Flor Uygulaması Nedir?

Flor elementi diş mine yapısına kimyasal bir şekilde bağlanarak diş yapısını güçlendiren bir maddedir. Flor uygulamaları sayesinde dişler, dış etkenlere karşı daha güvenli ve dayanıklı hale getirilir. Flor günlük hayatımızda birçok şekilde vücudumuza alınabilmektedir. Lakin bunlar dişler için oldukça düşük konsantrasyonlardadır. Flor uygulamaları birçok şekilde yapılabilmektedir. Dikkatli ve ölçülü bir şekilde uygulandığında oldukça güvenli ve faydalı bir tedavidir. Diş çürüğünü azaltabilmek için Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Amerikan Pediatrik Diş Hekimleri birliği (AAPD) ve Avrupa Pediatrik Diş Hekimleri birliği (EAPD) tarafından flor uygulaması çokça araştırılmış ve incelenmiştir. Bu örgütler tarafından flor uygulaması önerilmektedir.

Flor Uygulaması Kimlere Yapılır?

Flor uygulamaları oldukça geniş bir kitleye yapılabilmektedir. Flor uygulamalarının faydaları epey fazla olduğundan çok küçük bir gruba yapılamamaktadır. Dünya sağlık Örgütü (DSÖ), flor uygulamalarının 6 yaşından küçük çocuklarda dental florozis riski taşımadığını bildirmiştir. 3 yaşından küçük çocuklarda yüksek doz sistemik bir şekilde verilmediğinde dental florozis gelişmesi mümkün değildir. 3 yaşından küçük çocuklara düşük dozlarda flor uygulamaları yapılabilmektedir. Flor uygulamalarının yapılabildiği diğer durumlar şunlardır:

• Diş taşı temizliği sonrası diş kök ve dentin yapısı üzerindeki küçük kanalların açığa çıktığı sebepten dolayı, dişte hassasiyet için flor uygulamaları yapılabilmektedir.
• Diş sıkmadan dolayı ve kötü alışkanlıklar yüzünden dişlerdeki aşınmalardan kaynaklı mine kaybı olabilir ve diş hassasiyeti gelişebilir. Bu yüzden flor uygulamaları yapılabilmektedir.
• Çürük oluşma olasılığı (insidansı) yüksek kişilerde, koruyucu diş hekimliği amacıyla flor uygulanabilmektedir.
• Diş teli tedavisi (ortodontik) tedavi sırasında hem diş yapısını güçlendirmek hem de ağız hijyenine katkı sağlamak için,
• Tükürük azlığı (Xerostomia) ve kalitesinin düşüklüğü için koruyucu diş hekimliği kapsamında,
• Bedensel engelli kişilerde ağız hijyenine katkı sağlamak için,
• Diş fırçalamak için el manipülasyonu az ve gelişmemiş olan yetişkin ve çocuklarda,
• Kanser tedavisi gören kişilerde birçok sebepten dolayı diş çürükleri artış gösterebilir ve bu kişilerde ağız hijyenine katkı sağlamak için dişlere florid uygulamaları yapılabilmektedir.

Flor Uygulaması Kimlere Yapılmaz?

Flor uygulamaları yapılmayan hasta mevcudiyeti çok nadirdir. Genelde herkese yapılabilmektedir. Lakin flor uygulaması yapılamayacak bireyler şunlardır:

• Alerjik sebepten dolayı hastaneye yatmış kişiler
• Reçine ve çam fıstığı alerjisi olan bireyler
• Ağız içerisindeki yumuşak dokularda ve diş etinde yara bulunan kişilere flor uygulamaları yapılamamaktadır.

Flor Uygulaması Nasıl Yapılır?

Flor uygulamaları birçok farklı yöntem ve ürünlerle yapılabilmektedir. Diş hekimi kontrolünde yapılabildiği gibi hastalar evlerinde de flor uygulamaları yapabilmektedir. Diş hekimi kontrolünde yapılan flor uygulamaları daha yüksek flor konsantrasyonunda ve koruyucu diş hekimliği kapsamında yapılmaktadır. Flor uygulamaları 2 başlık altında incelenebilir ve kullanılan maddeler bu başlıklar altında toplanır. Bunlar;

Bireysel Flor Uygulamaları

Hastalar tarafından ulaşımı kolaydır ve çok basit bir şekilde evlerde yapılabilmektedir. Genel ağız hijyeni kurallarını içermektedir. Flor oranı düşük uygulamalardır. Bireysel flor uygulamaları 4 şekilde yapılabilmektedir. Bunlar;

• Florürlü (floridli) diş macunları

Diş fırçalama ile floridli diş macunları içerisindeki flor iyonize olur ve dişler üzerindeki mikrobiyal dental plak içerisindeki mikroorganizmaları öldürmekte etkilidir.

Diş macunları içerisindeki florür artık diş macunlarının değişilmez maddesidir. Florürlü diş macunları içerisindeki florür, değişik formlarda bulunarak 1 gram diş macunu içerisinde 850-1150 miligram mevcuttur. Flor, diş macunları içerisinde soydum florür (NaF), sodyum monoflorofosfat (SMFP) ve aminoflorid gibi formlarda bulunabilmektedir. Bu maddelerin koruyuculuk oranları benzerdir.

Çürük aktivitesi yüksek kişilerde flor oranı artırılmış diş macunları önerilmektedir. Bunlarda genelde 1500 ppm flor oranı bulunmaktadır.

Düşük çürük aktivitesi gösteren kişilerde, günde 2 kez diş fırçalamak koruyuculuk açısından yeterlidir. Yüksek ve orta dereceli çürük aktivitesi gösteren kişilerde ise farklı koruma yollarının ekstradan uygulanması lazımdır.

• Gargaralar

Florür içerikli gargaralar kullanılabilmektedir. Ülkemizde satılan flor içerikli gargaraların flor oranı %0,05’tir. Gargaraları özellikle orta ve yüksek çürük aktivitesi gösteren kişilerin kullanımı önerilmektedir. Günde 1 defa yatmadan önce gargara yapımı yeterlidir. Okul öncesi çocuklarda gargara kullanımı önerilmemektedir. Bu çocukların yutma riskleri vardır.

Haftalık kullanım için flor içeriği %0,2-0,5 olan gargaralarda kullanılabilmektedir. Bunların kullanımı çocuklarda çürük oluşumunu %30-40 oranında azaltabilmektedir.

Floridli diş ipleri ve kürdanlar; dişlerin birbirine bakan ara yüzlerindeki mikrobiyal dental plağı kaldırmak için diş ipleri ve kürdanlar kullanılabilmektedir. Bunların flor içeriklileri de mevcuttur. Floridli diş ipleri ve kürdanların evde kullanımı sayesinde her çürük oluşumunun önüne geçilmiş olunup hem de diş mine yapısı güçlendirilebilmektedir. Bunların kullanımı çocuklarda önerilmemektedir. Çocukların dişeti yapısı ve el becerilerinden dolayı diş etlerine zarar verebilmektedir.

• Floridli sakızlar

0,25 mg F içerebilen sakızlar kullanılabilmektedir. Bunların flor içeriği günlük kullanımda oldukça düşüktür. Floridli sakızların kullanımı diş macunları ile kombine kullanılırsa etkileri artırılabilmektedir.

Diş Hekimi Tarafından (profesyonel) Flor Uygulamaları

Diş hekimleri tarafından yapılan profesyonel uygulamalarda flor içeriği yüksektir. Bunların uygulanması belirli periyotlarda yapılabilmektedir. Özellikle koruyucu diş hekimliği kapsamında çok önemli bir yer tutmaktadır. Diş hekimleri tarafından yapılan profesyonel uygulamalar ve kullanılan maddeler şunlardır:

• Florid solüsyonları

Flor içeriği yüksek solüsyonlardadır. Bu solüsyon içerisindeki flor farklı formlarda ve oranlarda bulunabilmektedir. Bunlar;

%2-4 sodyum florid (NaF); 2 gr NaF tozu, 98 ml su ile karıştırılır. Bu solüsyonun uygulanışı pamuk paletler ile kuru diş yüzeylerine 4 dakika süre bekletilir. Uygulama birer hafta ile 4 kez tekrarlanır. 6 ayda veya 1 yıl süre ile tekrardan yapılmaktadır.

%8-10 kalay florid; kuru diş yüzeyine pamuk paletler ile 30 saniye uygulanır. Kullanımı pek yaygın değildir. Dişleri boyaması, kötü tat ve saklama koşullarındaki uyumsuzluklar kullanımını kısıtlamıştır. Dental erozyon teşhisi konmuş kişilerin tedavisinde diş macunlarına ilave edildiğinde daha başarılı bir maddedir.

Asitlendirilmiş fosfat florid (APF) solüsyonu; sodyum floridin etkisini artırmak amacıyla üretilmiştir. NaF içerisine diş hekimliğinde özel olarak kullanılan ortofosforik asit eklenerek daha asidik hale getirilmiştir. Bu sayede dişlerin flor alımı daha hızlı olabilmektedir.

• Gümüş diamin florür (SDF) (GDF)

Gümüş iyonu sayesinde dişler üzerindeki çürüklerin önlenmesinde etkili bir solüsyondur. Ancak dişler üzerinde renklenmelere sebep olabilmektedir. Bu özelliği kullanımını kısıtlamıştır. Genellikle yüksek çürük aktivitesi gösteren çocukların artık ön süt dişleri restoratif bir şekilde edilemeyeceği durumlarda diş çürüklerini durdurmak için kullanılmaktadır.

Kullanımında dişler, yumuşak dokulardan pamukla paletlerle izole edilir. Tükürük emicilerle her yarım çene için 1 damla solüsyon kullanılır. Süt dişlerindeki çürükler için %38’lik GDF’lerin kullanımı 6 ay – 2 yıl aralıklarla yapılabilmektedir.

• Florid jeller

Hazır köpük veya özel üretilmiş plastik kaşıklar kullanılarak dişler üzerine uygulanabilmektedir. Kaşık içerisine florürlü jeller sürülür ve dişlere temas ettirilir. Kuru diş yüzeyleri üzerine uygulanmaktadır. Genelde %2’lik NaF jel, %8-10’luk kalay florür jel, asitlendirilmiş fosfat florid (APF), titanyum tetraflorid jel veya amin florid jeller kullanılmaktadır. En sık APF jeller kullanılmaktadır. Hazır veya özel üretilmiş kaşıklar içerisine 2,5 mililitreden fazla olmayacak şekilde APF jel konulur. 1-4 dakika süre ile uygulanır. Yılda 2-4 kez tekrarlanır. Bu uygulamadan sonra çocuklar 30 dakika hiçbir şey yiyip içilmemesi lazımdır. Bu jellerin yan etkilerinden ve yutma riskinden dolayı okul öncesi çocuklarda kullanımı önerilmemektedir.

• Floridli cilalar

Florürlü cilalar sayesinde flor, diş minesine daha iyi tutunarak etkisini yavaş yavaş gösterir. 0,3-0,5 ml florürlü solüsyonlar cila yapılarak 4-5 dakika gibi bir sürede uygulanmaktadır. Daha çok küçük çocuklarda (5 yaş altı) kullanılmaktadır. Konsantrasyonu yüksek lakin miktarı düşük olduğundan yan etkileri yoktur. Çocuklardaki çürük durumuna göre yılda 2-4 kez tekrarlanır. Cila malzemesi olarak kullanılan maddeler; Duraphat, silan florid ve biflorid 12’dir.

• Uzun dönemde flor salan sistemler; ağız içerisine sürekli olarak florid salmaları için üretilmiştir. Dişlere, yer tutuculara ve protezlere yerleştirilir. Lakin henüz rutin olarak kullanılmamaktadır. Diş hekimliğinde kullanılan restoratif materyallerin içine floridler konulmaktadır ve bu sistemlerde yavaş flor salmasına neden olmaktadır.
• Yapısında flor bulunan profilaksi patları; flor uygulaması öncesi dişlerdeki aşınmalar yüzünden kaybedilen florun yerine konması amaçlanır.
• İyonoferez yöntemi; bu yöntemle düşük amperli elektrik akımı ile flor iyonlarının diş mine ve dentin doku içerisine girmesi sağlanır. Bu şekilde dentin ve kök içerisindeki küçük kanallarda flor miktarı artırılarak diş hassasiyetinin tedavisinde kullanılmaktadır. Bu yöntemde solüsyon olarak %2’lik sodyum florür (NaF) kullanılmaktadır.
• Flor vernikleri: küçük fırçalarla dişler üzerine %5’lik sodyum florür (NaF) uygulanabilmektedir. Flor vernikleri sayesinde dişler üzerine 1 saat boyunca flor salınımı meydana gelir. Bu teknik sonrasında 1 saat herhangi bir şey yenilip içilmemesi lazımdır. Rutinde yapılan yöntemdir. 3-6 aylık dönemlerde tekrarlanabilmektedir.

Florun Sistemik Olarak Uygulanması

Florürler sistemik olarak bir çevrede yaşayan bütün canlılara uygulanabilmektedir. Bu sayede bütün canlıların diş gelişimine florun katkıları sağlanabilmektedir. Floridlerin sistemik uygulamaları şunlardır;

• Şehir sularına flor katılması; en etkili ve en yaygın kullanılan sistemik uygulamadır. Bütün bir çevredeki canlıların çürük gelişimi düşürülebilmektedir. Genelde yüksek çürük gelişimi gösteren topluluklara uygulanmaktadır. Günümüzde en fazla 0.7 ppm florun içme sularına eklenir. Bu ekleme sayesinde, bireylerin doğumundan beri çürük gelişimi ciddi bir şekilde düşmektedir.
• Okul sularına flor katılması; okul sularına ayrı bir şekilde flor eklenebilmektedir. Bu uygulama sayesinde çocukların çürük gelişimi %40-56 arasında azaltılabilmektedir. Genelde çocuklar 5-6 yaşlarında okula başladığından, süt dişlerinin gelişimi tamamlanmış olup sadece daimi diş gelişimine katkı sağlanır. Genelde bu uygulamayla 1 litre içme suyuna 5mg flor katılır.
• Tuza ve süte flor katılması; 1 kg tuza 200-300 ppm Flor katılarak diğer uygulamalara yakın sonuçlar elde edilmiştir. Ancak tuz kullanımı kişiden kişiye değiştiğinden ve ileriki yaşlarda kullanımından engeller olabilmektedir.

Sütlere de flor katılabilmektedir. Lakin süt içerisindeki kalsiyum, flor ile birleşerek, florun etkisini azaltabilmektedir. Kullanımı sınırlıdır.

• Floridlerin preparatlarla verilmesi; flor tabletleri içme sularına katılamadığı durumlarda alternatif olarak flor tabletleri kullanılabilmektedir. Genellikle gelişmemiş ülkelerde kullanılmakta çünkü diş macunları, gargara, diş ipleri, jeller ve gıda ürünleri ile alınan flor miktarı düşüktür.

Tabletlerin kullanımı öncelikle ağız içerisinde çiğnenerek belli bir süre bekletilmelidir daha sonra yutulmalıdır. Bu sayede florun ağız içerisinde lokal etkilerinden de yararlanılabilir. Günümüzde en çok 0,25-0,5-1mg’lık sodyum florür (NaF) tabletleri kullanılmaktadır.

Bu tabletler 6.aydan 16 yaşına kadar kullanımı önerilmektedir. Yaş kaş kategorisine ve bireyin kullandığı sudaki flor oranına göre floridli tabletlerin kullanım dozları şunlardır;

• 6 ay- 3 yaş arasında sudaki flor 0,3 ppm’den az ise 0,25 mg, fazla ise gerek yok.
• 3 – 6 yaş arasında sudaki flor 0,3 ppm’den az ise 0,5 mg, 0,3-0-6 ppm arasında ise 0,25 mg kullanım.
• 6 – 16 yaş arasında sudaki flor 0,3 ppm’den az ise 1 mg, 0,3-0,6 ppm arasında ise 0,5 mg kullanım.
• Bütün yaş kategorilerinde sudaki flor miktarı 0,6 ppm’den fazla ise tablet kullanımına gerek yoktur.

Çocuklarda Flor Uygulaması

Çocuklarda flor uygulaması artık ülkemizde birçok yerdeki okullarda rutin olarak yapılmaktadır. Yapılan araştırmalar çocuklarda diş çürüğü oluşumunu ciddi derecede azalttığını göstermektedir. Çocuklarda flor uygulaması diş çürüğü risk kategorisine göre yapılmaktadır. Bu uygulama aynı şekilde yaş kategorisine göre ve bireysel ile profesyonel şekillerde yapılabilmektedir. Bu uygulama şu şekildedir:

Yüksek Riskli Diş Çürüğü Varlığında

• 6 ay – 2 yaş arasındaki çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez 1000 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama

Profesyonel olarak 3 ayda bir kontrol ve yılda 4 kere floridli vernik uygulaması

• 2-6 yaş arasındaki çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez 1450 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama

Profesyonel olarak 3 ayda bir kontrol ve yılda 4 kere floridli vernik uygulaması

• 6 yaşından büyük çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez 1450 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama ve floridli diş ipleri kullanımı veya %0,05’lik sodyum floridli (NaF) ile günlük gargara veya %0,2’lik sodyum floridli (NaF) ile haftalık gargara

Profesyonel olarak 3 ayda bir kontrol ve yılda 4 kere floridli jel veya vernik uygulaması

Orta Riskli Diş Çürüğü Varlığında

• 6 ay – 2 yaş arasındaki çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez 1000 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama

Profesyonel olarak 6 ayda bir kontrol ve yılda 2 kere floridli vernik uygulaması

• 2-6 yaş arasındaki çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez 1000 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama

Profesyonel olarak 6 ayda bir kontrol ve yılda 2 kere floridli vernik uygulaması

• 6 yaşından büyük çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez 1450 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama ve floridli diş ipleri kullanımı veya %0,05’lik sodyum floridli (NaF) ile günlük gargara veya %0,2’lik sodyum floridli (NaF) ile haftalık gargara

Profesyonel olarak 6 ayda bir kontrol ve yılda 2 kere floridli jel veya vernik uygulaması

Düşük Riskli Diş Çürüğü Varlığında

• 6 ay – 2 yaş arasındaki çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez diş fırçalama

Profesyonel olarak 6-12 ayda bir kontrol

• 2-6 yaş arasındaki çocuklarda;

Bireysel olarak günde 2 kez 1000 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama

Profesyonel olarak 6-12 ayda bir kontrol

• 6 yaşından büyük çocuklarda

Bireysel olarak günde 2 kez 1450 ppm flor içerikli diş macunları ile fırçalama

Profesyonel olarak 6-12 ayda bir kontrol

Flor Uygulamasının Faydaları

Florun sistemik veya lokal kullanımı diş ve diş gelişim üzerine birçok faydalı etkileri vardır. Bunların birçoğu farklı mekanizmalar ile etki etmektedir. Flor uygulamasının faydaları şunlardır:

• Dişlerin gelişimi sırasında flor alınımı olduğu zaman, diş yapısındaki mine ve dentin kristalleri floridli bir şekilde oluşmaktadır. Bu sayede dişler ağza sürdüğü zaman asitlere daha dayanıklı bir halde olur.
• Sistemik olarak şehir sularının floridlenmesi bölgede diş çürüğü riskini %20-40 oranda azaltmaktadır.
• Sistemik olarak alınan florler, diş gelişimi sırasında alındığında azı ve kesici dişlerinin çiğneme ve kesici yüzeylerinde daha fazla birikerek, bu gölgelerdeki diş çürüğü riskini oldukça düşürmektedir.
• Sistemik olarak alınan florlerin bir kısmı düşük miktarlarda tükürüğe geçerek, dental plak oluşum düzeyini azaltmaktadır.
• Lokal olarak flor uygulamaları diş çürüğü oluşumunu ve oluşmuş çürüklerin ilerlemesini durdurur.
• Lokal uygulamalarda, diş sıkma ve asitlerle zayıflamış diş yapılarını tekrardan güçlü hale getirir.
• Lokal uygulamalar mikrobiyal diş plağı içerisindeki bakterilerin zararlı oluşumlarını ile asit üretmesini azaltır ve mikrobiyal diş plağının dişe tutunmasını zorlaştırır.
• Lokal uygulamalar dişteki hassasiyeti geçirir.
• Lokal uygulamalar minenin tekrardan tamirine yardımcı olur.

Flor Uygulamasının Yan Etkileri ve Zararları

Flor uygulamasının dikkat edilmediği takdirde bazı yan etki ve zararları olabilmektedir. Flor gerektiğinden fazla alındığı takdirde vücuda zararları olabilmektedir. Florürün fazla alındığı takdirde oluşabilecek zarar ve yan etkileri şunlardır ve iki şekilde incelenebilir:

• Akut flor toksisitesi; bu durumlarda, zararlar hemen kendini gösterebilmektedir. Çocuklarda 5 mg/kg flor alındığında ve yetişkinlerde 5-10 gramdan fazlası alındığı takdirde akut (belirti veren) durumlar oluşabilmektedir. Diş hekimleri bu uygulamalarda oldukça dikkatli olmalıdırlar. Flor jel uygulamalarında bir kaşıkta ortalama 61,5 mg flor eşdeğeri vardır. %0,2 sodyum florür (NaF) içeriğinde 91 mg flor mevcuttur ve bir tüp diş macununda 230 mg flor içerir. Bu durumlarda hastalar şu belirtileri gösterir;
• Tükürük salgısında artış
• Mide bulantısı
• Kusma
• Karın ağrısı
• İshal
• Kramplar
• Kalpte ritim bozukluğu
• Koma

Tedavisinde ise öncelikle hasta kusturulur. Kalsiyum, magnezyum, alüminyum içeren solüsyonlar verilir ve flor emilimi azaltılır. Hastalara süt de verilir ve süt flor emilimini azaltır. Hasta acile sevk edilerek midesi yıkanır.

• Kronik flor toksisitesi; günlük alınması gereken flor dozunun üzerinde alınması ve uzun sürede bu durumun gerçekleşmesi gerekir. Kronik flor toksisitesinde etki 2 şekilde meydana gelir. Bunlar; dental florozis ve iskeletsel florozistir. Dişlerin gelişimi evresinde sürekli yüksek miktarda flor alınması olursa dental florozis meydana gelir.

Dental Florozis

Diş gelişim süresinde, çocukların sürekli ve yüksek düzeyde flor alması durumunda dişlerin mine yapısını yapan hücreler bozulur. Bu bozulan hücreler, mine üretiminde aksaklıklara neden olur. Bu duruma lekeli mine de denir. Dental florozis için en riskli yaşlar 0-8 yaşlardır. Bu dönemde dişlerin kron kısmı oluşmaktadır. Lakin süt dişlerinde dental florozis görülme sıklığı oldukça düşüktür.

Dental florozis görüntüsü derecesine göre değişmektedir. Çok düşük düzeylerde dişlerin kurutulması ile gözlenen beyaz opak çizgilerden, diş minesinin tamamını etkileyen tebeşirimsi görüntü de görülebilmektedir. Dental florozis ilerlediği zaman mine de kırılmalar olabilmekteyken rengin sarı-siyah-kahverengi renklerinde görülebilmektedir.