Bruksizm

Bruksizm Nedir?

Bruksizm, uyku halinde ya da uyanıkken dişleri sıkma ve diş gıcırdatma şeklinde görülür. Çenelerin istemsiz hareketleri veya kas kasılması olarak ortaya çıkan alışkanlıklardır. Genel olarak fonksiyon bozuklukları olarak kabul edilir. Doku hasarı oluşturma potansiyeline sahip ve herhangi bir nedenden dolayı gerçekleşen istemli kas kasılmalarına parafonksiyon (fonksiyon bozukluğu) denir.

Dinlenme halinde üst ve alt dişler arasında temas yoktur ve dil, damakta istirahat halindedir. Dil bu konumdayken kaslar, çeneler ve dişler en rahat halindedir. Ağrının nedeni, bu kasların kasılı kalma durumunun istemsiz olarak devam etmesidir. Normal ısırmada uygulanan kuvvet 27 kg kadardır, istemli ısırma ve sıkma durumunda ise 70 kg'a kadar çıkar. Bruksizmde ise ısırma kuvveti 440 kg'lara kadar çıkabilmektedir.

Normal fonksiyonda (yeme, yutma, vb. gibi) oluşan kuvvetler daha iyi tolere edilebilir. Çünkü bu kuvvetler, dişlerin uzun kısmına yönlendirilirler. Buna kıyasla, bozuk fonksiyonlu aktiviteler sıklıkla yatay hareketler olarak görülür.

Bruksizm Belirtileri Nelerdir? Nasıl Anlaşılır?

Parafonksiyonun (fonksiyon bozukluğu) İşaretleri:

• Sağlıklı periodonsiyum (dişlerin birbiriyle ve çevre yumuşak dokularla olan ilişkisi) olan bir hastada artmış diş hareketliliği,
• Diş dokusunda aşınma,
• Dişlerde küçük kırılmaların görülmesi,
• Diş hassasiyeti,
• Pulpitis (pulpa iltihaplanması),
• Yanak ısırma kaynaklı linea alba (beyaz çizgi) ve
• Sabah uyanınca çenelerde ve dişlerde ağrı.

Diş seviyesinde disfonksiyon (fonksiyonsuzluk veya yetersiz fonksiyon) belirtileri

• Dişlerde hareketlilik oluşması,
• Okluzal aşınma (Çiğneme yüzeylerinin aşınması),
• Diş kırıklarının oluşması,
• Aşırı hassas veya ağrılı diş ile
• Konumu değişen diş (migrasyon).

Bu belirtilerin varlığı, dişlenmenin ve çevre yapıların adaptasyon kapasitesini aşan fonksiyonel bir rahatsızlığın göstergesidir.

Bruksizmin Nedenleri

• Morfolojik Faktörler: Dişlerin yanlış kapanması, dental tedaviler, ağza yabancı maddelerin girişi nedeniyle görülebilir.
• Psikososyal Faktörler: Anksiyete (artmış endişe durumu), stres veya gerginlik , bastırılmış öfke, asabiyet, agresif ya da hiperaktif kişilik tipi sebep olur.
• Nörolojik Faktörler: Beyin travmaları ve bazı nörolojik hastalıklar bruksizme neden olabilir.
• Santral Sinir Sistemi Bozuklukları: Huntington veya parkinson hastalığı komplikasyonları (hastalıkların meydana getirebileceği farklı problemler) nedeniyle görülebilir.
• İlaçların Yan Etkileri: Selektif (seçici) serotonin geri alım inhibitörlerinden venlafaxine, paroxetine gibi belirli ilaçlar bruksizme yol açar.
• Sistemik Nedenler: Bağırsak parazitleri, beslenme yetersizliği, alerji ve endokrin hastalıkların varlığı sebep olabilir.
• Travma sonucu ortaya çıkan bozukluklar ile
• Sigara ve alkol bağımlılığı da bruksizme neden olan faktörler arasında yer almaktadır.

Bruksizm Teşhisi

Bruksizm saptama yöntemleri başlıca şunlardır:

Anket, klinik gözlem, ağız içi aparey kullanımı, çiğneme kaslarının EMG analizi, polisomnografi (uyku takip testi), yöneltilen soruların analizi, klinik inceleme, diş aşınmalarının izlenmesi, yanak ve dilde izlenen bulgular, onaylanmış klinik tanı kriterleri, aparey (aparat) üzerinde aşınmaların kontrolü, aparat üzerinde aşınmaların kontrolü, taşınabilir EMG cihazı.

Bruksizm teşhis edilirken ilk adım, hasta şikayetlerinin detaylı olarak dinlenip not edilmesidir. Yatak partnerinin veya bir yakınının uyku sırasında diş gıcırdatma seslerinden bahsetmesi, çok yüksek ihtimal ile bruksizm habercisidir. Hastanın bahsettiği şikayetler ile bruksizm belirtileri uyuşuyorsa, hastanın bruksizminin aktiflik derecesinin belirlenmesi açısından aşağıdaki adımlar izlenir.

• Dişlerin parlak yüzeyleri kurutulur.
• Kurutulmuş diş yüzeyine jel asit sürülerek 30 saniye beklenir ve bölge yıkanarak temizlenir.
• Hasta, ertesi gün görmek üzere gönderilir.
• Ertesi gün yapılan kontrolde diş yüzeylerinin parlaklaşması, kişide aktif diş gıcırdatması olduğunu gösterir.

Bruksizm şiddeti, okluzal ve insizal (dişlerin kesici yüzeyleri) aşınma skalasına göre belirlenir.

Bu skalaya göre;

0: Dişin mine tabakasında aşınmanın olmaması, kesici yüzeylerin bozulmamış olması anlamına gelir.

1: Dişin mine tabakasında görülebilir aşınma, dişlerin doğru şekilde kapanmaması ve diş morfolojisi (şekil) değişimlerini gösterir.

2: Dentine kadar olan aşınmalar ve diş yüksekliklerinin kaybı anlamına gelir.

3: Dentin aşınmalarını ve kesici yüzeylerin 2 mm’den daha fazla aşındığını gösterir.

4: Dişlerin, sekonder dentine (dişin bir tabakası) kadar olan aşınması anlamına gelir.

Bruksizm Tedavisi

Bruksizm tedavisi; kişiye yönelik yaklaşım, farmakolojik yaklaşım, okluzal (dişlerin kapanıştayken birbirleriyle temasta olan yüzeyler, çiğneme yüzeyi) yaklaşımlar, diğer yaklaşımlar olarak farklı gruplara ayrılır.

Kişiliğe yönelik tedavi yaklaşımları;

EMG biofeedback tedavisi (kişiye kontrol kabiliyeti kazandıran bir yöntem), psikoanaliz, autosugesstion (kendi kendine telkin), hipnoz, progressive relaksasyon(ilerlemeli rahatlama), meditasyon, uyku hijyeni, kötü alışkanlıkların önlenmesi ve hasta eğitimidir.

Hasta eğitimi: Hasta eğitiminden kasıt, çiğneme ve çene kaslarını uyumsuz kullanma alışkanlığını engellemek için uygulanan yöntemlerdir. Bu amaçla yeterli bir zaman ayırarak hastanın dinlenmesine, hastanın anlayacağı terimler kullanılarak problemin hastaya izah edilmesine ihtiyaç vardır.

Hasta mümkün olduğu kadar çene hareket kadar çene hareketlerini sınırlayarak yumuşak gıdalarla beslenmeli, iltihabi problemlerde ilk günlerde sulu gıdalar almalı ve sert büyük gıdalardan kaçınmalıdır. Meyve ve büyük parçalı gıdalar ısırılmadan küçük dilimlerle yenilmeli ve çiğneme çift taraflı yapılmalıdır.

Hasta esneme esnasında bile ağzını çok açmaktan kaçınmalıdır, bu amaçla esneme sırasında eliyle alt çenesini desteklemesi önerilir.

Diş sıkma ve gıcırdatma hareketlerinden vazgeçmesi, gerekirse bu amaçla psikolojik destek görmesi tavsiye edilmelidir. Ayrıca bu hastalara yardımcı olması açısından yumuşak aparatların uygulanması gerekmektedir.

Fonksiyon bozukluğuna sahip hastalarda, çiğneme alışkanlığının bozuk olduğu vakalarda ve boyun bölgesi ile omzun yanlış duruşunun olduğu hastalarda etkilidir. Bu eğitim sonrasında problemlerin düzeltilmesiyle, başka hiçbir tedaviye gerek kalmaksızın iyileşmenin söz konusu olduğu durumlar vardır. Bu amaçla hasta eğitimi eklem rahatsızlıklarında önemli bir yer almaktadır. Psikiyatrik ve fizyoterapötik önlemler yönünden hasta ve ailesinin desteği çok önemlidir.

Farmakolojik yaklaşım yöntemleri bruksizm ilaçları başlığı altında detaylı olarak anlatılmıştır.

Okluzal yaklaşımlar

• Okluzal düzeltmeler,
• Ortodontik tedaviler ve
• Okluzal aygıtların kullanılması ile gerçekleştirilir.

Diğer yaklaşımlar

1. Fizik tedavi: Hasta eğitimi ve koruyucu tedavi prensiplerini içerir. Bunlar;

• Kullanımın kısıtlanması
• Gevşeme tedavisi
• Manuel tıp tekniklerin uygulanması
  1. Yumuşak doku hareketliliği
  2. Kas egzersizleridir. 2’ye ayrılır:

Pasif germe egzersizleri ve aktif kas egzersizleri: Yardımcı olunan kas egzersizleri, direnç gösterilerek yapılan kas egzersizleri, dişleri sıkma egzersizi, eklem gerdirme işlemidir.

Fizyolojik ve fizyoterapötik rehabilitasyon:

• Termoterapi (sıcak terapi)
• İyontoforezis (uygulandığı bölgeye elektrik vererek tedavi amaçlanan bir yöntem)
• Elektroterapi
• Soğuk tedavisi
• Akupunktur
• Soğuk lazer tedavisi
• EMG biofeedback tedavisi (kişiye kontrol kabiliyeti kazandıran bir yöntem)

2. Ağız içi cerrahi teknikler

• Botilinum toksin tedavisi (botoks): Kasların kasılmasını geçici olarak engelleyen bir yöntemdir. 4- 6 aylık periyotlarla tekrarlanması gereken bir işlemdir.

Okluzal Apareyler (Aparat- Aygıt) Sınıflandırılması

A. Yapıldığı maddeye göre:

• Yumuşak elastomer,
• Sert akrilik,
• Yumuşak elastomer ve sert akrilik kombinasyonu.

B. Uygulandıkları çene bölgesine göre:

• Maksiller (üst çene),
• Mandibuler (alt çene).

C. Diş bölgelerinde yer aldıkları bölgeye göre:

• Tüm dişleri kaplayanlar,
• Dişlerin sadece bir bölümünü kaplayanlar.

Okluzal Splint:

Kas gevşetici bir aparattır. Amacı dişleri korumak, bruksizmi azaltmak, çiğneme kuvvetlerini dağıtmak, kasları gevşetmek ve kas hiperaktivitesini (kasların aşırı aktif olma durumu) azaltmaktır. Her iki çeneye de uygulanabilir ancak genellikle üst çeneye uygulanmaktadır. En az 3 hafta kullanılır, kullanma limitiyse iyileşme sürecine bağlıdır. Takıldıktan 48 saat sonra kontrole çağırılır, daha sonra mümkünse haftada bir kontrol uygundur.

Gece Plağı (Yumuşak splint):

Yumuşak materyallerden yapılır, genelde üst çene tercih edilir. Diş sıkma ve gıcırdatma gibi parafonksiyonel hareketlere sahip olan vakalarda kullanılır. Bazı sinüzit vakalarında diş kökleri, sinüs alanının içine uzanır ve arka dişler okluzal kuvvetlere son derece hassas durumu gelirler. Sinüzitin kesin tedavisi yapılırken yumuşak splint (gece plağı) bu semptomları azaltmak yönünden yardımcı olabilir.

Yumuşak Termoplastik Materyallerin Kullanılmama Sebepleri:

• Retansiyon (tutunma alanı) ve stabilitenin (sabit kalmanın) azlığı
• Üretim metodunun güvensizliği
• Okluzal yüzlerinin ayarlanma yetersizliği
• Kullanılma süreçlerinin kısalığı
• Dayanıklılıklarının yetersizliği
• Renklenmeye ve besin birikimine daha eğimli olması
• Tamirinin zorluğu

Sert Okluzal Aparatların Kullanımının Avantajları

• Diş çatışmaların engellenmesi
• Çiğneme kaslarındaki aktivitenin azaltılması
• Bozuk fonksiyonel aktivitenin azaltılması
• Dişlerin aşırı aşınmaya karşı korunması
• Dolgu, kanal tedavisinin, protezlerin uzun dönemdeki başarısının artmasının sağlanması
• Çiğneme yüzeylerinde yapılacak hassas düzeltmeleri ve çene hareketlerinde seçilen rehberliğin verilmesini kolaylaştırması
• Kasları tekrar programlaması
• Apareyde yapılacak çiğneme yüzeylerindeki düzeltmeler için bireyin klinikte görülme sayısını azaltması
• Dayanaklılığının daha fazla olması
• Gerektiğinde okluzal yüzeylerine beslenme yapabilme olanağı

Bruksizm Tedavi Edilmezse

Bruksizm tedavi edilemediği veya engellenemediği takdirde çenelerde, dişlerde ve özellikle çene ekleminde geri dönüşü olmayacak kalıcı hasarlar bırakır. Çene eklemi bruksizmin ortaya çıkmasından sonra bir süre bu olayı tolere edebilir. Ancak gelen kuvvetlerin ve şiddetinin artmasıyla çene eklemi travmaya uğrar.

Bu durumda çiğneme kaslarında;

Ağrı, eklem ağrısı, eklem sesleri, boyun ve sırt ağrısı, kulak ağrısı, çınlaması, işitme kaybı, tekrarlayan baş ağrısı, alt çene açılım doğrultusunda sapma ile alt çene hareketlerde kısıtlanma görülür.

Bruksizme Ne İyi Gelir?

• Bruksizmi olan hastalar psikolojik kaynaklı problemleriyle ilgili terapi görmeli, çenelerini kullanırken aşırı hareketlerden kaçınmalıdır.
• Çenelerini aşırı açmalarına neden olacak ya da zorlayacak yiyeceklerden uzak durmalıdır.
• Hastalar, gün içinde görebilecekleri yerlere dişlerini sıkmamaları gerektiğine dair notlar yazabilirler.

Bruksizme Ne İyi Gelmez?

• Bruksizmli hastalara sinir ve stres iyi gelmez.
• Bruksizmli hastalar kendilerini kötü etkileyen faktörleri bilip bunlardan kaçınmalıdır. Bunlardan kaçınmadıkları takdirde belirtilerin artacağını unutmamalıdır.

Bruksizm İlaçları

Bruksizm tedavisinde:

• Çeşitli kas gevşeticiler
• NSAI (enflamasyon şüphesi olduğu durumlarda ilave olarak ilaç takviyesi yapılabilir.)
• Antikonvulsif (antiepileptik) ve antidepresan ilaçlar kullanılır.

İlaç tedavisi ile bruksizmin kontrolünün geçerliliği kanıtlanamadığı için çok kısıtlı vakalarda kullanılır.

İlaç kullanımının faydadan çok zararı olduğu kesindir.

Çocuklarda Bruksizm

Bruksizm her yaşta görülebileği gibi çocuklarda da görülebilir. Çocuklarda özellikle okul stresine ve aile içi problemlere bağlı olarak bruksizm görülebilir. Ebeveynler, çocukta bruksizm belirtilerden herhangi birini gördüğü zaman bir pedodontiste başvurulmalıdır.

Bebeklerde Bruksizm

Huzursuzluk ve diş çıkarma döneminin sancılı geçmesi gibi nedenlere bağlı olarak bebekler, özellikle uyurken dişlerini sıkabilir. Bu konuyla ilgili ebeveynler dikkatli olmalı aile içi tartışmalardan kaçınıp bebeğin huzuru sağlanmalıdır. Ayrıca bir pedodontistten bilgi alınmalıdır.

Bruksizm için Hangi Doktora Gidilir?

Bruksizm için Oral Diagnoz ve Radyoloji, Ağız, Diş ve Çene Cerrahisi, Ortodonti, Plastik Cerrahisi, Kulak-Burun-Boğaz Bölümü ve Protetik Diş Tedavisi bölümlerine başvurulabilir.

Özellikle sabahları uyanınca çenelerde ağrı hissediliyorsa ve ilerleyen zamanlarda diş yüzeylerinde aşınmalar görülüyorsa, hasta yukarıda belirtilen bölümlerden birisine başvurmalıdır.