Sigara Bağımlılığı

Sigara Bağımlılığı Nedir?

Kişinin bir maddeye ulaşmak için yoğun istek duyması, fazla çabaya girmesi ve bu durumla ilgili kontrol ve iradesini kaybetme durumu bağımlılığı tanımlamak için kullanılabilir. Sigaranın içinde bir çok zararlı madde bulunsa da sigara bağımlılığı içerdiği nikotin sebebiyle görülmektedir. Sigara bağımlılığı kişinin bedensel ve ruhsal sağlığını bozar. Aynı zamanda kişinin sosyal hayatında da problemlere yol açarak kişinin hayatını bir çok yönden olumsuz etkiler.

Sigara bağımlılığı tütün bağımlılığı olarak da adlandırılabilir. Her yıl sigara içenlerin yarısından fazlası sigarayı bırakmayı düşünmekte ve bu kişilerden birçoğu sigarayı bırakmayı denemektedir. Nikotin bağımlılığının kronik ve yineleme riski yüksek olan bir bozukluk olduğunu belirtmek gerekmektedir. Kişiler en az 5 başarısız bırakma girişiminde bulunmaktadır.

Nikotinin bağımlılık yapması beyinde bir takım kimyasal olayları aktive etmesiyle gerçekleşir. Tütün ve tütün ürünü bağımlılığında nikotin beyin ödül sistemini aktive ederek ve dopamin salınımını artırarak bağımlılık oluşmasına neden olur. Sigara içildiğinde kişiye zevk verir. Ama nikotinin bu etkileri kısa sürer bu sebeple, kişiler bir başka sigaraya ihtiyaç duyar ve bu durum bir döngü halini alır. Ayrıca kişiler giderek nikotine tolerans (kişinin istenilen etkiye ulaşma amacıyla giderek daha fazla tütün kullanması) geliştirmeye başlar.

Bu durum kişinin içtiği sigara miktarının yetmemesine ve kişinin aynı etkiyi görebilmek için daha çok sigara içmesine yol açar. Kişi sigara içmeyi bırakmaya çalıştığında hoşuna gitmeyen ve başa çıkması zor yan etkilerle karşılaşır. Bu belirtilere nikotin yoksunluk belirtileri denilir. Nikotin yoksunluk belirtileri olarak kaygı bozukluğu, konsantrasyonda güçlük, öfke ve güçlü şekilde sigara içme isteği görülmesi sayılabilir.

Kişi ne kadar uzun zamandır sigara içiyor olursa olsun sigarayı bırakmak sağlığına mutlaka iyi gelecektir. Her ne kadar sigarayı bırakmak kolay olmasa da birçok tedavi seçeneği mevcuttur ve doktorlar tedaviyi kişiye özel düzenleyebilmektedir. Sigara bağımlılığının oluşmasında kişinin hem bedensel hem de ruhsal durumu ve çeşitli davranış alışkanlıkları rol oynamaktadır.

Bu sebeple kişiye özel tedavi planlanırken bu durumlardan her birine dikkat edilmeli ve her biri için tedavi planlanmalıdır. Sigara bağımlılığı tedavisinde birçok tedavi seçeneğini birlikte kullanılarak tedavi başarı oranı arttırılabilir. En başarılı sonuçlar psikolojik destek ve ilaç tedavilerinin birlikte kullanımı ile sağlanmaktadır.

Elektronik sigara bağımlılığı (e-sigara bağımlılığı) sebebi de içerdiği nikotin kaynaklıdır. Her ne kadar e-sigaralar toplumda normal sigaralardan daha az zararlı görünse de aslında kanser gelişimi gibi birçok ciddi sağlık problemine yol açmaktadır.

Sigara Bağımlılığı Belirtileri Nelerdir?

Sabah uyandıktan sonra ilk içilen sigara zamanı ve bir günde içilen toplam sigara sayısı sigara bağımlılığını gösteren iki önemli bulgudur. Nikotin kullanımının fiziksel etkileri arasında artmış kalp ritmi, artmış kan basıncı ve kilo kaybı vardır. Bu fiziksel etkilere ek olarak nikotin kişinin davranış biçimini de güçlü bir şekilde etkiler. Her ne kadar sigara bağımlılığı ve kullanımı kişide manik duruma (aşırı hareketlilik, çok konuşmak ve yerinde duramamak) benzer durum yaratsa da nikotin kişinin uyanıklık seviyesini artırabilir. Konuşma da bu davranışlarla beraber hızlanabilir.

Uzun süre sigara kullanımından sonra gelen bırakma kişide irritabilite (hafif uyarana karşı şiddetli tepki verme) oluşturabilir ve bu durum tekrar sigara kullanımı ile rahatlatılır.

Sigara bağımlılığı testi aşağıda sıralanan durumlara bakılarak yapılabilir:

• Kişinin sigaraya tolerans geliştirmesi ve kişinin aynı etki alabilmesi için daha fazla sigara içmesi gerekmesi
• Sigara kullanımını bırakmakla veya denetlemekle ilgili çabaların sonuçsuz kalması.
• Sigara kullanımı kesildiğinde veya azaltıldığında yoksunluk belirtileri görülmesi ( kişide çok güçlü sigara içme isteği, irritabilite, kaygı bozukluğu, dinlenememe, konsantrasyonda güçlük, depresif duygu durumu, öfke, artmış açlık,uykusuzluk, kabızlık ya da ishal vb.)
• Kişinin sigaraya ulaşmak ve sigarayı bırakmak için çok zaman harcaması
• Sigara kullanımı nedeniyle kişinin sosyal, mesleki ve özel hayatının olumsuz etkilenmesi ( örneğin kişinin sigara içilmeyen restoranlara gitmemesi veya kişinin aile ve arkadaşlarıyla onların yanında sigara içemeyeceği için görüşmekten kaçınması vb.)
• Kişinin madde alımına bağlı fiziksel ya da ruhsal problemlerin ortaya çıkmasına rağmen madde alımını sürdürmesi (örneğin kişinin akciğer ya da kalp hastalığı olduğunu öğrenmesine rağmen sigara içmeye devam etmesi)

Sigara Bağımlılığı Nedenleri Nelerdir?

Sigaraların içinde bulunan nikotin, bağımlılığa sebep olan kimyasal bir maddedir. Sigara dumanının içe çekilmesinden saniyeler sonra beyne ulaşır. Nikotin beyinde nörotransmitter olarak adlandırılan ve davranış ve duygu durumu etkileyen maddelerin salınımını arttırır. Dopamin bu nörotransmitterlerden biridir ve beyinde ödül merkezinde salınması kişide zevk hissinin oluşmasına ve kişinin iyi hissetmesine yol açar.

Kişi ne kadar sigara içerse iyi hissetmek için sigaraya o derece bağımlı hale gelir. Nikotin kolaylıkla kişinin günlük rutinine, alışkanlıkları, hislerine karışır.

Sigara içmeyi tetikleyen bazı durumlar aşağıda sıralanmıştır:

• Kahve içmek ya da işyerinde molaya çıkmak
• Telefonla konuşmak
• Alkol tüketmek
• Araba sürmek
• Arkadaşlarla zaman geçirmek

Nikotin bağımlılığını yenmek için kişinin bu durumun tetikleyicilerinin farkına varması ve onlarla başa çıkmak için plan yapması gerekir.

Sigara bağımlılığının risk faktörleri aşağıda sıralanmıştır:

• Yaş: Birçok kişi sigara içmeye çocukluk veya ergenlik yıllarında başlar. Kişi sigara içmeye ne kadar erken başlarsa bağımlı olma riski o kadar yüksektir. Sigaraya başlama yaşı 10 yaş kadar erken olabilmektedir.
• Genetik: Kişinin sigara içmeye başlayacağı veya sigara içmeyi sürdüreceği genetik olarak mirasla alınmış olabilir. Genetik faktörler kişinin beyin hücrelerindeki reseptörlerin sigaradan alınan yüksek doz nikotine nasıl tepki vereceğini etkileyebilir.
• Ebeveynler veya arkadaşlar: Ebeveynlerin sigara içtiği bir ortamda büyüyen çocukların da ileride sigara içme olasılığı yüksektir. Aynı zamanda arkadaşları sigara içen çocuklar sigara denemeye daha meyilli olurlar. Sigara içmenin sosyal öğrenmeyle önemli bir ilişkisi olduğu gösterilmiştir. Bu sebeple ebeveynlerin gençlere sigaraya başlamama konusunda örnek olmaları eğer kendileri sigara içiyorsa bu konuda tedavi alarak ve sigarayı bırakmayı çalışarak çocukları tedaviye özendirmeleri gerekmektedir.
• Depresyon veya diğer akıl sağlığı bozuklukları: Birçok araştırma depresyon ve sigara içme arasındaki ilişkiyi göstermiştir. Depresyon, şizofreni, post travmatik stres bozukluğu ve diğer akıl sağlığı bozukluğuna sahip kişiler sigara içmeye daha meyillidirler.
• Madde kullanımı: Alkol ve diğer yasal olmayan madde ve ilaçları kullanan kişilerin sigara içicisi olma riskleri daha yüksektir.

Sigara Bağımlılığı Teşhisi

Nikotin bağımlılığı (sigara kullanım bozukluğu veya bağımlılığı) teşhisi yapabilmek için DSM-5 (diagnostic and statistical manual of mental disorders)  denilen ve Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan mental bozuklukların tanısal ve istatistiksel kitabında yer alan kriterlere bakmak gereklidir.

Aşağıda yer alan 11 kriterden kişide en az 2 tanesi olmalı ve bu belirtiler en az 12 ay boyunca devam ediyor olmalıdır:

1. Tütün ürünün fazla miktarda ya da uzun zaman periyotları ile alınması
2. Tütün kullanımı için kalıcı bir arzu duyulması ya da tütün kullanımını sonlandırmak için kişinin başarısız çabalarının bulunması
3. Tütünü temin etmek için gerekli aktivitelere kişinin çok fazla zaman harcaması
4. Tütün kullanmak için kişinin bir dürtü veya büyük bir arzu duyması
5. Tütün kullanımına bağlı olarak kişinin okul, iş ve evle ilgili sorumluluklarında başarısızlık görülmesi
6. Kişinin iş veya sosyal hayatında tütün kullanımına bağlı tekrarlayan ya da kalıcı başarısızlık olmasına rağmen tütün kullanımına devam etmesi (örneğin kişinin başkalarıyla sürekli sigara kullanımıyla ilgili tartışma yaşaması)
7. Önemli sosyal veya işle ilgili aktivitelerden kişinin tütün kullanımı için vazgeçmesi veya bu aktiviteleri azaltması
8. Tütün kullanımının kişiyi tehlikeli durumlara sokması (örneğin, yatakta sigara içilmesi)
9. Kişinin tütün kullanmaya fiziksel veya psikolojik sağlık problemlerine yol açtığını bilmesine rağmen devam etmesi (örneğin, kişiye akciğer hastalığı teşhisi konulmasına rağmen kişinin sigara içmeyi bırakmaması)
10. Kişinin aşağıda belirtilen şekilde tolerans geliştirmesi
    1. Kişinin istenilen etkiye ulaşma amacıyla giderek daha fazla tütün kullanması
    2. Kişinin kullandığı aynı tütün miktarına karşın daha az etki görmesi
11. Kişide aşağıda belirtilen şekilde yoksunluk oluşması
    1. Kişide karakterize olarak tütün ile ilgili yoksunluk sendromu (öfke, kaygı, konsantrasyon kaybı, depresyon, iştah artması, irritabilite, uykusuzluk ve huzursuzluk) görülmesi
    2. Kişinin yoksunluk sendromunu önlemek için ya da bu durumu rahatlatmak için tütün kullanması

Tanı koyabilmek için aynı zamanda bu belirtilere başka bir hastalığın veya alınan başka bir maddenin yol açmadığı belirlenmeli ve bunun için kişiye çeşitli testler yapılmalıdır.

Sigara Bağımlılığı Tedavisi

Nikotin Yerine Koyma Tedavisi

Sigara bağımlılığı tedavisi nikotin yerine koyma tedavisi (nicotine replacement therapy- NRT) denilen ve kişilerin nikotini sigara ile değil de başka yollarla alması amaçlanarak  ve nikotin dozu kademeli şekilde azaltılarak yapılır. Bu şekilde kişide yoksunluk belirtileri oluşması önlenerek tedavi amaçlanmaktadır. Bunlar sigara içme isteğini azaltan ilaçlardır.

Nikotin yerine koyma tedavisi ürünleri:

• Nikotinli burun spreyi
• Nikotin sakızı
• Nikotin deri bandı
• Dil altı nikotin tabletleri
• Nikotin inhaler
• Nikotin pastili

Doktor tarafından kişiye uygunluk kararı verilerek tedavide tercih edilebilir.

Nikotinsiz İlaç Tedavisi

Bupropion gibi antidepresanlar ve vareniklin sigara bırakma tedavisinde etkili bulunmuştur.

Bupropion nikotin yoksunluğunun sebep olduğu bazı belirtileri hafifletmek için kullanılabilir. Plasebo İle (etkisiz bir madde) etkisi karşılaştırıldığında bupropionun sigara bıraktırma oranı iki kat daha fazladır ve kadın ve erkeklerde etkisi eşit olarak bulunmuştur.

Vareniklin alfa-4, beta-2 nikotinik asetilkolin reseptörleri için kısmi agonisttir (reseptörler üzerinde benzer etki gösteren madde). Bu ilaç yoksunluk belirtilerini beyinde dopamin seviyeleri ortalamayken sağlayabilir. Bazı araştırmalar vareniklin alan kişilerde yan etki olarak kardiyovasküler olayları göstermiştir. Bu sebeple kardiyovasküler hastalığı olanlarda dikkatli kullanılmalıdır.

Vareniklin ve bupropion kombine tedavisi tek ilaç kullanımına göre sigarayı bırakmak isteyen kişilerde daha etkili olabilmektedir. Aynı zamanda bu ilaçlara ek olarak nikotin yerine koyma tedavisi seçenekleri kullanılabilir. Bu şekilde planlanan bir tedavi kişinin sigarayı bırakması için daha etkili olmaktadır.

Sigara Bağımlılığı Tedavi Edilmezse

Sigara içerisinde 60 adet kanser yaptığı bilinen madde ve binlerce diğer zararlı maddeyi içermektedir. Hatta tamamen doğal ya da bitkisel sigaralar da zararlı maddeler içermektedir. Sigara içen kişilerin bazı hastalıklara yakalanma ve ölüm oranlarının daha yüksek olduğunu biliyor olabilirsiniz ama belki de ne kadar çeşitli ve ciddi sağlık problemine yol açtığını fark etmemiş olabilirsiniz.

Sigara bağımlılığı ve zararları aşağıda sıralanmıştır:

• Akciğer kanseri ve diğer akciğer hastalıkları: Sigara içme akciğer kanseri ve ölüme neden olur. Bunlara ek olarak sigara içmek amfizem ve kronik bronşit gibi akciğer hastalıklarına sebep olur ve aynı zamanda astımın kötüleşmesine yol açar.
• Diğer kanser çeşitleri: Sigara içmek ağız, farinks (yutak), özofagus, larenks (gırtlak), idrar torbası, pankreas, böbrek, rahim ağzı (serviks) ve çeşitli lösemi (kan kanseri) tiplerine yol açar. Toplamda sigara içmek ölüme neden olan tüm kanserlerin yüzde otuzunu oluşturur.
• Kalp ve dolaşım sistemi problemleri: Sigara içmek kalp krizi ve inme riskini arttırarak ölmenize yol açabilir. Eğer kişide kalp yetmezliği varsa sigara içmek durumu kötüleştirir.
• Diyabet: Sigara içmek insülin rezistansını arttırır ve bu durum tip 2 diyabete yol açabilir. Eğer diyabetiniz varsa sigara içmek böbrek ve göz problemleri oluşturarak durumunuzun kötüleşmesine sebep olur.
• Göz problemleri: Sigara içmek katarakt ve makular dejenerasyon gibi göz problemlerine yol açarak görme kaybına sebep olabilir.
• İnfertilite (kısırlık) ve impotans: Sigara içmek kadınlarda kısırlık ve erkeklerde impotans (sertleşme sorunları) riskini arttırır.
• Hamilelikte görülen komplikasyonlar: Hamilelikte sigara içen anneler erken doğum yapma ve düşük doğum ağırlığına sahip bebek doğurma gibi problemlerle karşılaşabilir.
• Soğuk algınlığı, grip ve diğer hastalıklar: Sigara içen kişiler grip, bronşit gibi solunum yolu enfeksiyonlarına daha yatkındır.
• Diş ve diş eti problemleri: Sigara içen kişilerde artmış diş eti inflamasyon ve diş kaybı riski vardır. (periodontitis)

Sigara içmek aynı zamanda çevrenizdeki kişilere de zarar verir. Kendileri sigara içmemesine rağmen sigara içen biriyle yaşayan kişilerin akciğer ve kalp hastalığına yakalanma riskleri sigara içmeyen biriyle yaşayan kişilere göre daha yüksektir. Ebeveynleri sigara içen çocuklarda astımın kötüleşmesi, kulak enfeksiyonları ve soğuk algınlığı gibi hastalıklar daha sık görülmektedir. Bu çocukların da ileride sigara içicisi olma ihtimalleri diğer çocuklara göre daha yüksektir.

Sigara Bağımlılığına Ne İyi Gelir?

Sigara içmek stresle tetiklenebileceği için hayatınızda stresi azaltmanız sigarayı bırakma aşamasında size iyi gelecektir. Aynı zamanda sosyal destek çok önemli olduğu için sizi seven ve destekleyen insanlarla vakit geçirmeniz önerilmektedir. Kendinize özen göstermeli ve iyi bakmalısınız. Uykunuza, beslenme düzeni ve fiziksel aktivitenize dikkat ederek vücudunuzdaki stres hormonlarını azaltabilir ve bağımlılığı aşma sürecinde ödül mekanizmasıyla kendinize daha sağlıklı alışkanlıklar bulabilirsiniz. Destek gruplarına katılmak ve sigara bırakmaya çalışan insanlarla birlikte olmak size yalnız olmadığını hatırlatacak ve sigarayı bırakma konusunda size güç verecektir.

Sigara Bağımlılığına Ne İyi Gelmez?

Sigara alışkanlıkla ilgili bir bağımlılık olduğundan size sigarayı hatırlatan kişi ve ortamlar sigarayı bırakma konusunda kötü gelecektir. Stresi ve sigara içmenizi tetikleyen faktörleri azaltmayı deneyebilir, size sigarayı hatırlatan kişi ve mekanlardan kaçınabilirsiniz. Alkol ve diğer maddelerin kullanımının bağımlılığınızı kötü etkileyeceğini unutmamalısınız.

Sigara Bağımlılığı İlaçları

Bupropion bir çeşit antidepresandır ve nikotin yoksunluğunun sebep olduğu bazı belirtileri hafifletmek için kullanılabilir.

Vareniklin alfa-4, beta-2 nikotinik asetilkolin reseptörleri için kısmi agonisttir (aynı etkiyi gösteren madde). Bu ilaç yoksunluk belirtilerini hafifletebilir.

Nikotin yerine koyma tedavisinde amaç kişinin nikotini sigaradan farklı bir kaynaktan almasını (ağız yoluyla tabletlerden veya cilt yolu ile nikotin bantları ile) sağlayarak nikotin miktarını yoksunluk belirtileri (konsantrasyonda azalma, öfke, uykusuzluk vb.) oluşturmayacak şekilde yavaş yavaş azaltarak ve en son tamamen keserek bağımlılığı yenmektir. Bu tedavide kullanılanların arasında nikotin sakızları, nikotin içeren deri bandajları, nikotinli inhalerler, nikotinli burun spreyleri, nikotinli tabletler ve nikotinli pastiller sayılabilir.

Hamilelerde Sigara Bağımlılığı

Hamilelikte sigara içilmesi anne karnında gelişen bebekte prematüre doğum, düşük doğum ağırlığı, ağızda ve dudakta gelişimsel bozukluklar gibi çeşitli sağlık problemlerine yol açar. Hamilelikte sigara içilmesi aynı zamanda ani bebek ölümü sendromu (sudden infant death syndrome- SİDS) görülme riskini arttırır.

Ayrıca elektronik sigaralar ve diğer nikotin içeren tütün ürünlerinin kullanımı hamilelikte güvenli değildir. Nikotin anne ve bebek için sağlığa zararlıdır. Anne karnında gelişen bebeğin beyin ve akciğer gibi organlarına zarar verebilir.

Hamilelikte sigara içilmesi çeşitli plasenta sorunlarına, hamileliğin düşükle sonuçlanmasına, bebekte baş büyümesinin kısıtlanmasına ilerde çocukta kısıtlanmış akciğer fonksiyonuna, astım gibi hastalıklara ve gözlerde strabismus ve retinopati gibi problemlere yol açabilir.

Çocuklarda Sigara Bağımlılığı

Bir çok kişide sigara içilmesinin başlangıcı çocukluk ya da ergenlik dönemindedir. Sigaraya içmeye başlama yaşı 10 yaş kadar erken olabilmektedir. Erken yaşta sigara içmeye başlayan bireylerin ilerde bağımlı olma riski daha yüksektir. Çocuklar ve ergenler sigara içmeye genellikle ailelerinde ya da arkadaş ortamlarında sigara içildiğini gördükleri ve etkilendikleri için başlarlar.

Aileler çocuklarını iyi gözlemlemeli ve nasihatte bulunmak yerine bilimsel gerçekliklerle ilgili çocuğun anlayacağı şekilde konuşarak onu bilgilendirmelidir. Yapılan bazı çalışmalarda ergenlik dönemine giren çocukların sigaraya başlama nedenleri arasında toplumsal faktörlerin çok etkili olduğu bulunmuştur.

Sigara içmenin sosyal öğrenmeyle önemli bir ilişkisi olduğu gösterilmiştir. Bu sebeple ebeveynlerin gençlere sigaraya başlamama konusunda örnek olmaları eğer kendileri sigara içiyorsa bu konuda tedavi alarak ve sigarayı bırakmayı çalışarak çocukları tedaviye özendirmeleri gerekmektedir.

Ergenlerde sigara bağımlılığı tedavisinde nikotin yerine koyma tedavisi ve bupropion gibi antidepresanlar tercih edilebilir.

Sigara Bağımlılığı için Hangi Doktora Gidilir?

Eğer sigara bırakmayı denediniz ama başarılı olamadıysanız yalnız değilsiniz. Bir çok sigara içen kişi uzun süreli ve başarılı şekilde sigarayı bırakmadan önce denemiş ama başaramamıştır. Burada önemli olan bir tedavi planını takip etmek ve yılmamaktır. Bu tedavi planında hem fiziksel hem de davranışsal nikotin bağımlılığıyla ilgili tedaviniz planlanacaktır. Sigarayı bırakmak istiyorsanız ALO 171 sigara bırakma danışma hattını arayabilir ve bulunduğunuz ile ait sigara bırakma polikliniklerinden randevunu alabilirsiniz.