Halüsinasyon

Halüsinasyon Nedir?

Halüsinasyon, bazı duyusal olayların zihin tarafından üretilmesi, kişinin de bu görüntüyü sesi veya kokuyu gerçek sanmasıdır. Halüsinasyon sadece gerçek olmayan şeyleri görmek değildir. Birinin size dokunduğunu hissedebilir, olmayan bir sesi duyabilirsiniz. Kişinin beş duyusunu etkileyebilen bir hastalıktır. Halüsinasyon birçok hastalık esnasında görülebilir. Şizofreni gibi zihinsel hastalıklar, kullanılmaya başlanan ilaçlar veya kullanmayı bıraktığınız ilaçlar, karaciğer, böbrek yetmezlikleri, yüksek ateş gibi rahatsızlıklar da halüsinasyona sebep olabilmektedir. Halüsinasyon, nedenine ve türüne göre kalıcı veya geçici olabilmektedir. Halüsinasyon türleri:

Hipnogojik halüsinasyon: Uyurken veya uykuya dalmaya yakın zamanlarda koku alma, ses duyma, tat alma veya olmayan bir şeyi hissetmeye sebep olan halüsinasyon çeşididir. Uyanırken halüsinasyon görmeye sebep olur. Uyanıkken görülen halüsinasyonun aksine uyku uyanıklık arasındaki evrede, uykuya dalarken veya uyanırken gerçekleşir ve çok gerçekçi olması nedeniyle kişinin korkmasına neden olabilir.

Hipnopompik halüsinasyon: Halk arasında karabasan olarak bilinmektedir. Kişinin uyurken gördüğü halüsinasyon çeşididir.

Görsel halüsinasyonlar: Mekanda bulunmayan görselleri görme olayıdır. Yanıp sönen ışıklar veya olmayan insanları görülebilir.

Koku Halüsinasyonları (Olfaktorik): Koku alma duyusunun etkilenmesine neden olan halüsinasyon çeşididir. Bu  ani duyulan koku, çok güzel veya çok kötü olabilmektedir.

Tat Alma (Gustatorik) Halüsinasyonları: Koku halüsinasyonuyla benzerlikler taşımaktadır. Tadı herhangi bir yiyeceğe benzemeyen veya metalik olan tatlar alınabilir. Epilepsi rahatsızlığı olan kişilerde yaygın görülmektedir.

İşitsel Halüsinasyonlar: Oldukça yaygın olan işitsel halüsinasyonlar, birinin sizinle konuştuğunu duymak gibi etkilere sahiptir. Öfkeli veya sakin konuşmalar, tıkırtı sesleri gibi olmayan sesler duyulabilmektedir.

Dokunsal Halüsinasyonlar: Vücutta dokunma veya bir şey hareket etme hissinin uyanmasıdır. Bir canlının vücuda sürtünmesi veya vücudun içinde bir şeylerin hareket ettiğini hissedilmesini içeren halüsinasyonlardır. Burada görülen halüsinasyon örnekleri böceğin vücutta hareket etmesi veya birinin dokunmasıdır.

Halüsinasyon Belirtileri

Halüsinasyon ve sanrı kavramları sık sık karıştırılmaktadır. Ancak sanrı yanlış inancı, halüsinasyon ise yanlış algılamayı belirtmek için kullanılmaktadır. Halüsinasyon görmek yanlış algılamaktan daha fazlasıdır. Halüsinasyonun gerçekliğine inanmak ve anlam yüklemek yanlış bir inanca yol açmaktadır. Halüsinasyon görmek ve sesler duymak beynin bir bilgiyi işleyişiyle alakalı bir sorun olduğuna işaret olabilmektedir.

Kişinin halüsinasyon ile birlikte yaşayabileceği diğer belirtiler:

• Yaşın ilerlemesiyle birlikte beyin işlevinde değişikliklerin görülmesi
• Sıradışı inançlar
• Depresyon veya kaygı
• Görme ve duymada sorunlar
• Paranoyak veya agresif davranışlar
• Komplolara inanma eğilimi
• Nöbet geçirme
• Baş ağrısı

Halüsinasyon Nedenleri

Şizofreni ve bipolar halüsinasyon görme sebeplerinin başında gelir. Bunun dışında psikolojik veya fiziksel sebeplerden dolayı da halüsinasyon görülebilir.

Ruhsal hastalıklar halüsinasyon rahatsızlığında görülen en yaygın nedenlerdir. Şizofreni, bunama ve deliryum buna örnek olabilir. Özellikle yaşlılarda halüsinasyon görme durumu bunama ve deliryumdan kaynaklanabilmektedir.

• Yaşlı ve çocuklarda meydana gelen yüksek ateş
• Depresyon, psikoz, epilepsi ve Parkinson gibi hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar halüsinasyona sebep olabilmektedir.
• Migren nedeniyle mekanda olmayan renkler ve görüntüler görülebilir. Migren sırasında veya öncesinde gerçekleşebilir.
• Epilepsi hastalığında meydana gelen epileptik nöbetler yanıp sönen şekillerin veya parlak noktaların görülmesine sebep olabilmektedir.
• Halüsinasyona neden olan başka bir durum ise madde kullanımıdır. Aşırı alkol veya uyuşturucu kullanımından sonra olmayan şeyler görmek veya duymak yaygındır.
• Kişi, depresyondayken hissettiği duygularla ilgili kısa halüsinasyonlar görebilir.  
• Orta ve iç kulak hastalıkları
• İnme
• İşitsel sinir hastalığı
• Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
• Nörolojik hastalıklar
• Doğum sonrasında ortaya çıkabilecek ruh sağlığı bozuklukları halüsinasyona neden olabilmektedir. Birçok ebeveyn doğum sonrası kaygı ve depresyon ile mücadele etmek durumunda kalır. Bu durum bebeğe zarar verebileceği için tedavisinin hızlıca yapılması önemlidir.
• Uyku eksikliği halüsinasyonun bir diğer nedenidir. Kişi bir günden fazla yaşadığı uykusuzluk sonucunda hipnogojik halüsinasyon oluşabilmektedir. Kanser hastalarının gördüğü halüsinasyonların yaygın sebeplerinden biridir. Bir diğeri de hastanın süreç nedeniyle depresyona girmesidir.
• Narkolepsi: gündüz aşırı uyumanın sebep olduğu nöropsikiyatrik bir hastalıktır
• İlaçlar: Halüsinojen madde içeren ilaçlar halüsinasyonlara neden olabilir. Bu tip ilaçlar, beynin bilgi işleme ve gönderme şeklini geçici olarak değiştirerek beklenmedik düşüncelere ve olağandışı deneyimlere neden olmaktadır.
• Dissosiyatif kimlik bozukluğu (çoklu kişilik bozukluğu)
• Göz tansiyonu (Glokom)
• Oftalmik (Gözle alakalı) hastalıklar
• Metabolik durumlar

Halüsinasyonun çeşitli nedenleri olduğu için teşhisi zordur. Nedenin kesin olarak saptanabilmesi için tıbbi, nörolojik ve psikiyatrik değerlendirme gerekmektedir. Yapılabilecek bir halüsinasyon testi yoktur. Bunun yerine tıbbi testler; kan testi, idrar testi ve manyetik rezonans görüntüleme testi gerekebilmektedir. Beyindeki sıradışı elektriksel aktivite kalıplarının kontrol edilebilmesi için elektroensefalogram gerekebilir.

Örneğin, halüsinasyonun madde kullanımına veya nörolojik başka bir rahatsızlığa bağlı olması durumunda dokunsal halüsinasyon tanı olarak kabul edilebilir. Teşhis için tıbbi öykünün ayrıntılı olarak dinlenmesi ve incelenmesi de önemlidir. Belirtilerin ne zaman başladığı ne sıklıkla meydana geldiği veya başka bir rahatsızlığın olup olmadığı araştırılabilmektedir.

Halüsinasyon Tedavisi

Halüsinasyonun neden kaynaklandığı tespit edildiği anda tedaviye başlanır. Halüsinasyon için nörolojik veya antipsikotik, uyarıcı veya antidepresan ilaçlar ile tedavi edilebilir. Danışmanlık ve terapi ile tedavi için ayrıca faydalı olabilir.

Atipik antipsikotikler: bu ilaçlar dopamin gibi nörotransmitterlerin (nöronlar arasındaki iletişimi sağlayan kimyasallardır.) bloke edilmesi, sinir sinyalinin ve beyin aktivitesinin yavaşlaması ve engellenmesini sağlamaktadır.

Kullanılan ilaçların değiştirilmesi veya dozunun yeniden ayarlanması: Parkinson hastalığında kullanılan bazı ilaçlar ve antidepresanlar halüsinasyona neden olabilir. Bunun için ilaç kullanımı durdurulabilir veya dozu azaltılabilir.

Yoksunluk veya depresyon ilaçları: deliryum tremens denilen alkolün bırakılmasında 3-7 gün sonra ortaya çıkan yoksunluk nedeniyle bilinç bozukluğunun oluşması ve halüsinasyonların oluşması, vücudu tetikleyici maddeden kurtararak iyileşme sağlanabilir.

Bilişsel davranış terapisi: kişilerin durumlarını anlamaları, aktif olarak tedavi içinde olmalarına ve sosyal ilişkilerine devam edebilmelerine yardım etmek için kullanılan bir tedavi yöntemidir. Nüksetme riskini azaltır ve kişisel başa çıkma taktikleri bulunmasına yardımcı olur.

Halüsinasyon Tedavi Edilmezse

Halüsinasyon tehlikeli bir rahatsızlıktır. Kişinin olmayan şeyleri görmesi, duyması veya hissetmesi ve bunların halüsinasyon olduğunun farkına varamaması kendine zarar vermesine neden olabilir.

Bunun yanında başka bir hastalık için kullanılan ilaçların halüsinasyona neden olması o hastalığın iyileşmesini engelleyebilir veya daha kötü etkiler ortaya çıkabilir.

Halüsinasyonun tedavi edilmesi için tedaviyi kabullenmek ve gerekliliklerini yerine getirmek gerekir. Kişi halüsinasyonun farkında olamayacağı için yakın çevresinin desteğini kabul etmelidir.

Halüsinasyonların devam etmesi ve artması sosyal ilişkilere ve günlük yaşama olumsuz etki eder. Günlük yaşamın doğal akışında devam edebilmesi ve kişinin zarar görmemesi için tedaviye başlaması kaçınılmaz bir gerçektir.

Halüsinasyona Ne İyi Gelir? 

Halüsinasyonla başa çıkmak için uygulanabilecek bazı yöntemler vardır. Bunlar kişiyi rahatlatabilir ve yaşamını kolaylaştırabilir.

• Tetikleyici durumları tanımak ve bunları kabullenmek
• Hobi edinmek, müzik dinlemek veya televizyon izlemek
• Fiziksel olarak aktif kalabilmek
• İstirahat etmek
• Meditasyon, yoga gibi rahatlama teknikleri bulmak
• Yüksek sesle ve akılda kalıcı şekilde konuşmak
• Huzurlu ve dinlendirici yerlerde bulunmak

Son olarak kişi, halüsinasyonlar ve zihinsel sağlık problemleri ile ilgili okumalar yaparak en iyi tedavi yöntemini veya seçeneklerini belirleyebilir.

Halüsinasyona Ne İyi Gelmez?

Halüsinasyonların nedenleri arasında kişinin günlük olarak yaptığı hatalar da bulunmaktadır. Bunlar arasında:

Uyku eksikliği, aşırı alkol kullanımı, madde kullanımı ve yanlış ilaç kullanımı vardır.

Kişinin hayatında aşırı stres veya üzüntü varsa buna bağlı olarak depresyon ortaya çıkabilir ve halüsinasyona neden olabilir.

Bunun dışında halüsinasyon nedeni başka bir zihinsel rahatsızlık olabilir. Bu rahatsızlık için kullanılan ilaçlar halüsinasyona neden olursa ve doktora danışılmazsa kişinin akıl sağlığını ciddi anlamda olumsuz etkileyebilir. Bunun için yanlış ilaç kullanımına karşı dikkatli olunmalıdır.

Bununla birlikte durumu inkar etmek ve tedaviyi kabullenmemek de hastalığın ilerlemesine neden olabilir.

Halüsinasyon İlaçları

Birçok zihinsel hastalığın belirtisi halüsinasyon olabilir. Bunların tedavisinde kullanılan ilaçlar halüsinasyonun kontrol altına alınmasına yardımcı olur.

Risperidon: Şizofreni, bipolar bozukluk gibi rahatsızlıklarda halüsinasyonu ve diğer ruhsal bozukluk durumlarını tedavi etmek için kullanılır.

Aripiprazol: Obsesif kompulsif, şizofreni veya bipolar bozukluk gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır.

Olanzapin: Şizofreni ve bipolar bozukluk tedavisinde kullanılır.

Ketiapin: Şizofreni, bipolar bozukluk ve majör depresif bozukluk hastalıklarının tedavisinde kullanılır.

Pimavanserin: Parkinson, alzheimer, majör depresif bozukluk ve ajitasyon tedavisi için kullanılır.

Klozapin: Düzelmeyen şizofreni tedavisinde kullanılmaktadır. Bunun yanında intihara meyilli olan kişilerde bu davranış oranını düşürmektedir.

Hamilelikte Halüsinasyon

Hamilelik süreci uzun ve yorucu bir süreçtir. Bu dönemde anne adaylarının çeşitli konularda stres yapması ve endişelenmesi doğal karşılanır. Anne adayı hamilelik süreciyle ilgili ne kadar araştırma yaparsa ve süreci kontrol edebilirse o kadar kolay atlatabilir. Ancak anne adayı daha önce psikolojik rahatsızlıklar yaşamışsa ve bunlara eğilimi varsa süreç biraz daha zorlaşacaktır. Bu süreçte davranış bozukluklarının ortaya çıkması ve halüsinasyon görmek belirtilerden bazılarıdır.

Psikolojik bozukluk aynı zamanda lohusa dönemi ile karıştırılabilir. Ancak lohusa dönemindeki sinirlilik, mutsuzluk ve endişe hali bir hafta içinde geçebilir. Doğum sonrası psikoz ise daha ciddi bir durumdur. Halüsinasyon görmek, depresif ruh hali ve bebeği kabullenememek doğum sonrasında tehlikeli olabilir ve tedavi gerektirebilir.

Kişi yeni hayatına alışmak için kendine zaman tanımalıdır. Bol bol dinlenmek, yürüyüş yapmak ve zihni rahatlatmak yardımcı olacaktır. Bununla birlikte hamilelik öncesi ve sonrasında davranış bozukluğu ve halüsinasyon şikayetleri için muhakkak doktora başvurulmalıdır.

Çocuklarda Halüsinasyon

Çocuklarda halüsinasyon çoğu zaman normal karşılanabilir. Çocuklar, onları üzen korkutan şeyleri görebilir veya hayali bir arkadaş ile sohbet edebilir. Bunlar anne babanın dikkat etmesi ama endişe etmemesi gereken belirtilerdir. Bunun dışında çocukta psikolojik rahatsızlığın neden olduğu halüsinasyonlar daha ciddidir. Bu durum yaygın değildir ancak çocuğun düşünme şekline müdahale edebilir.

• Çocuğun hayatında çok fazla stres unsuru varsa veya bir yakınını kaybetmişse
• Yüksek  ateş, enfeksiyonlar, migren veya nöbetler
• Önerilenden daha fazla kullanılan ilaçlar
• Şizofreni, bipolar bozukluk, majör depresif bozukluk gibi hastalıklar halüsinasyonun nedenleri olabilir.

Halüsinasyonun içeriğinin öğrenilmesi hastalığı tespit etmek için önemlidir. Çocuğun bunalımda olması ve sürekli endişe içinde olması halüsinasyona neden olabilmektedir. Çocuklarda halüsinasyon tehlikeli olabilmekte ve intiharla sonuçlanabilmektedir. Bu nedenle doktora başvurmak önemlidir.

Halüsinasyon için Hangi Doktora Gidilir?

Halüsinasyonun nedenine bağlı olarak psikiyatristi veya nöroloğu ziyaret  edebilirsiniz.

Tedavi sürecinde ilaç kullanmak, alkolü azaltmak veya daha fazla uyumak gerekebilir. Kişi halüsinasyon gördüğünü anladığı anda tedaviye başlaması önerilmektedir. Bazı kişiler delirdiği düşünülmesin diye doktora görünmek istemezler. Ancak halüsinasyona neden olan birçok durum olduğu için tedaviye zamanında başlamak ve dikkatli olmak önem taşır. Ruh halinde kötüleşme veya davranışlarda değişiklik olması durumunda doktora başvurulmalıdır. Halüsinasyonun başka bir sağlık sorununu işaret edip etmediğini öğrenmek önemlidir.