Telefon Bağımlılığı

Telefon Bağımlılığı Nedir?

Akıllı telefonlar günümüzde o kadar güçlü ve çok yönlü teknoloji ürünleri haline geldi ki, insanlar için kelimenin tam anlamıyla vazgeçilmez oldular. Akıllı telefonların bağımlılığa varan aşırı kullanımı insanların iş, okul ve sosyal ilişkilerine olumsuz yönde müdahale edebilmektedir.

Sosyal medyaya ya da çeşitli mobil oyunlara ayrılan vakit gerçek kişilere ayrılan vakitten daha fazla ise veya kişiler, mesajlarını, e-postalarını veya uygulamalarını gün içinde tekrar tekrar kontrol etmekten kendilerini alıkoyamıyorsa akıllı telefon bağımlılığı bu kişilerde gelişmiş olabilir.

Sonuçta, akıllı telefon kullanma dürtüsünü artıran nadir olarak telefon kendisidir; aksine kişileri cep telefonuna bağlayan oyunlar, uygulamalar ve çevrimiçi iletilerdir.

Akıllı telefon bağımlılığı, aşağıda yeni terimlerin oluşmasına ön ayak olmuştur:

• Nomofobi: Türkçe karşılığı olarak “telefon bağlantısını kaybetme korkusu” olarak sözlüklere geçse de “cep telefonundan mahrum kalma korkusu, fobisi” olarak da bilinmektedir. Bu kişilerde anksiyete (kaygı bozukluğu), terleme, solunum düzensizlikleri ve huzursuz olma gibi şikayetler görülmektedir.
• Phantom (hayali) titreşim sendromu: Bu sendromda kişiler telefon çalmasa bile telefon çalıyormuş hissi yaşarlar. Genellikle genç bireylerde görülmektedir.
• Textaphrenia (mesaj takıntısı): Bu sendromda kişiler, akıllı telefonlarının mesaj ya da ileti gönderemediğini veya alamadığını devamlı düşünürler.

Telefon Bağımlılığı Belirtileri Nelerdir?

Akıllı telefonların aşırı kullanımı davranışsal bağımlılığa yol açar. Telefon bağımlılığı kişiler günlük davranış kalıpları üzerinde olumsuz etkiler yaratır.

Telefon bağımlılığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Akıllı telefonları kullanmaktan kaçınıldığında telefonlara karşı kullanma isteğinde aşırı artma olması
• Devamlı telefonu kullanma isteği
• Okul ya da iş ortamında sınırlı telefon kullanımı nedeniyle agresif ve itici davranışlar sergileme
• Gereksiz yere telefon kullanımına bağlı olarak verilen işleri, projeleri ya da ödevleri yerine getirememe veya geç teslim etme
• Sık sık akıllı telefon kullanımına bağlı olarak üretkenlikte ve verimlilikte düşmeler veya aksaklıklar görülmesi
• Sosyal ve kişisel iletişim kanallarını sadece telefon üzerinden yapılması ile gerçek dünya ile temasın neredeyse ortadan kalması (sosyal izolasyon)
• Uzun süre akıllı telefon kullanımına bağlı olarak uyku bozukluklarının yaşanması
• Duygusal hassasiyetin ağır olduğu dönemlerde veya yalnızlık anlarında akıllı telefonların konforun ve huzurun tek kaynağı olarak görülmesi 
• Sürekli uyarılar alınmasına rağmen akıllı telefon kullanmaktan kaçınılmaması
• Bildirimleri, iletileri veya mesajları sürekli olarak kontrol edilmesi
• Yüz yüze görüşmelerde karşıdaki kişi veya kişiler ile göz teması kurmak yerine akıllı telefonların ekranına bakılması
• Araba ya da toplu taşıma kullanırken veya yemek yerken dahi akıllı telefon kullanma dürtüsünün olması

Telefon Bağımlılığı Nedenleri Nelerdir?

Cep telefonu bağımlılğı sadece gençlerin başına gelmiyor, yetişkinler de akıllı telefonlar ile ciddi bir bağımlılık yaşıyorlar. Akıllı telefon bağımlılığı, kişilerin çeşitli ihtiyaçlara olan bağımlılığını kontrolsüz bir şekilde artıran çeşitli psikolojik nedenlere bağlı olarak gelişmektedir. 

Telefon bağımlılığının ana nedenleri şunlardır:

• Sürekli yeni şeyler keşfetme ve deneyimleme dürtüsü, yeni teknolojilerin akıllı telefon üzerinden kullanılmasına yol açarak bağımlılığı gelişme riskini artırır
• Sosyal ağlar üzerinden özellikle genç bireylerin yeni arkadaş çevresi veya yeni ilişkiler oluşturma istekleri akıllı telefon bağımlılığı yapabilmektedir.
• Mobil teknolojilerin gelişmesi ile akıllı telefonlar, ileti oluşturmaktan önemli dosyaları depolamaya kadar yüzlerce görevi güvenli ve emniyetli bir şekilde yapmaları nedeniyle insanlarda telefon bağımlılığı oluşma sürecini hızlandırmaktadır.
• Akıllı telefon uygulamalarının kullanıcı arayüzleri, tasarımı veya renkleri insan beyni üzerinde güçlü bir etki yaratması nedeniyle kişiler telefonlarına ciddi bir şekilde bağlanırlar.
• Mobil oyunlardaki puan kazanma, sosyal medyada bulunan profillerin beğenilme sayıları gibi ödülleri elde etmek için sürekli telefonlara gereksinim duyulması telefon bağımlılığı riskini artırmaktadır .
• Anksiyete (kaygı bozukluğu) ve depresyon gibi tıbbi hastalıkları olan kişilerde daha sık akıllı telefon bağımlılığı gelişir

Telefon Bağımlılığı Teşhisi 

Telefon bağımlılığı teşhisinde eksiksiz hasta öyküsü almak tanı koymadaki en önemli değerlendirme şeklidir. 

Kişilerin telefon kullanım sürelerini azaltmaya çalıştığında yoksunluk, huzursuzluk, konsantrasyon zorluğu veya uyku problemleri yaşaması telefon bağımlılığı tanısı koymada doktorlara sağlam kanıtlar sunmaktadır.

Yapılan son çalışmalar ışığında akıllı telefon bağımlılığı teşhisi için yüksek doğruluğa sahip 6 davranışsal (ana) kriter belirlendi.

Bu kriterler şunlardır:

• Akıllı telefon kullanma dürtüsüne direnememe
• Kısa süreliğine dahi olsa telefonsuz kalma ile disfori (huzursuzluk hali), anksiyete (kaygı bozukluğu) ya da sinirlilik gelişmesi
• Akıllı telefonları günlük kullanım senaryolarından daha uzun bir süre kullanmak
• Akıllı telefon kullanımını azaltmaya veya bırakmaya yönelik girişimlerin hep başarısızlıkla sonuçlanması
• Akıllı telefon kullanmaya veya bırakmaya yönelik artan ilgi karmaşası 
• Tekrarlayan psikolojik veya fiziksel olumsuz sonuçlara rağmen akıllı telefon kullanımının artması

Daha sonra ek olarak, 4 işlevsel tanı kriteri daha belirlendi.

• Gün içinde aşırı olumsuz sonuçlara neden olan akıllı telefon kullanımı (iş kaybı vs).   
• Okul ya da iş hayatındaki ilişkilerde veya bu ortamlardaki performansı bozan kullanımlar
• Fiziksel olarak tehlikeli sonuçlar doğuracak durumlarda (araba kullanırken veya karşıdan karşıya geçerken) telefon kullanımını sonlandırmamak
• Kalıcı veya tekrarlayan fiziksel ya da psikolojik sorunlara neden olan kullanımlar

3 ya da daha fazla ana kriter ile 2 ya da daha fazla işlevsel kriter varlığında ve telefon bağımlılığının temelinde diğer psikolojik hastalıklar (obsesif kompulsif veya bipolar bozukluk) yok ise, tanı akıllı telefon bağımlılığı olarak konur.

Ayrıca üniversite veya liselerin yapmış olduğu ‘‘Akıllı Telefon Bağımlılığı Ölçeği’’ uygulaması ile öğrencilerin telefon bağımlılık düzeyleri ölçülmektedir.

Telefon Bağımlılığı Tedavisi 

Diğer bağımlılık tedavilerinin aksine, araştırmacılar telefondan tamamen kaçınmanın etkili olmadığı konusunda hemfikirler. Bunu yerine, zamanı dengeli bir şekilde kullanmaya veya kontrol etmeye odaklanmak daha etkili olmaktadır. 

Ayrıca bazı mobil uygulamalardan kaçınmak telefon bağımlılığı hastalığı üzerinde olumlu etkiler yapmaktadır. 

• Bilişsel (kognitif) davranışçı terapi: Bu terapi ile davranışların, düşüncelerin ve duyguların arasındaki iletişim kanallarının tekrar gözden geçirilmesi sağlanır. Kişilerin telefon bağımlılığını artıran belirli davranış kalıpları bu terapi boyunca değişime uğramaktadır. Son yıllardaki yapılan çalışmalar neticesinde davranışçı terapilerin, beyni etkileyen hormonlar üzerinde dengeli değişiklikler yapması neticesinde telefon bağımlılığı tedavilerinde başarılı sonuçlar elde edilmektedir.
• Bilinçli farkındalık (Mindfulness): Telefon bağımlılığı yaşayan kişilere stres ve kaygıyı yönetme teknikleri öğretilir. Bu terapi çeşitli meditasyon ve nefes alma egzersizleri içermektedir. Meditasyon ile kişiler düşünce ve duygularını daha fazla denge içinde deneyimlemeye başlarlar. Ayrıca kişilerin konsantresinde artışlar ve uyku periyotlarında düzelmeler not edilmiştir.
• Telefon uygulamaları: Telefon bağımlılığı için çeşitli uygulamalar geliştirilmiştir. Bu uygulamalar telefon kullanımını azaltmaya yardımcı olmak için tasarlanmıştır.

Telefon Bağımlılığı Tedavi Edilmezse 

Akıllı telefon bağımlılığı tedavi edilmedikçe genel olarak insanların şu riskler ile karşı karşıya kalırlar:

• Anksiyete (kaygı bozukluğu)
• Depresyon
• Uyku düzeninde bozukluklar ve uykusuzluk (insomnia)
• Aile, iş ve sosyal ilişkilerde çatışmalar
• Eğitim veya iş hayatında performans kayıpları

Ayrıca sadece bildirimleri almak dahi kişilerin iş hayatındaki önemli görevleri doğru ve zamanında teslim edememesine neden olmaktadır.

Araç içi telefon kullanımı (mesaj alıp ve gönderme) küçük ya da büyük çaplı kazaların oluşmasında ciddi pay sahibi olmaktadır.

Özellikle lise çağındaki gençlerin arasında sık görülen sosyal medya ya da telefon bağımlılığı hem bu kişilerin eğitim hayatını hem de gerçek sosyal çevre oluşturmasına engel olmaktadır.

Telefon Bağımlılığı Ne İyi Gelir?

Telefon kullanımının süresi artıkça kişilerin sağlığı, ilişkileri ve hayattaki sorumluluklarını yerine getirme düzeni ciddi engelleniyorsa, kişilerin hayatlarında önemli değişimler yapması gereklidir. Kişilerin akıllı telefonları ile bağımlılık derecesindeki etkileşimlerini revize edecek adımlar şu şekildedir:

• Tüm mobil cihazların internet bağlantılarını kesin, Wİ-Fİ’yi kapatın ve mobil cihazları kendinizden uzak veya erişilmez bir yerde tutarak ev içinde bağlantısız bölge oluşturun.
• Gereksiz ve bağımlılık yapabilecek mobil uygulamaları cep telefonunuzdan siliniz
• Gün içinde akıllı telefon kullanım süresini sınırlayan  planlar yapabilirsiniz
• Akıllı telefonları bir eğlence aracı olarak düşünmeyi bırakmalısınız 
• Yalnızlıkla mücadele etme durumlarında daha farklı, üretken alışkanlıklar geliştirebilirsiniz
• Aile ve arkadaşların fiziksel varlığını hissedecek sosyal aktiviteler yapabilirsiniz
• Toplantılarda, spor salonunda, akşam yemeğinde veya çocuklarla oyun oynarken cep telefonunuzu kapatabilirsiniz 
• Tuvalete telefonuz ile gitmeyin
• Telefon ya da tabletleri yatağınıza getirmeyin. Ekranlarından yayılan mavi ışık, yatmadan iki saat önce etkili olursa uyku düzenini bozabilmektedir. Geceleri cep telefonundan veya tabletten e-kitap okumak yerine dokunabileceğiniz kitapları okumayı tercih ediniz.
• Gece boyunca cep telefonlarınızı kapatınız ve şarj etmek için gece boyunca başka bir odada bırakınız.
• Akıllı telefon kullanım sürelerini otomatik olarak sınırlayan mobil uygulamaları kullanabilirsiniz.
• İnternet üzerinden yapılan telefon bağımlılığı testi ile telefon bağımlılığınızın hangi düzeyde olduğunu öğrenebilirsiniz.

Telefon Bağımlılığına Ne İyi Gelmez?

• Telefon kullanım sürelerini belli bir program dahilinde sınırlamamak 
• Akıllı telefonlar ile uyumaya çalışmak
• Zorunlu olmadığı durumlarda gece bildirim seslerini açık bırakmak
• Gece boyunca kişilerin akıllı telefonlarını yanı başlarında şarj etmesi veya bırakması
• Kitap, gazete veya dergilerin devamlı akıllı telefonlar ile okunması
• Sosyal medya uygulamalarını akıllı telefonlar üzerinden takip etmek
• Mobil oyunları akıllı telefonlar üzerinden takip etmek ve oynamak
• Akıllı telefonların bildirim sesini veya ışığını kapatmamak
• Gerçek dünya ile iletişimi koparmak, aile ve arkadaş çevresi ile buluşmaları ertelemek
• Daha geniş ekranlı ya da daha zengin özellikle telefonları devamlı satın almak veya takip etmek

Gebelikte Telefon Bağımlılığı

Hamilelik, bir kadının kendisinin olduğu kadar çocuğunun da sağlığını korumak için ekstra tedbirler alması gereken özel bir dönemdir. Bu dönemde kadınlar, sağlıklı besinleri daha fazla günlük öğünlere katmanın ya da abur çuburdan vazgeçilmesi gerektiğinin farkında olurlar. 

Ama çevredeki cep telefonlarının ya da mobil cihazların çevreye yaydığı radyasyonun da hamilelik dönemi üzerinde olumsuz etkiler yarattığı konusunda şüpheleri vardır.

Hamilelik döneminde aşırı telefon kullanımı gebe kadınlarda aşırı yorgunluğa, uyku düzensizliğine, hafıza bozukluklarına yol açarken nadir olarak da beyin fonksiyonlarında düzensizliklere neden olabilmektedir.

Hamilelik döneminde kullanılan akıllı telefonlarının çocuk gelişimi üzerindeki etkisini bilimsel bir şekilde netleştiren bir araştırma son dönemlere kadar yapılamamıştır. 

En son yapılan bir araştırma neticesinde akıllı telefon kullanan annelerin çocuklarında duygusal sorunlar, özellikle de hiperaktivite gelişime riski fazla olduğu anlaşılmıştır. 

Hamilelik döneminde cep telefonu kullanımının zararlı etkilerini azaltacak önlemler şunlardır:

• Telefonları yalnızca gerekli olduğunda kullanmak ve aramaları kısa tutmak
• Cep telefonlarının özellikle düşük sinyal ile çalıştığı yerlerde cep telefonlarını karın bölgesinden uzak tutmak
• Uyurken telefonları yastık altına veya başucuna koymaktan kaçınmak
• Geceleri mümkünse cep telefonlarını kapatmak veya en azından Wİ-Fİ’yi sınırlamak
• Düşük SAR (özgül soğurma oranı) değeri olan telefonları kullanmak

Çocuklarda Telefon Bağımlılığı

Çocukları akıllı telefonlardan uzaklaştırmaya çalışan herhangi bir ebeveyn, çocuklarını sosyal medyadan, mesajlaşmadan, çevrimiçi oyunlardan veya videolardan ayırmanın ne kadar zor olduğunu bilmektedir. 

Çocuklar, akıllı telefon kullanımlarını kendi başlarına sınırlayacak olgunluğu sahip değillerdir, ancak akıllı telefonlara el koymak çoğu zaman geri tepebilir, çocuklarda endişe ve yoksunluk belirtileri yaratabilir.

Çocukların dengeli bir şekilde akıllı telefon kullanmasına yardımcı olmanın yolları şunlardır:

• İyi bir rol model olmak: Çocukların taklit etme dürtüsü güçlüdür, bu nedenle ailelerin akıllı telefon ve internet kullanımını doğru bir şekilde yönetmesi gereklidir. Cep telefonlarının ebeveyn çocuk iletişimini kötü yönde etkilemesine izin verilmemelidir. 
• Çocukların akıllı telefon kullanımını izlemek ve sınırlandırmak için uygulamalar kullanmak: Çocukların mobil veri kullanımını sınırlayabilecek veya mesajlaşmasını ya da internette gezinme sürelerini sınırlayabilecek çeşitli uygulamalar bulunmaktadır.
• Telefonsuz bölgeler oluşturmak: Ev içinde akıllı telefon ya da tablet benzeri mobil teknolojilerin kullanım süresinin sınırlandırıldığı ortak alanlar oluşturun. Yemek masasında veya yatak odasında telefon kullanımını sınırlandırın veya çocuklardan telefonlarını geceleri belli bir süreden sonra kapamaları konusunda ısrarcı olun.
• Sosyal etkinliklere katılmayı teşvik etmek: Çocukları takım sporlarına, izci kamplarına veya okul sonrası çeşitli kulüplere ya da hobi kurslarına kayıt ettirerek onların cep telefonu ile etkileşim sürelerini sınırlandırılmış olursunuz.
• Altta yatan sorunlara odaklanmak: Çocuklarda uyum sorunları, aile içi şiddet problemleri veya boşanma gibi stres verici değişikliklerin varlığı araştırılmalıdır. Bu noktada profesyonel destek almak çok faydalı olmaktadır.

Telefon Bağımlılığı için Hangi Doktora Gidilmeli?

Akıllı telefon ya da diğer teknoloji ürünlerine karşı aşırı bağlanma duygusu yaşayan kişiler, hastanelerin psikiyatri ya da klinik psikoloji bölümünden randevu alarak psikiyatrist veya klinik psikolog ile görüşmesi gerekir. 

Telefon bağımlılığı belirtileri yaşadığınızı düşünüyorsanız veya çevrenizdeki insanlar tarafından sürekli telefonuz ile çok uzun süre vakit geçirdiğinize ait şikayetler alıyorsanız profesyonel bir destek almanız gereklidir. 

Özellikle şu belirtileri yaşıyorsanız kısa bir süre içinde uzman bir doktor ile görüşmeniz gereklidir:

• Telefon bağımlılığı insan ilişkilerinizi, iş hayatınızı veya öğrenci iseniz ders çalışma düzeninizi olumsuz yönde etkiliyorsa
• Aşırı telefon kullanıma bağlı olarak kaza veya yaralanma yaşadıysanız
• Akıllı telefonunuzdan uzak kaldığınızda üzgün, sinirli veya endişeli oluyorsanız
• Geceleri sık sık uyanıp telefonunuzu kontrol etme ihtiyacı duyuyorsanız