Bağımlılık

Bağımlılık Nedir?

Bağımlılık kelimesi anlam olarak kendisini başkasına adamak anlamında kullanılmaktadır ve latince bir kelimeden köken almaktadır. bağımlılık tanımı birçok faklı yönden yaklaşımlarda yapılabilmektedir. Tanımlanan bu bağımlılık kavramlarını sınıflandırmak oldukça zor olması yanı sıra ortaya atılan bu tanımlamaların temelinde bağımlılık durumunun davranışsal, sosyal ya da biyolojik yönleri yatabilmektedir. Bu sebeple kişilerde ortaya çıkabilen bağımlılık hali biyopsikososyal fenomenlere bağlıdır.

Bağımlılık insanların zevk alma yollarına etki eden madde ya da davranış hallerinin artan düzeylerde tekrarlanması sonucunda meydana gelen biyopsikososyal bir bozukluk olarak tanımlanabilir. Bağımlılık kelimesi farklı alanlarda farklı olarak tanımlanabilen bir durumdur. Bağımlılık kavramı tıp alanında sıklıkla toksik etkili madde alımı olarak tanımlanan kimyasal madde kullanım istismarı olarak ifade edilebilirken psikolojide ya da politika alanlarında farklı farklı tanımlamalar gözlenebilmektedir.

İnsanoğlu tarafından yazı bulunup olaylar yazılı hale getirilmesinden bugüne kadar geçen sürede ilk bilgilere ulaşabildiğimiz çağlardan bugüne kadar insanın ruh halini pozitifleştirmek, dünyasını güzelleştirip mutlu ve keyifli bir yaşam sürebilmek ve daha üretken hissetmek amacıyla çeşitli girişimler içinde olduğu gözlenmektedir. İnsanlar tarafından yapılan bu girişimler çeşitli bağımlılık durumlarına yol açmıştır. İnsanlarda gözlenen bağımlılık halinin en kaba tabirle bir beyin hastalığı olduğu yakın zamanda ortaya çıkan ve hala devam eden en büyük sağlık sorunlarından biri olduğunu kabul etmek gerekmektedir.

Bağımlılık hastalığının kişilerde gözlenmesi sonucunda hastaların istemli olarak kullandıkları maddeler ya da yaptıkları davranışlar istemli olmaktan çıkarak zoraki yapılması elzem durumlara dönüşmekte ve bu durum bağımlılık oluşan kişide ciddi ruhsal ya da bedensel sorunlar ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.

Bağımlılık Tipleri Nelerdir?

Bağımlılık insanlarda bulunan çeşitli nörokimyasal yollara çeşitli durum ya da maddelerin etki etmesi sonucunda mutlu olma, keyif alma gibi durumların ortaya çıkması gibi kişilerin ruh hallerini geçici olarak iyileştiren şeyleri tekrarlayıcı bir şekilde yapması sonucunda meydana gelen durumlara verilen genel bir tabirdir. İnsanlarda bağımlılığın birçok tipi gözlenebilmektedir. Tıp alanında DSM – 5 e göre bağımlılık tipleri şu şekilde sıralanabilir;

• Alkol Bağımlılığı: Alkol bağımlılığı diğer çeşitli bağımlılık tiplerinde olduğu gibi hastalarda iyileşme ve tekrar etme gibi dönemlerin gözlendiği bir çeşit hastalık halidir. Alkol bağımlılığı bulunan hasta gruplarında hastalar kontrolsüz bir şekilde normalde öngördükleri miktardan daha fazla miktarda alkol almakta ve bunun sonucunda kişilerin işlevsellikleri bozulabilmektedir. Alkol bağımlılığı bulunan hastalarda ruhsal – bedensel ve toplumsal yönden sağlıkları bozularak tedavi gereksinimi doğmaktadır.
• Kafein Bağımlılığı: Kafein insanların bir çoğunun gün içinde tükettikleri kahce, çay, kola ya da diğer asitli kutu içecekler ve kakaolu tatlı türleri gibi bir çok üründe bulunan bir çeşit keyif verici maddedir. Yapılan çalışmalar neticesinde gün içinde en fazla 300 miligram kafein tüketimi normal seviyelerde kabul edilmekte iken 700 ila 800 miligram üstünde kafein tüketimi bağımlılık sınıfına girmektedir. 
• Kenevir (Esrar) Bağımlılığı: Esrar tarih boyunca kullanıldığı yazılı bilgilerde olan kenevir bitkisinin kurutulması sonucu elde edilen bir maddedir. Esrar alımı kişilerde farklılık göstermekte ve alım yöntemine göre esrarın etkileri değişebilmektedir. Esrar tüketimi sonucu kişilerde algı değişikliği, rahatlama ve öfori denilen aşırı mutluluk hali, duyusal deneyimlerde abartılı durum ve kişilerde zaman algısında bozukluk ortaya çıkması gözlenebilmektedir.
• Halisünojen Bağımlılığı (Halisünojenler): Halisinojenler normalde var olmayan fakat kişiler tarafından varmış gibi algılandığı düşünülen nesnelerin görülmesi ya da seslerin duyulması gibi halisünasyon durumlarına neden olabilen yasa dışı maddelerdir. Halisünojen madde kullanımı sonucu kişilerde yargılamada bozukluk, paranoid (kuşkucu) düşünme ya da çökkünlük ve algıların keskinleşmesi gibi çeşitli semptomlar ortaya çıkabilmektedir.
• Uçucu Madde Bağımlılığı: Uçucu maddeler oda sıcaklığında gaz hale geçen tiner, benzin, gazolin ve bali gibi maddeleri ifade etmede kullanılan genel bir tanımlamadır. Gaz haline dönüşen bu maddeler ağız ya da burun ile çekilmek suretiyle kan dolaşımına karışmakta ve çeşitli semptomların gelişmesine neden olmaktadır.
•  Opiyat Madde Bağımlılığı: Morfin, eroin, kodein ve metadon gibi çeşitli madde türlerine opiyat adı verilmektedir. Opiyatlar normalde ağrı kesici olarak sağlık sektöründe kullanılabilen ilaçlardır. Ancak opiyat bağımlılığı gelişen hastalarda hastalar opiyat alımını ağrı kesici etkisi dışında mutluluk, keyif verme ve gevşeme hissinin yaşanması gibi sebeplerle kullanmaktadır.
• Dinginleştirici, Uyutucu ve Kaygı Giderici Maddeler: Diazepam, klorazepat ve benzeri dinginleştirici, uyutucu ve kaygı giderici maddeler tıp alanında anksiyete, alkol yokunluğu gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçların gerekenden fazla sürede ve dozda alımı sonucunda hastalarda bağımlılık etkisi ortaya çıkabilmektedir.
• Uyarıcı Maddeler: Uyarıcı maddeler arasında amfetamin, ekstazi, kokain ve benzeri çeşitli madde yapıları yer almaktadır. bağımlılık yapma ihtimali yüksek olan bu maddeler kişilerin kullanımı sonucunda kişiyi uyarmakta, canlandırmakta ve keyif vermektedir. Fakat kişilerin hissettiği bu durumlar kısa süreli olarak ortaya çıkmakta ve geçmektedir. Bağımlılık gelişmesi halinde kişilerde ruhsal çöküntü, halsizlik, güçsüzlük ve çok uyuma gibi çeşitli yoksunluk belirtileri meydana gelebilmektedir.
• Diğer Bilinmeyen Madde Türleri 

Tıp alanında DSM – 5 kriterlerine göre yukarıdaki gibi bir sınıflandırma yapılabilmektedir. Bu sınıflandırma dışında insan hayatında çeşitli bağımlılık tipleri de bulunmaktadır. Bu bağımlılık tipleri genel olarak şu şekilde sıralanabilmektedir;

• Teknoloji Bağımlılığı
• Kumar Bağımlılığı
• Taş Bağımlılığı
• Eş Bağımlılığı
• Alışveriş Bağımlılığı
• Seks Bağımlılığı
• İlişki Bağımlılığı
• Yeme Bağımlılığı
• İnternet Bağımlılığı
• Madde Bağımlılığı
• İnternet Bağımlılığı
• Telefon Bağımlılığı
• Sosyal Medya Bağımlılığı
• Sigara bağımlılığı
• Kumar bağımlılığı
• Oyun bağımlılığı
• Uyuşturucu bağımlılığı
• Porno bağımlılığı
• Bilgisayar bağımlılığı
• Tütün bağımlılığı
• Mastürbasyon bağımlılığı
• Temas bağımlılığı
• Esrar bağımlılığı
• Kafein bağımlılığı
• Seks bağımlılığı
• Şeker bağımlılığı
• İlaç bağımlılığı
• Nikotin bağımlılığı
• Televizyon bağımlılığı
• Akıllı telefon bağımlılığı
• Alışveriş bağımlılığı
• Amfetamin bağımlılığı
• Bilgisayar oyunu bağımlılığı
• Cinsel bağımlılık
• Çikolata bağımlılığı
• Ekran bağımlılığı
• Endorfin bağımlılığı
• Eroin bağımlılığı
• İnstagram bağımlılığı
• Kokain bağımlılığı
• Lol bağımlılığı
• Tatlı bağımlılığı
• Ağrı kesici bağımlılığı
• Bahis bağımlılığı
• Bira bağımlılığı
• Dijital bağımlılık
• İnsan bağımlılığı
• Kola bağımlılığı
• Davranışsal bağımlılık
• Facebook bağımlılığı
• İlişki bağımlılığı
• Müzik bağımlılığı
• 2 yaş anne bağımlılığı
• Antidepresan bağımlılığı
• Çay bağımlılığı
• Dizi bağımlılığı
• İddaa bağımlılığı
• Karbonhidrat bağımlılığı
• Karşılıklı bağımlılık
• Marka bağımlılığı
• Metamfetamin bağımlılığı
• Spor bağımlılığı
• Bonzai bağımlılığı
• Cep telefonu bağımlılığı
• Fiziksel bağımlılık
• Fonksiyonel bağımlılık
• Aşk bağımlılığı
• Burun spreyi bağımlılığı
• Dopamin bağımlılığı
• Duygusal bağımlılık
• Ekmek bağımlılığı
• Extacy bağımlılığı
• Marihuana bağımlılığı
• Pubg bağımlılığı
• Abur cubur bağımlılığı
• Adrenalin bağımlılığı
• Aldolan bağımlılığı
• Kodein bağımlılığı
• Online oyun bağımlılığı
• Sanal bağımlılık
• Uyku bağımlılığı
• Anime bağımlılığı
• Anne bağımlılığı
• Çakmak gazı bağımlılığı
• Dolantin bağımlılığı
• Hap bağımlılığı
• Kaynak bağımlılığı
• Sakız bağımlılığı
• Tiner bağımlılığı
• Uçucu madde bağımlılığı 

Bağımlılık Belirtileri Nelerdir?

Bağımlılık hastalığının kişilerde gözlenmesi sonucunda hastaların istemli olarak kullandıkları maddeler ya da yaptıkları davranışlar istemli olmaktan çıkarak zoraki yapılması elzem durumlara dönüşmekte ve bu durum bağımlılık oluşan kişide ciddi ruhsal ya da bedensel sorunlar ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. bağımlılık belirtileri ya da bağımlılık sonucunda gözlenebilecek yoksunluk belirtileri şu şekilde sıralanabilir ;

• Ağız kuruluğu
• Göz bebeklerinde büyüme olması, gözlerde kızarma gözlenmesi
• Kalp atışında artış gözlenmesi, kan basıncında artış olması kaslarda gevşeme meydana gelmesi
• Hastalarda vücut ısısında meydana gelen düşme sonucunda üşüme hissi oluşabilir.
• Hastada ortaya çıkabilecek dolaşım problemleri ya da mide bulantısı olması ve kusma gözlenmesi.
• Bilinçlilik halinde meydana gelen farklılaşma.
• Işığa aşırı hassasiyet ya da müziğe aşırı hassasiyet olması.
• Neşeli olma durumu, karşı konulamayacak düzeyde gelişen aşırı konuşma ve karşı konulamayacak düzeyde gelişen aşırı gülme.
• Gevşeme isteği meydana gelmesi, sakinleşme isteği meydana gelmesi, hafifleme hissi oluşması.
• Zaman algısında bozulma meydana gelmesi.
• Reaksiyon süresinde azalma gözlenmesi.
• Dikkat kaybının varlığı ve Kontrasyon sorunlarının oluşması.
• Kaygı düşüncesinin oluşumu.
• Panik düşüncesinin oluşumu.
• Huzursuzluk düşüncesinin oluşumu.
• Aklını yitirme düşüncesinin oluşumu.
• Birkaç hafta sürebilen sinirlilik halinin oluşması.
• Titreme nöbetlerinin gözlenmesi, aşırı terleme durumlarının varlığı, ateşin yüksek seviyelerde seyir etmesi ve uyku problemleri
• İştahta azalma ortaya çıkması ya da ishal meydana gelmesi ve kabızlık meydana gelmesi gibi sindirim sistemi sorunlarının oluşması 
• Hastalarda bunaltı hali ve çökkünlük hali oluşabilir.
• Hastalarda paranoid (kuşkucu) düşünme gözlenebilir.
• Hastalarda yargılamada bozukluklar olması, algılarda keskinleşme olması gözlenebilir.
• Kişilerde çevreye yabancılaşma oluşması, yanılsamalar gözlenmesi ve varsanılar oluşması gibi çeşitli haller oluşabilir.
• Hastaların göz bebekleri genişleyebilmekte, hastalarda görmede bulanıklaşma olabilmektedir.
• Hastalarda alınan yasaklı maddeler sonucunda nesneleri olduğundan daha büyük görme ya da nesneleri olduğundan daha küçük görme durumları oluşabilir.
• Hastalar nesnelerin etrafında ışık saçılımları gözlemleyebilir.
• Hastalarda elde ve ayakta uyuşma hissi meydana gelebilir.
• Hastalarda sık sık tuvalete gitme ihtiyacı gözlemlenebilir.
• Hastalarda kulaklarda çınlama durumu ortaya çıkabilmektedir.
• Hastalarda sapkın hareketler gözlenebilir.

Bağımlılık Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

İnsanın ruh halini pozitifleştirmek, dünyasını güzelleştirip mutlu ve keyifli bir yaşam sürebilmek ve daha üretken hissetmek amacıyla çeşitli girişimler içinde olduğu gözlenmektedir. İnsanlar tarafından yapılan bu girişimler çeşitli bağımlılık durumlarına yol açmıştır. Bağımlılık nedenleri şu şekilde sıralanabilir ;

• Genetik Faktörler: Bağımlılık oluşumunda genetik faktörlerin varlığı oldukça önemlidir. Bazı hastalarda gözlenebilen çeşitli genetik faktörlerin çeşitli bağımlılık oluşumlarına yatkınlık oluşturduğu gözlenmiştir. 
• Çevresel Faktörler: Bağımlılık oluşumunda çevresel faktörlerin varlığı oldukça önemlidir. Hastaların aile ile olan ilişkileri, akranları ve çevreleri gibi çeşitli çevresel faktörler kişilerde bağımlılık oluşmuna doğrudan etken olarak ortaya çıkabilmektedir.
• Gelişimsel Faktörler: Bağımlılık oluşumunda gelişimsel faktörlerin varlığı oldukça önemlidir. Bazı hastalarda gözlenebilen çeşitli gelişimsel faktörlerin çeşitli bağımlılık oluşumlarına yatkınlık oluşturduğu gözlenmiştir. 
• Aile İlişkileri: Ailesel ilişkiler kişilerde gözlenen bağımlılıkların oluşmasında oldukça önemli nedenler arasındadır. kişilerde gözlenen madde kullanım öyküsü, maddenin kötüye kullanımı ve madde bağımlılığı oluşmasında ailesel ilişkiler son derece kilit noktadadır. 
• Akranların Davranışı ve Çevre: kişilerin akranlarının tutum ve davranışları ya da kişilerin bulunduğu çevre ortamı bağımlılıkların ortaya çıkmasında oldukça önemlidir. Birçok bağımlılığı bulunan hasta gruplarında yapılan araştırmalar hastaların çevrelerinde de benzer bağımlılıkların olduğunu göstermiştir.
• Akademik Başarısızlıklar ve Yetersiz Sosyal Beceriler: kişilerin akademik başarısızlıkları ve yetersiz sosyal becerileri bağımlılıkların ortaya çıkmasında oldukça önemlidir. Birçok bağımlılığı bulunan hasta gruplarında yapılan araştırmalar hastaların akademik olarak yaşadıkları başarısızlıkların çeşitli durumlara bağımlı olmasına yol açtığı gözlenmiştir.
• Kullanılan Maddeye Erişebilme Kolaylığı: Bağımlılığın oluşmasında kullanılan maddeye erişebilme kolaylığı da oldukça önemlidir. Kişilerde bağımlılık oluşan maddeye kolay ulaşım oldukça dikkat çekicidir. Kolay bulunamayan ya da pahalı olan bağımlılık yapıcı maddeler kaynaklı bağımlılık daha kolay bulunabilenlere oranla daha az miktarda gözlenmektedir.
• Erken Başlama: Kişilerde gözlenen çeşitli bağımlılık türlerinin oluşmasında erken başlama yaşıda oldukça önemli bir risk faktörüdür. Hastalar erken yaşlarda çeşitli bağımlılıklara kapılmadığı takdirde geç yaşlarda bu bağımlılık yapıcı maddelere bulaşması daha nadir ortaya çıkmaktadır.
• Kullanım Şekli: Bağımlılıkların ortaya çıkışında hastaların çeşitli maddeleri kullanım şekli de oldukça önemli bir risk faktörüdür. Çeşitli bağımlılık yapıcı maddelerin dumanlarını solumak suretiyle ya da enjeksiyon yoluyla damardan almaları nedenli bağımlılık yapma riskleri daha yüksektir.

Bağımlılık Teşhisi

Hastalarda bağımlılık semptomların gözlenmesi halinde ilgili bölümün teşhis ve tedavisini gerçekleştirebilmektedir. Hekim teşhis amacıyla şu yöntemlere başvuruda bulunabilmektedir;

• Anamnez: Anamnez hastanın şikayetlerini dile getirmesi durumudur. Hasta hekime yoksunluk belirtileri gibi semptomlar varlığında başvuruda bulunmaktadır. Hekim hastanın semptomlarını not eder ve ardından hekim fizik muayeneye geçer.
• Fizik Muayene: Fizik muayenede hastanın semptomları sebebiyle şüpheye düşünülen hastalıkların oluşabileceği bölümler incelenmektedir. Hastalarda enjeksiyon yoluyla yapılan madde kullanım mevcudiyeti fizik muayene ile anlaşılabilmektedir.
• Laboratuvar Tetkikleri ve Kültür Testleri: Laboratuvar tetkiklerinde ise hastadan kan ve idrar tetkikleri alınır. Kullanılan madde tespit edilmeye çalışılır. 

Bağımlılık Tedavisi

Bağımlılık tedavisi yapılabilmesi için öncelikle bağımlı olan hastaların bu maddelerden kurtulmaya cidden istekli olması gerekmektedir. Hekimler hastaların istekli olduğuna kanaat getirmesinden sonra öncelikle hastaların bağımlı oldukları maddelerden arındırılmasını sağlamaya çalışmaktadır. Bu arındırılma işlemi esnasında ortaya çıkan yoksunluk belirtilerinin azaltılması ve nüksün önlenmesi amacıyla çeşitli destek tedavileri ve medikal tedaviler uygulanır. Bu tedaviler yanında hekim hastalara psikoterapi uygulayabilmekte ve elektroterapi yapabilmektedir. Tüm bunlara ek olarak ailenin hastalara vereceği sözlü ve manevi destek de oldukça önemlidir.

Bağımlılık için Hangi Doktora Gidilir?

Bağımlılık oluşması sonucunda hastaların bağımlılığının teşhis ve tedavisini yapan bölüm Ruh ve Sinir Hastalıkları (Psikiyatri) Bölümüdür. Hastalarda kullanılan maddeye bağlı olarak yaşam kalitelerini düşme ya da aksam varlığında, kişilerin bağımlılıklarından kurtulma isteği bulunması halinde mutlaka uzman bir doktora giderek tedavi olması gerekmektedir.