yapılır?
Telomer testi ve test neticesinde uygulanan telomer tedavisi, diyetisyenler ve uzman hekimler tarafından yapılmaktadır. Dolayısıyla uzman doktor ile diyetisyenlerin hizmet verdiği hastaneler, özel sağlık kuruluşları ve özel kliniklerde bu testleri yaptırabilmek mümkündür.
Telomerler yaşlanmada etkili midir?
Evet, doğrudan etkilidir. Normal dokular üzerindeki telomerlerin uzamasından görevli olan sistemler, bölünme esnasında faaliyetlerini sürdürmezler. Bu yüzden telomerler, bu hücre bölünmeleri aşamasında kısalma gösterirler. Telomerlerin uzunluk derecesi, hücreler üzerinde replikatif yaşama sürelerini belirlemektedir. Dolayısıyla telomerler, kritik olan bir uzunluğa kadar kısaldığı zamanda da yaşlanma programı aktifleşmiş olur.
Telomer ve telomeraz farkı nedir?
Telomer ve telomeraz farkı, tanım ve görevlerinden anlaşılmaktadır. Buna göre bu tanımlamalar şu şekildedir:
- Telomer: Ökaryotik kromozomların uç kısmında olan, herhangi bir şekilde gen kodlamayan ve özelleşmiş olan heterokromatin yapılardır.
- Telomeraz: Bu telomerleri koruyan ve aynı zamanda sentezleyen ters bir transkriptaz enzimdir. Bunlar, yapısında bulunan RNA’yı taslak şekilde kullanır ve bu sayede her bölünme sonrası kısalmakta olan telomer uçlarının korunabilmesini sağlayabilen enzimdir. Ayrıca telomerik DNA dizilerini de kromozomların uç kısımlarına ilave etmektedir.
Telomer nasıl kısalır?
Vücuttaki hücreler, üreyip çoğalabilmek adına mitoz bölünme denilen sistemi kullanmaktadır. Her bölünme sırasında ise hücrelere eşit olarak genetik bilgilerin iletilebilmesi ve aynı tipte olan iki hücre meydana gelebilmesi açısından DNA kopyalanır. Söz konusu kopyalama sırasında da kromozomların iki uç kısmında yer alan telomerler kısalmış olur.