Aşağılık Kompleksi

Aşağılık Kompleksi Nedir?

Aşağılık kompleksi, kişinin kendini toplumdan soyutlaması ve aşağı olarak nitelendirmesi durumudur. Pek çok kez ailedeki yetiştirilme koşulları, büyütülen toplum yapısı ile de ilişkin olmakla birlikte, kişi tedavi görmediği takdirde çocuklukta başlayan durum, yaşlılığa kadar sürebilir. Dünyaca ünlü Avusturyalı psikiyatrist Alfred Adler'in ortaya çıkardığı aşağılık kompleksi terimi bu bağlamda kişinin gerçek ya da hayali kaynaklardan dolayı kendi benliğini gerek ruhsal gerek bedensel olarak başkalarından daha değersiz, gereksiz, niteliksiz hissetmesine neden olan karmaşa ve buhran olarak tanımlanır. 

Aşağılık Kompleksi Belirtileri Nelerdir? 

Etrafımızdaki bir kimsede aşağılık kompleksi bulunduğunu hemen anlayabileceğimiz gibi kimi zaman ise ilk bakışta anlayamayız. 

• Kişinin kendini üstün görmesi ya da zorbalık niteliğinde davranışlarının altında aşağılık kompleksi duygusu yatabilir.
• Bu kişilerin en çok dikkat çeken özellikleri, ön plana çıkma çabalarıdır.
• Daima başkalarına ve kendilerine bir şeyleri ispatlama ve övgü duyma isteği içindedirler.
• Kendinde olduğuna inandığı yetersizlik ve eksikliği kapatmak için çok fazla çaba harcarlar. Mükemmeliyetçi bir tutum sergilerler. Bunun en büyük sebebi yetişkinlikten önce geçirilen dönemdir.
• Aşağılık kompleksi rahatsızlığı olanlar kişiler ilk olarak dışarıdan gelen eleştiri ve yorumlara aşırı tepki verirler. Bu konuda tahammül eşikleri oldukça düşüktür.
• Sürekli övülme ihtiyacı duyan ve kendilerinden bahsedilmesini isteyen bu kişiler başkalarıyla kendilerini devamlı bir kıyaslama ve yarıştırma halindedir. 
• Sürekli başkaları tarafından onay alma ihtiyacı duyarlar.
• Pek çok şeyi karşılaştırma yöntemiyle anlamaya çabalarlar.

Aşağılık Kompleksi Nedenleri Nelerdir?

İnsanın ruhsal yapısında daima var olan kendi yaşamını ve benliğini değerlendirme biçimi, yaşamın ilk dönemlerinde yani çocuklukta şekillenir. Süregelen yıllarda ise çevresel etmenlerle ve eleştirilerle devamlılık gösterme eğilimi taşır. Kişinin kendisi ile ilgili görüşleri ve değerlendirmeleri olumsuzlayıcı, değersizleştirici, aşağı görücü ve dibe sürükleyen nitelikler bulunduruyorsa bireyin kimliğine aşağılık duygusu yerleşir. Birey kendisini çevresindekilerden değersiz ve aşağı gibi görür. Durum tekrarlayan ve kalıcı olan bir şey ise aşağılık kompleksi bireyde yer etmiştir.

Kendimizde ve hayat görüşümüzde inşa etmemiz gereken bir altyapı vardır, ancak sağlam olması adına bu yapıya çeşitli yerlerden takviye gelir. Bu da bahsedilen yapıyı sadece kendinizin oluşturmadığını anlatmaktadır. Bununla birlikte çevresel etmenler de vardır.

Aşağılık Duygusu Kuramları Nelerdir?

Ruh sağlığı literatüründe Aşağılık duygusu iki farklı kuramda detaylıca anlatılır. Bunlar; 

1. Alfred Adler’in ‘’bireysel psikoloji’’ kuramı, 
2.  Erik H. Erikson’un insanın 8 gelişim evresini anlattığı kuramıdır.  

Aşağılık duygusu; Alfred Adler’in ortaya çıkarmış olduğu bireysel psikolojinin temel yapı taşlarındandır. Bu ileri atılan düşünce tüm insanlıkta yaşamın ilk evrelerinde kendisini yetişkinlerle kıyaslamanın doğal bir sonucu olarak aşağılık duygusunun bireyin ruh sağlığında bozukluklara meydan verdiğini ileri sürer. Bireyin yaşamı boyunca bünyesinde gelişen aşağılık duygusunu yeterlilik ve üstünlük haline dönüştürme; hep daha mükemmel ve iyi olana ulaştırma çabasıyla devam eder. Erik H. Erikson ise yaşamımızın 5 ile 13 yaşları arasındaki dönemimize dikkatleri çeker. Bu dönemde iyi düzeyde psikososyal ilerleme gösteren çocuklarda yeterlilik hissi gelişirken başarısız geçirenlerde yani ihtiyaçları karşılanmamış çocuklarda aşağılık ve yetersizlik duygularının hayatları boyunca baş göstereceğini vurgular. 

Kendini değersiz hissetmek ve bununla birlikte hastanın kompensasyon için gösterdiği gerek psikolojik gerek fiziki çabaların neticesiz kalması ile psikonevrozlar ortaya çıkar; hasta yenilgilerini halı altına süpürmek ve başkaları üzerinde bir otorite kazanmak için bu belirtilerini kullanır.Özgüven eksikliği, takıntılar ve saplantılar, kültürel yozlaşma, toplumsal başarı skalası bazı zorlukları meydana getirmektedir.

Adler'e göre; 

Kişi görme duyusunu kaybettiği için, hissettiği aşağılık kompleksini başka bir duyusunu yani parmak uçlarının duyarlılığını geliştirip artırarak ödünlemeye, telafi etmeye çalışabilir. Bu, biyolojik olarak bir ödünleme örneğidir. Yaşadığı ortamdan zihnini uzaklaştırmak isteyen kimsenin psikoza girmek psikolojik olarak, sağır olması da psikolojik ödünleme örneği kabul edilir. 

İnsanlar, ülkeler, sosyo ekonomik yapılar arası bitmek bilmeyen kaos ve tartışmalara baktığımız zaman aslında hepsinin kaynağının aşağılık, üstünlük komplekslerine, yani kişilerin ben algılarına ve duygu durum bozukluklarına dayandığını gözlemleyebilmek mümkündür.

Aşağılık kompleksi ve kıskançlık özelliği bireylerde birbiri ile ilişkilidir. Bu durum, benlik algısının düşmesine vekişinin ilişkilerde kendini değersiz hissetmesine neden olur. Devamlı hayat şartlarını iyileştirme daha iyi mevki, eş arkadaşlık, elde etme ve mükemmel olana ulaşma isteğinin kaygı düzeyini artırdığı ve yaşam kalitesini düşürdüğü her vakada ortadadır.

Aşağılık Kompleksi Gelişmesini Önlemek için Neler Yapılmalı?

• Aileler evlatlarını çok fazla şımartması ve bağımlı halde yaşayan kimseler olarak yetiştirmemeli,
• Çocuğun yetenek ve ilgi alanlarına uygun ödevler almasına olanak tanınmalı,
• Sosyal alanlara yönlenen bireyler olarak eğitilmelidir.
• Kendimizi tanımak ve gerçekleştirmek adına kişisel gelişimi elden bırakılmamalı
• Herkesin etkisinden arınıp kendiniz olmanın dayanılmaz hafifliğini yaşayın.
• Size verdikleri değeri daima anımsatan olumlu insanlarla dostluklar kurun. 
• Köklerinizi bulun. Çocukluk döneminde yaşamış olduğunuz reddedilme veya travmaları değerlendirin ve uzman gözetiminde detaylıca inceleyip yüzleşin. 

Aşağılık Kompleksi Teşhisi

Aşağılık kompleksinin kişi üzerinde gelişip gelişmediğini anlamak için aşağılık kompleksi testi yapılır. Bu test kişinin mevcut hali ve olmak istediği kişi arasındaki uçurumu anlatma durumu olarak bilinmektedir. Bu test vasıtası ile rahatsızlığın bireyde yer edip etmediği anlaşılır. Kişinin ideal ben ve gerçek ben kavramları arasındaki uçurum artarsa doyumlu bir yaşam sürme ihtimali de buna paralel olarak azalacaktır. Ayrıca aşağılık kompleksi testinden sonra yapılacak olan terapi süreçleri de kendini değersiz hissetmekten kurtulmakta kişiyi ileri taşıyacaktır.

Aşağılık Kompleksi Tedavisi 

Aşağılık kompleksi rahatsızlığı olan kişiye teşhis konulduktan sonra, aynı anda farklı tipte psikotik sorunlar eşlik ediyor ise bir uzmandan psikoterapi alması şarttır. Uzmandan alınan hizmet kadar kişinin kendi çaba ve azminin de tedaviyi hızlandırıcı etkisi vardır. Doktora ek olarak kişinin yaptıkları iyileşme yolunda hızla başarıya götürür. Aşağılık kompleksi olan kişinin çabası, yaptıkları ve yapmadıklarına da bağlı olmak üzere psikoterapi ve/veya ilaç tedavi süresi değişkenlik gösterir. 

Aşağılık Kompleksi Tedavi Edilmezse 

Aşağılık kompleksi bireyi toplumdan soyutlayan ve bir süre sonra içe dönük bir kimlik haline gelmesine neden olan bir rahatsızlıktır. Tedavi edilmezse kişi; 

• Sosyal ve özel hayatta eksik ve kısıtlanmış hale gelir.
• Toplumdan kendini soyutlar.
• Mutsuzluk ve yetersizlik duyguları içerisinde kalır.
• Düşük özgüven sebebiyle kişi gündelik işlerini bile tek başına yapamaz hale gelir.
• Özel hayat ve iş yaşamında başarısızlıklar ve yetersizlikler baş gösterir.

Aşağılık Kompleksine Ne İyi Gelir? 

Aşağılık kompleksi olan, bu durumu kabullenmiş ve tedaviye adım atmış kişi olabildiğine sosyalleşmeli ve kendine olan özgüvenini artırmak adına yol almalıdır. 

• Etkinliklere katılmak,
• Sosyal hobiler edinmek,
• Daha önce denenmemiş ve yapılmamış, aşılması gereken şeyleri yapmak,
• Eksik ve yetersiz hissedilen konularda olayın üstüne gitmek,
• Kişisel gelişim adına bireyin kendine yatırım yapmak,
• Olumlu telkin cümleleri kurmak,
• Ekip çalışmaları ve toplu organizasyonlarda yer almak,

Bir süre sonra eleştirilerin kişiliğe değil duruma yönelik olduğunu kişiye öğretecektir. Aşağılık kompleksi ise her bireyde olması gereken düzeye inecektir. 

Aşağılık Kompleksine Ne İyi Gelmez?

Aşağılık kompleksi olan kişilere; Olumsuz ifade ve düşüncelerle barındıran ortamlar ve asosyal yaşam biçimi iyi gelmez. Bu kişiler kendilerini yalnız iken her ne kadar rahat ve konforlu hissetseler de uzun vadede bu ortamlar onların kimliklerini büyük ölçüde zedeler.

Çocukluk Döneminde Aşağılık Kompleksi

Temel eğitim ve ilişki yapısında bozuk bir yapı ile gelişen ve bunu miras alan çocuklar aşağılık kompleksi, hatta belki de akabinde üstünlük kompleksi yaşayabilirler. Kişi içinde bulunduğu toplum ve ailenin içinde yoğrulduktan sonra ise amaçlarını oluşturuyor. Bu amaçlar çok iyi bir aileye sahip olma arzusu, iyi bir yaşam, meslek, meslek hayatı ve iş yaşamı gibi sıralanabilir.  Tüm bu hedeflerini hayata geçirmeye çalışan birey, sosyal ilişkiler açısından da çevresiyle uyum içerisinde olmalıdır.

Yaşlılık Döneminde Aşağılık Kompleksi 

Çok kere depresyonla birlikte beliren aşağılık duygularına kişinin ileri yaşında, yani yaşlılık döneminde sık rastlanır. Bu vakalarda hasta kendisine olan saygısını büyük ölçüde yitirmiştir. Kişi toplumsal bakımdan önemsiz kaldığını hisseder ve böylece paranoid reaksiyon tipleri farklılıklar göstererek kendini değersiz hissetme ve aşağılık kompleksi duygusu gelişebilir.

Aşağılık Kompleksi için Hangi Doktora Gidilir?

Aşağılık kompleksi olan bir kişide teşhisin konulabilmesi için, kişi aşağılık kompleksi belirtilerini göstermeye başladığı takdirde, hastanelerin Ruh Sağlığı ve Hastalıkları polikliniğinden bir psikiyatri doktoru veya bir psikoloğa gidilmesi gerekmektedir.

Psikoterapi de hangi olumsuz duyguların hangi sorunları oluşturduğunu ve bu duyguların nereden kaynaklandığını, vücudumuzun neresinde hissedildiğini anlamak dahi kendini değersiz hissetmekten kurtulma yolunda bize ipuçları oluşturur.