Teknoloji Bağımlılığı

Teknoloji Bağımlılığı Nedir?

21. yüzyılın getirdiği teknolojik gelişmelerin çoğu faydanın yanında zararları da olduğu kuşkusuz bir gerçektir. Gelişen toplumla teknolojinin de orantılı olarak geliştiği görülüyor. Bu durumun insan hayatını kolaylaştırmanın yanında özellikle çocuk ve ergen yaş grubunda sosyalleşme isteğinin artmasıyla, teknolojik malzeme kullanımının aşırıcı derecede arttığı görülüyor.

Teknolojik nesneye bağımlılık denen bu durumda kişi sosyal hayattan soyutlanıp, “bağımlısı olduğu” bu ürünün günlük kullanım süresini oldukça arttırmaya başlar ve hatta gündelik birçok sorumluluğunu aksatmaya başlar. Bağımlısı olduğu teknolojik ürüne ulaşamadığı zaman yoksunluk yaşadığı bir döneme girer.

Kişilerde bağımlılık oluşturan ve teknolojik veya teknoloji kökenli durumların bazıları şunlardır:

• Tablet
• Akıllı telefonlar
• İnternet
• Laptoplar
• Bilgisayar oyunlar
• Video oyunları
• Sosyal medya
• Şans oyunları
• Alışveriş siteleri

Teknoloji Bağımlılığı Belirtileri

Dünya Sağlık Örgütü anayasası sağlığın tanımlamasını “sağlık yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal olarak tam bir iyilik hali içerisinde olmaktır” olarak yapmıştır.

Bu tanımlamaya göre teknoloji bağımlılığı bir hastalık olarak kabul edilebilir. Çünkü bu bağımlılık kişiyi sosyal ve ruhsal olarak da etkilediği gibi bedenen de kişide kötü durumlar oluşturur.

Teknoloji bağımlılığının belirtileri şunlardır;

• Zamanının çoğunda teknolojik ürün ile ilgilenmek.
• Bağımlılık yapan teknolojik cihaza ne kadar zaman ayırdığının fark edilmemesi ve asla harcanan vaktin yeterli gelmemesi
• Bu ürünlerle daha fazla vakit geçirebilmek için sosyal aktivitelerden, sorumluluklardan, derslerden, uykudan vazgeçip daha çok bağımlı olunan aygıtla ilgilenmek. Kişi vakit oluşturmak için sosyal aktiviteler bir yana fizyolojik aktivitelerini bile kısar. Daha az yer, daha az konuşur, daha az uyur ve daha az düşünür hale gelir.
• Sosyal kişiliğin daha sanal bir kişiliğe bürünmesi ve kişinin gerçek anlamda yapacağı sohbetlerden, aktivitelerdense sanal sohbetleri ve aktiviteleri seçmesi.
• Teknolojik malzemeye ulaşamayınca veya uzak kalınca kişinin agresifleşmesi ve o teknolojik malzemenin arayışına girmesi.
• Kişinin ona ulaşamayınca yapabilecek bir şey bulamaması ve kişiye her şeyin anlamsız gelmesi aynı zamanda en büyük gerçekliğin sanal hayat olgunu hissedip yeri doldurulmaz bir boşluk hissi gibi psikolojik buhranlar yaşaması.
• Kişinin aile ilişkilerinin, arkadaşlıklarının sekteye uğraması ve bunun bilincinde olmayacak veya önemsemeyecek ölçüde o teknolojik cihaza bağımlı hale gelmesi.
• Kişinin telefonundan uzak kalamaması ve telefonsuz yaşayamayacağı korkusu yaşayıp büyük panik hissine bürünmesi (bu durum nomofobi olarak bilinir.)

Teknoloji Bağımlılığının Neden Olduğu Fiziksel Şikayetler

• Uzun süre hareketsizlik, postür bozukluğu ve uzun süreli kullanımına bağlı olarak kişide gözlerde bozulmalar ve ağrı
• Uzun süreli hareketsizliklere bağlı kilo alma veya uzun süreli yemek yemeden kalma sonucu beslenme eksikliği
• Uyku süresini kısaltmaya bağlı uykusuzluk veya dinlendirici olmayan uykular.
• Postürün uygunsuzluğu sonucu kambur beden ve boyun kaslarının yanlış duruşa ve egzersiz eksiğine bağlı sertleşmesi ile boyunda düzleşmeler ve boyun ağrıları yaşama
• Parmakları fazlaca kullanmaya bağlı ellerde sinir sıkışmaları görülmesi ve bunun da ağrı ile hareket kısıtlılığı yapması
• Bazı yatkın kişilerde de emboli oluşturup önemli damarların etkilenmesi sonu ölüm de görüldüğü bildirilmiştir.

Teknoloji Bağımlılığı Nedenleri

Modern toplumlarda hayatın daha hızlı olması gerekliliği bilgiye, veriye, ihtiyaçlara teknolojinin daha çok girmesine neden olmuştur. Bu, uygun şekillerde ve etkin kullanıldığında kişiye zarar vermeyecek bir durumken uygun olmayan ve suistimale açık kullanımı ile oldukça ciddi durumlar oluşturur.

Teknoloji bağımlılığı aslında çocukluktan başlayan bir süreçtir. Çocukluk dönemi pek çok konuda geleceği etkileyen bir süreçtir. Bu dönemde anne ve babanın sorumluluk sahibi olması ve oluşabilecek sorunlara daha akılcıl çözümlerle yaklaşmaları çocuğun bu bağımlılığını önemli ölçüde etkiler.

• Asosyal kişilik: karakter özelliği olarak çok utangaç ve iletişim kurmada zorluk çeken kişiler sanal dünyadaki sanal ilişkilerle bu özelliklerinden sıyrılıp sanal bir çevre oluştururlar. Karşı karşıya gelmeden iletişim sağlayan bu ortam böyle kişileri cezbeder. Fakat elbette bu uzun dönemde getirisi olmayan hatta gerçek hayat ile bağı daha çok zayıflatabilecek bir durumdur.
• Arkadaş seçimi: Kişilerin karakterinin oluşmasında ve kendini birey olarak ifade etmelerinde arkadaş seçimi arkadaşlık ilişkilerinin şekli önemlidir. Özellikle kendini ispat etme hissinin daha fazla arttığı ergenlik dönemindekilerde sosyal medyadaki uygulamalardaki paylaşım sayısı veya arkadaş sayısı gibi veriler daha fazla anlamlı gelmektedir. Bu da teknolojik ürünle geçen süreyi ve bu ürünün hayatındaki anlamını gereğinden çok daha fazla önemseme ile sonuçlanır.
• Rol modellerin teknoloji ile fazlaca ilgili olması: Teknolojiye bağımlı kişilere bakıldığında çoğunlukla anne ve babalarının veya rol model aldıkları kişilerin de teknoloji ile fazlası ile içli dışlı oldukları görülür. Bebeklikten başlayarak çocukluk ve ergenlik döneminde de çevrelerindeki kişilerin böyle olması kişinin de bu şekilde bir bağımlılığa meyilli olmasına neden olur.

Teknoloji Bağımlılığı Teşhisi

Teknoloji bağımlılığının spesifik bir testi olmasa da bu amaçla kullanılabilecek teknoloji bağımlılığı testi adı verilen bir test vardır.

Testte, iş veya ders dışında internette harcanan süre baz alınır. Test toplam 20 sorudan oluşur ve testteki sorulara verilen cevaplar sonucu alınan puan ne kadar fazlaysa teknoloji bağlılığı da o denli fazla demektir.

• 20-49 puan: Normal ölçütlerde bir kullanım miktarı anlamına gelir
• 50-79 puan: İnternet kullanım süresi ile alakalı sık sık sorun yaşandığı anlamına gelir
• 80-100 puan: İnternet kullanımının hayatı ciddi anlamda kötü etkilediği anlamına gelir. Gerekli ek önlemlerin ve tedavi desteğinin alınması gerektiği anlamına gelir.

Bu test dışında çocuklarda ve ergenlerde özellikle gözlemleyici bir gözün dahi bireyde teknoloji bağımlılığını fark etmekte etkisi oldukça fazladır.

Bu yüzden burada anne ve babalara daha büyük bir sorumluluk düşmektedir.

Teknoloji Bağımlılığı Tedavisi

Tedavi esasını kişinin bağımlı olduğu teknolojik ürüne karşı suistimalinin farkına varması oluşturur. Kişinin öncelikle kendinde bağımlılık oluştuğunu ve buna karşı giderek tolerans geliştirdiğini fark etmesi ve tedaviyi kabul etmesi gereklidir.

Bu farkındalık kişide oluşmadıysa bile çevresinde ve yakın ilişkide olduğu aile bireylerinde fark edilir olur. Bu süreçten sonra kişinin gerekli kurumlara başvurması ve uygulanacak yolun kabul edilmesi ile tedavi süreci başlanır.

Tedavide ağır vakalarda psikiyatri doktorunun da tavsiyesi ile öncelikle farmakolojik (ilaç) tedavi ile birkaç haftalık hastaneye yatışı gereklidir. Daha sonra psikiyatrik terapiler ile tedavi düzenlenir

Daha hafif vakalarda hekimle konuşulup bağımlısı olduğu teknolojik ürüne giriş sıklığına ve süresine belli bir düzenleme getirilir. kişiye alternatif etkinliklerle yeni uğraşlar önerilir.

Hafif vakalarda yaklaşık 3 aylık bir tedavi yeterlidir. Fakat 6 ayda bir kontrole gelinmesi gereklidir.

Teknoloji Bağımlılığı Tedavi Edilmezse

Öncelikle tolerans gelişimi görülür. Tolerans gelişimi; bağımlı olunan ürün için harcanan sürenin gittikçe artmasıdır. Kişi yaşamı için elzem olan aktiviteler (yemek yeme, uyku v.b) dışında tüm vaktini bağımlılığı için harcar.

Daha sonrasında kişi bağımlı olduğu teknolojik ürüne ulaşamayınca anksiyete (huzursuzluk), yetersizlik, depresyon ve sinirlilik gibi psikolojik rahatsızlıklar yaşayabilir. Bu aşamada yoksunluk sendromu gelişmiş olur.

Sonrasında kişi otokontrol sağlamaya çalıştıkça başarısız olur. Bağımlı, hayatındaki merkeze bağımlılığını alır ve onun dışındaki hiçbir şey ona mutluluk vermez.

Uzun süreli kullanımlarına bağlı bedenen zararlar da ortaya çıkmaya başlar. Kas- iskelet sistemi zarar görür.

Kendisini bu konuda uyarmaya çalışan herkes ile tartışma içine girer ve onları bağımlılığı ile arasındaki düşmanlar olarak görmeye kadar gidebilen bir uzaklaşma görülür

Kişinin işlevselliği ciddi oranda etkilenir. Okul hayatı, sosyal hayatı, iş hayatı sekteye uğrar. Zihin işlevleri de etkilenir. Sadece sanal bir ortamın sanal zevkleri ile vakit geçirir.

Yemek yeme düzeni bozulur, buna bağlı kilo alma veya verme görülür. Uyku süresini oldukça azaltmaya başlar ve uyku sorunu yaşamaya başlar

Teknoloji Bağımlılığına Ne İyi Gelir?

Bağımlılık için çocuk ve ergenler kişilik gelişimleri henüz tam oturmadığı için daha fazla risk altındadır.

Bu yüzden teknoloji bağımlılığında özellikle anne ve babaya daha büyük görev düşmektedir.

İyi gelecek bazı şeyler şu şekildedir:

• Çocukların daha çok anne babalarından gördükleriyle şekillendikleri unutulmamalıdır. Özellikle iyi bir rol model olmaya anne-babanın kendilerini eğitmeleri ile başlanmalı. Ebeveynlerin öncelikle uzun süreli teknolojik ürünleri kullanmadan kaçınmaları gerekir.
• Çocukları gerçek hayattaki gerçek arkadaşlıklara teşvik etmek de etkili olabilecek şeylerdendir.
• Çocukları küçük yaşlardan itibaren ilgileneceği aktivitelere yönlendirmeleri de yapılabileceklerde sayılabilir
• Çocukların teknolojik ürünü kullanımına sınır koymaları gerekir. Belli bir süre tanınıp sonrasında kapatması gerektiği uygun bir üslupla anlatılmalıdır.
• Gerekirse bir uzmandan bu konuda destek alınması gerektiği unutulmamalıdır.

Teknoloji Bağımlılığına Ne İyi Gelmez?

Yapılmaması gerekenlerde de yine en büyük görev anne babaya düşer.

Anne babanın yapmaması gerekenler şu şekildedir:

• Bebeklik döneminde özellikle yeme sorunu yaşayan bebeklerin anne ve babalarının yemek yedirmek için çocuklarının eline telefon vb. bir cihaz verip oyalama yöntemi ile yemek yedirmeye çalışmaları kesinlikle yanlış bir yöntemdir.
• Çocuğun internet kullanımı kontrol edilmeli ve kullandıkları içerikler, uygulamalar ve tabi kullanım süreleri kısıtlanmalıdır.

Teknoloji Bağımlılığı İlaçları

Teknoloji bağımlılığında genellikle ilaç tedavisi ve psikoterapi yöntemleri kullanılır.

İlaç tedavisinde de bağımlılığa bağlı gelişen psikiyatrik sorunlarla başa çıkabilmek için veya oluşan fiziksel sorunlara yönelik ilaçlar kullanılabilir.

Hekim tavsiyesi ile depresyon için antidepresanlar kullanılabilir veya anksiyolitik ilaçlar kullanılabilir.

Uyku sorunu varsa sedatif ilaçlar, postür bozulmasına bağlı kas ve kemik ağrıları varsa kas gevşetişi veya ağrı kesiciler kullanılabilir.

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Çocuklukta ve Ergenlikte Teknoloji Bağımlılığı

Özellikle böyle ürünlere bağımlılık bebeklik döneminde anne baba tutumu ile oluşup sonrasında da daha fazla bağlılık ile sonuçlanır.

2 yaşın altı çocukların kesinlikle teknolojik ürünlerle içli dışlı olması engellenmelidir. Anne ve baba çocuğu susturmak için, oyalamak için veya yemeğini yesin diye telefonu, interneti kullanmamalıdır.

2 yaştan okul öncesi dönemde de teknolojik ürün kullanımı için en fazla 30 dakika süre verilmelidir. İlkokul döneminde 45 dakika-1 saat kadar süre tanınmalıdır. Lise döneminde bu sürenin en fazla 2 saat olması gereklidir.

Kişinin kendini topluma ispat etme isteğinin arttığı ve çevresindeki arkadaşlıkları en fazla örnek aldığı dönem olan ergenlik de, bağımlılıkların tümü için en riskli dönemdir.

Özellikle anne babanın bu dönemde çocuklarının arkadaşlıklarından haberdar olması gereklidir. İnternete ulaşım ve interneti kullanımına sınırlama getirmeleri gereklidir. Bunu yaparken yıkıcı bir biçimde değil, daha çok çocuğu başka aktivitelere yönlendirerek yapmaları gereklidir.

Teknoloji Bağımlılığı için Hangi Doktora Gidilir?

Teknoloji bağımlılığının nedenleri ve doğurduğu sonuçlar oldukça komplike olduğundan, bağımlılıktan kurtulabilmek de pek çok bölümün içine girmektedir.

Bağımlılık, depresyon, anksiyete, asosyallik gibi daha psikolojik etkenlere bağlı oluştuysa bunun için Psikiyatri polikliniklerine başvurulabilir.

Yaş grubuna göre Çocuk ve Ergen Psikoloğuna veya Pedagoji bölümüne de başvurulabilir. Gerekirse aile terapisi de verilebilir

Çocuklarında teknoloji bağımlılığı olduğuna ait belirtilerden bir veya birkaçını fark etmiş olan anne ve babalar bunun için vakit kaybetmeden bir uzmana danışmalıdır. Çünkü zaman geçtikçe bu bağımlılığın boyutu daha da artacaktır ve önünü almak daha da zor hale gelecektir.

Yeşilay da teknoloji bağımlılığı ile yakından ilgilenen bir kuruluştur. Çevrenizde teknolojik cihazlara bağımlı olduğuna kanaat getirdiğiniz biri varsa Yeşilay’a danışıp yol haritası çizilebilir ve tedavi programı çizilebilir.