Psikolojik Travma

Psikolojik Travma Nedir?

İnsanların olağandışı bir durum karşısında hissettiği dehşet, yoğun korku, çaresizlik gibi duyguların bütününe psikolojik travma denir. Sıkıntı veren olayı yaşayan kişiler kendini tehdit altında ve endişeli hissedebilir. 

Psikolojik travmalar sizin güvenlik duygunuzu paramparça edebilir ve sizi tehlikeli dünyada çaresizmiş gibi hissettirebilir. Sizi üzücü duygularla anılarla geçip gitmeyecek endişelerle boğuşur halde bırakabilir. Aynı zamanda olaylar karşısında nasıl tepki vereceğinizi bazen bilemeyebilirsiniz ve olayı yaşamamış gibi görmezden gelip olayın sebep olduğu etkileri reddedebilirsiniz. 

Psikolojik Travmalar Nedenleri Nelerdir?

İnsanlar travmatik olayların etkisinden kurtulmak, duygusal ve zihinsel dengelerini yeniden kazanmak adına desteğe ihtiyaç duyabilirler. Ağır psikolojik travmalar oluşturabilecek durumlar içerisinde aşağıdaki olaylar sıralanabilmektedir:

• Aile bireylerinden birinin, evcil hayvanların veya sevgili arkadaş öğretmen gibi değer verilen başka binsanların ölümü
• Boşanma
• Fiziksel ağrı ve yaralanma ile sonuçlanan olaylar (araba kazaları, kavga)
• Ciddi hastalıklar (kanser gibi)
• Savaşlar
• Doğal afetler (deprem yangın sel gibi)
• Terör olayları
• Yeni bir yere taşınmak
• Ebeveynlerin çocuklarını terk etmesi
• Bir ölüm anına tanıklık etmek
• Cinsel istismar, tecavüz
• Aile içi şiddet
• Hapis cezası almak

İnsanlar Psikolojik Travmalara Nasıl Tepkiler Verir?

Herkes travmatik olaylara farklı şekillerde tepki gösterir. Genellikle görünürde fiziksel bir semptom yoktur ancak ciddi duygusal tepkiler ortaya çıkar. Psikolojik olaylar sonrası ilk ve en erken yaşanılan durum genellikle şok, sonrasında ise inkâr olur. Şok ve inkâr aslında yaşanan olayların duygusal etkilerinden korunma amaçlı meydana gelen bir savunma halidir. Uyuşmuş veya çevreden kopuk hissedilebilir. Diğer insanlara güvenilmez hissetmenize sebep olabilir. Olayları tüm yoğunluğu ile hemen hissetmeyebilirsiniz.

Psikolojik Travma Belirtileri

İlk şok atlatıldıktan sonra travmaya çeşitli şekilde tepkiler verilebilir. Aslında bakıldığında düşünme ve hissetme çeşitleri doğru ya da yanlış diye yargılanamaz. Bu nedenle aynı olayı yaşayan kişiler farklı tepkiler ortaya koyabilir. Bu sizin tepkilerinizi anormal yapmaz. Tepkileriniz değildir anormal olan, yaşadığınız durumdur. Yaygın olarak görülen duygusal, psikolojik ve fiziksel belirtiler şunları içerir:

• Şok, inkâr, inanmama 
• Huzursuzluk
• Ani belirgin ruh halinde değişiklikler
• Kaygı ve sinirlilik 
• Utanç, kendini suçlama
• Öfke
• Korku 
• Depresyon, umutsuz hissetme
• Konsantrasyon güçlüğü
• Olay anından kesitleri tekrar tekrar hatırlama durumu
• İştahta artma ya da azalma
• Uyku alışkanlığında değişiklikler uykusuzluk hali(insomnia), kabuslar
• Travmatik olayın yıldönümünde veya olayın gerçekleştiği yerlerde yaşanılan durumun tekrarlanacağı korkusu ile yoğun korku duyma ve günlük faaliyetlerde azalma eve kapanma.
• Baş ağrısı, mide bulantısı ve kas krampları gibi stres belirtileri
• Mevcut bir tıbbi sorun varsa kötüleşmesi 

Psikolojik Travma Tedavisi

Travma belirtileri birkaç günden birkaç yıla kadar sürebilir. Her geçen gün kendinizi daha iyi hissetseniz dahi zaman zaman size acı veren anıları hatırlayıp bu duygulardan rahatsızlık duyabilirsiniz. Özellikle olayların yıldönümü veya size yaşadığınız olayı hatırlatan bir durum ile karşılaştığınızda genel durumunuz kötüleşebilir.

Psikolojik travma belirtilerininiz azalmazsa veya giderek kötüleşirse artık bu durumla hayatınıza devam etmekte zorlanıyor hissediyorsanız Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşıyor olabilirsiniz.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi

Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan hastalarda başta psikolojik tedaviler ve bunun yanında ilaçla tedavilerin başarılı olduğu bilinmektedir.

Psikolojik tedaviler

• Bilişsel-davranışçı terapi: bu tedaviyle amaçlanan travmatik olayın üzerinizde bıraktığı suçluluk öfke gibi size zarar veren düşüncelerin yerini sizi iyi hissettirecek düşüncelerle değiştirmektir. Travmanın oluşturduğu korkunun üzerine çalışılarak olayın üzerinizde bıraktığı korkuyu minimalize etmek de amaçları arasındadır. Bu tedavi yöntemi alanında tecrübeli psikiyatr ve klinik psikologlar tarafından uygulanır.
• EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): psikoterapide konuşmanın yerini göz hareketlerinin yatay düzlemde parmak gibi bir dış etkenle yönlendirilmesi alır. Konuşma terapisinde klinisyenin kazandırdığı düşünceleri bu yeni yöntemde hasta kendiliğinden kazanır.
• Somatik deneyim: travmatik olayın bıraktığı düşüncelerden ziyade bedensel duyulara odaklanılan psikoterapi yöntemidir. Vücudunuza odaklanarak ağlama, titreme gibi fiziksel olarak bastırılan negatif duyguları serbest bırakır.

Bu bahsedilen psikoterapi yöntemleri alanında tecrübeli psikiyatr ya da klinik psikologlar tarafından travma sonrası stres bozukluğu yaşayan hastalara uygulanır.

Medikal tedavi: Sadece psikiyatri doktoru tarafından reçete edildiği takdirde kullanılabilecek ilaçlar yer almaktadır. Bu ilaçların amacı travmaya bağlı gelişen depresyonu, aşırı uyarılmayı azaltmak ve kontrol altına almaktır. Psikoterapilerin yanında kullanımı tedavide daha başarılı sonuçlar elde edilmesini sağlar.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu İlaçları

Antidepresanlar: Bu ilaç grubu depresyon ve kaygı belirtileri için kullanılır. Bunların yanında uyku problemi ve konsantrasyon problemine de yardımcıdır. Sıklıkla SSSR (selektif seratonin gerialım inhibitörleri) grubundan sertralin ve paroksetin kullanılır.

Anti-anksiyete ilaçları: Bu ilaçlar adından da anlaşıldığı üzere aksiyete yani kaygılar için kullanılır. Bunlara örnek de benzodiazepinler verilebilir. Kısa süreli kullanımı önerilir. 

Antiadrenerjik ilaçlar: Prozasin’in kabuslar üzerine azaltıcı etkisi olduğu düşünülmektedir. 

Psikolojik Travmalara Ne İyi Gelir?

Aşağıdaki olaylar sizi olumsuz duygularınızla baş etmenize aldığınız travmadan iyileşmenize ve hayatınıza devam etmenize yardımcı olabilir.

Harekete Geçin

Travma vücudunuzun doğal dengesini bozacaktır. Yaşadığınız olaya bağlı oluşan kurku ve endişe sonucu vücudunuzda oluşan adrenalin hormonu egzersiz ile azalacak yerini endorfin yani mutluluk hormonu alacaktır. 

Günlük ortalama 30 dk egzersiz bunun için yardımcı olacaktır. Eğer zorlanıyorsanız 10ar dakika günde 3 defa harekete geçmeniz de aynı şekilde iyi gelecektir. Yürüme koşma yüzme basketbol ve hatta dans gibi ritmik hareketler içeren hem kol hem bacaklarınızı hareket ettiren egzersizler en iyi sonucu verir.

Bir farkındalık öğesi ekleyin. Egzersiz yaparken sizi tüketen düşünceler yerine vücudunuza odaklanın. Mesela ayaklarınızın yere vuruşuna nefes alışınıza veya rüzgârın cildinizde bıraktığı etkiye odaklanın. 

Kendinizi İzole Etmeyin

Yaşanılan psikolojik travmalar beraberinde başkalarından uzaklaşma isteği getirebilir ancak izolasyon durumu yalnızca daha da kötüleştirir. Başka insanlarla yüz yüze iletişim kurmak iyileşmenize yardımcı olacaktır. Bunu aklınızdan çıkarmayın ve ilişkilerinizi sürdürmek için çaba gösterin ve mümkün oldukça yalnız kalmaktan kaçının. 

İletişim kurarken yaşadığınız travmayı paylaşmak zorunda değilsiniz. Bu kimileri için durumu daha da kötüleştirir. Bunun yanı sıra destek istemekten de korkmayın. Yaşadığınız olayı olduğu gibi paylaşmadan aslında duygularınızı paylaşabilirsiniz. Sizi yargılamayacak ve dikkatle dinleyecek birine hislerinizi aktarabilirsiniz. Bu kişi güvendiğiniz bir aile üyesi, arkadaşınız ya da psikolojik danışmanınız olabilir.

Kendinizi iyi hissetmiyor olsanız dahi sosyal aktivitelere katılın. Diğer insanlarla travmatik olaydan uzak olağan aktivitelere katılmanız iyi hissetmenize yardımcı olacaktır. 

Travmanıza benzer olaylar yaşamış destek gruplarına katılabilirsiniz. Aynı sorunu yaşamış ve bununla başa çıkmış insanların olduğunu görmek onlarla paylaşımda bulunmak sizin iyileşmeniz için ilham kaynağı olabilir.

Gönüllü olun. Başkalarına yardım etmenin hissettirdiği iyilik halinin yanı sıra travmanıza eşlik eden çaresizlik duygusuyla da başa çıkmanıza yardımcı olur. Başkalarına yardım ederek kendi gücünüzü hatırlayın ve onu geri kazanın.

Ailenizden ve arkadaşlarınızdan uzak iseniz yeni arkadaşlar edinin. Benzer ilgi alanlarına sahip insanlarla vakit geçirmek için derneklere, kulüplere katılın.

Sinir Sisteminizi Kendiniz Düzenleyin

Çok heyecanlı endişeli veya kontrol dışı hissetmeniz mümkün ancak unutmayın ki uyarılma seviyenizi değiştirebilir ve kendinizi sakinleştirebilirsiniz. Bu sadece travmaya bağlı oluşan kaygılarınızı gidermeye yardımcı olmakla kalmaz aynı zamanda genel anlamda bir kontrol duygusu kazandırır.

Dikkatle nefes alın. Duygularınız dağılmış kafanız karışmış veya üzgün hissediyorsanız dikkatli nefes almak sizi sakinleştirmek için hızlı bir yöntem olacaktır. Nefesinizi verirken 60 defa sayarak rahatlamaya çalışın.

Belirli bir görüntü koku veya tat sizi hızla yatıştırabilir. Veya bir hayvanı sevmek dokunmak size iyi gelebilir. Herkes duyusal bir girdiye farklı tepkiler verir. Siz, size en iyi gelen hızlı stres giderici uyaranı bulun.

Sağlığınıza Dikkat Edin

Sağlıklı bir beden travmanın meydana getirdiği stresle baş etmekte yardımcı olur.

Uyku saatlerinize dikkat edin. Travmatik bir olaydan sonra yaşanan endişe korku uyku dengenizi bozabilir ancak kalitesiz ve yetersiz uyku durumunuzu daha şiddetlendirebilir. Her defasında aynı saatlerde uyuyup uyanmayı ve ortalama günde 7-9 saat uyumayı hedefleyin.

Alkol ve uyuşturucu gibi sizi depreşe edebilecek anksiyetenizi ve izolasyon isteğinizi artırabilecek maddelerden kaçının.

Dengeli beslenmeye dikkat edin. Dengeli öğünler enerji ihtiyacınızı düzenli karşılayarak ruh halinizi açlık gibi etkileyebilecek durumlara karşı korur. Omega 3 içeriği zengin balık ceviz gibi besinlerin tüketimini artırın. Şekerli ve kızarmış besinlerden uzak durun.

Stres azaltacak meditasyon yoga ve nefes egzersizleri gibi rahatlama tekniklerini deneyin. Size keyif veren hobileriniz için kendinize zaman ayırın.

Psikolojik Travmalara Ne İyi Gelmez?

• Psikolojik bir travma sonrası insanlarla iletişiminizi azaltmayın. 
• Kendinizi eve hapsedip izole etmeyin. Sosyal hayattan kendinizi soyutlamayın.
• Olayın etkilerini azaltmak adına alkol uyuşturucu gibi maddeler kullanmaktan kaçının.
• Kendinize zarar verme düşünceleriniz olabilir. Bunu doktorunuzdan, psikoloğunuzdan gizlemeyin.
• İştahınız olamayabilir, uyumakta zorlanabilirsiniz ancak beden sağlığınızı korumanız ruh sağlığınıza da yardımcı olacaktır. Kötü beslenmeyin. 

Çocuklarda Psikolojik Travmalar

Psikolojik travmalar çocuk yaş grubunda incelendiğinde aşağıdaki belirtiler görülmüştür.

Regresyon (gerileme): Çocuk yaş grupları kendilerini güvende hissettikleri daha küçük yaşlarına dönmek isterler. Uyurken altına kaçırabilir biberon isteyebilirler. Daha büyük çocuklar ise yalnız kalmaktan korkarak tepkilerini gösterebilir. Bu gibi tepkiler karşısında sabırlı ve anlayışlı davranmanız oldukça önemlidir.

8 yaşından küçük çocuklar hayatlarında bir şeyler ters gittiği zaman bunun kendi hataları olduğunu düşünürler. Çocuğunuzun olayın sorumlusunun kendisi olmadığını anlamasına yardımcı olun. 

Uyku bozukluğu çocuk yaş grubunda da görülür. Bazı çocuklar uykuya geçmekte zorlanabilir bazıları sık sık uyanır veya kabuslar görür. Çocuğunuza yatması için yumuşak bir battaniye el feneri gibi kendisini daha iyi hissedeceği nesneler verebilirsiniz. Birlikte daha fazla zaman geçirip ona kitap okumayı da deneyebilirsiniz. 

Çaresiz hissedebilirler. Bu travmatik olayın tekrar yaşanmasını önlemek adına bir kampanyada aktif olmak, destek verenlere teşekkür mektupları yazmak ve başkalarını önemsemek ailedeki herkese umut ve kontrol duygusu getirebilir.

Psikolojik Travmalar için Hangi Doktora Gidilir?

Psikolojik travmalar için destek alabileceğiniz doktor grubu psikiyatri hekimleridir. Ruh ve sinir hastalıkları polikliniğinden sıra almalısınız. 18 yaş altı gruplarıyla ise Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları bölümü ilgilenmektedir.

Psikolojik travma belirtileriniz devam ederse ve bu durum günlük aktivitelerinizi etkilerse, okul veya iş performansınızda düşüşler ya da kişisel ilişkilerinizde sorunlar oluşturursa mutlaka profesyonel bir yardım almanız gerekmektedir.