Sedasyon Nedir?

Sedasyon, genellikle tıbbi bir prosedürü veya teşhis prosedürünü kolaylaştırmak için sakinleştirici ilaçların uygulanmasıyla ağrı kesici, amnezi (kısa süreli hafıza kaybının olması) ve kas gevşetici etkisi ile birlikte geri dönüşümlü ve kontrollü bir bilinç kaybı olan anestezinin sonucudur. 

Bilinçli Sedasyon

Bilinçli sedasyon, belirli prosedürler sırasında oluşan kaygı, rahatsızlık hissi ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olan bir sedasyon yöntemidir. Sedasyonda gevşemeyi sağlamak için ilaçlar verilir veya bazen lokal anestezi ile gerçekleştirilir.

Bilinçli sedasyon diş hekimliğinde, dolgu, kök kanalları veya rutin temizlik gibi karmaşık prosedürler sırasında endişeli veya panik hisseden kişiler için yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca endoskopiler ve küçük cerrahi prosedürler sırasında hastaları rahatlatmak ve rahatsızlığı en aza indirmek için de tercih edilmektedir.

Bilinçli sedasyonun da üç farklı aşaması vardır: 

• Minimal (anksiyoliz): Kişi kendini rahat hisseder ama tamamen bilinçli ve çevresine duyarlı ve farkındadır.
• Orta: Kişi kendini uykulu hisseder ve bilinç kaybedebilir ancak yine de sesli ve ağrılı uyaranlara yanıt verilir.
• Derin: Kişi uykuya dalar ve çoğunlukla tepkisiz olur. 

Sedasyon ve Anestezi Arasındaki Farklar

Hem sedasyon hem de genel anestezi, anestezinin formlarıdır ve sedasyon genel anestezinin bir bileşeni olmakla birlikte, çeşitli açılardan farklıdırlar. 

Genel anestezi altındaki hastalarda tam bir bilinç kaybı olur. Bu, hastanın hiçbir şey hissetmeyeceği, duymayacağı veya hatırlamayacağı anlamına gelir. Bu bilinç kaybını sağlamak için, bir ajan karışımı gereklidir. Aksine, çok uykulu olma, bilinçte gevşeme ve yine de bilinçsiz olmama arasındaki bir durum sedasyonu karakterize eder. Hastalar ağrı hissetmez ancak çevrelerinde olup bitenlerin farkındadır. Bir avantaj olarak genel anesteziye bağlı olabilecek yan etkiler sedasyon ile önlenir.

Sedasyonun özellikleri:

1. Sedasyon işlemi daha çok diş temizliği, boşluk doldurma, endoskopi, kolonoskopi, vazektomi, biyopsi, küçük kemik kırığı ameliyatı, doku biyopsileri gibi işlemler için kullanılır.
2. Çoğunlukla uyanık kalınır.
3. Sedasyon sonrası prosedürün bir kısmını hatırlanabilir ancak genelde hatırlanmaz.
4. İlaçları oral, damar yolu, solunum, kas içi yolu ile verilebilir.
5. İşlem sonrası fiziksel ve zihinsel yeteneklerin kontrolünü hızlı bir şekilde yeniden kazanılır.

Anestezinin özellikleri:

1. Anestezi sıklıkla büyük ameliyatlar için ve istek üzerine küçük müdahalelerde de kullanılır.
2. Her zaman tamamen bilinçsiz olunur.
3. İşlem sonrası prosedür ile ilgili bir şey hatırlanmaz.
4. İlaçlar neredeyse her zaman damar yolu ile verilir.
5. Anestezi sonrası etkinin geçmesi saatler alabilir. 

Sedasyon Nasıl Yapılır?

Sedasyon için adımlar, yapılan işleme göre farklılık gösterebilir. Sedasyonda kullanılan genel bir prosedür için tipik olarak beklenecekler şunlardır:

• Bir sandalyeye oturulur veya bir masaya uzanılır. Kolonoskopi veya endoskopi alınıyorsa, hastane önlüğü giyilebilir. Endoskopi için genellikle yan yatılır.
• Aşağıdakilerden biriyle bir sakinleştirici alınılır:
• Ağızdan (oral) tablet,
• Damar yolu ile
• Sakinleştiriciyi solumayı sağlayan bir yüz maskesi ile.
• Sakinleştiricinin etkisini göstermesini beklenir. Etkileri hissetmeye başlamadan önce bir saat kadar beklenir. Damar yolundan alınan sakinleştiriciler genellikle birkaç dakika veya daha kısa sürede çalışmaya başlarken, ağızdan alınan sakinleştiriciler yaklaşık 30 ile 60 dakika içinde etkili olmaya başlar.
• Doktor, hastanın nefes alıp verişini ve tansiyonunu takip eder. Solunum çok sığ hale gelirse, nefesin ve kan basıncının normal seviyelerde tutulması için oksijen maskesi takılması gerekir.
• Sakinleştirici etkisini gösterdiğinde doktor işleme başlar. Prosedüre bağlı olarak, 15 ila 30 dakika kadar kısa bir süre veya daha karmaşık prosedürler için birkaç saate kadar sedasyon altında olunur.
• Özellikle dolgular, kök kanalları veya kuron replasmanları gibi diş prosedürleri sırasında, alabilmek için sedasyon talep etmek gerekebilir. Bunun nedeni, tipik olarak bu durumlarda yalnızca yerel uyuşturma ajanlarının kullanılmasıdır.
• Kolonoskopiler gibi bazı prosedürler, istek durumu göz ardı edilmeksizin sedasyon içerebilir ancak farklı seviyelerde sedasyon istenebilir. Anesteziden kaynaklanan komplikasyon riski çok yüksekse, genel anesteziye alternatif olarak sedasyon da verilebilir.

Sedasyon etkileri kişiden kişiye farklılık gösterir. En yaygın duygular uyuşukluk ve rahatlamadır. Sakinleştirici etkisini gösterdiğinde, olumsuz duygular, stres veya anksiyete yavaş yavaş kaybolabilir. Kişi vücudunda, özellikle kollarında, bacaklarında, ellerinde ve ayaklarında bir karıncalanma hissi hissedebilir. Buna, uzuvlarını kaldırmayı veya hareket ettirmeyi zorlaştıran bir ağırlık hissi eşlik edebilir. Kişi çevresindeki dünyanın yavaşladığını fark edebilir. Refleksleri gecikir ve fiziksel uyaranlara veya sohbete tepki verebilir veya daha yavaş tepki verebilir. Belli bir neden olmadan gülümsemeye veya gülmeye bile başlanabilir. 

Sedasyon için Riskli Kişiler

Modern sedasyon genellikle çok güvenlidir ancak hala bir yan etki ve komplikasyon riski barındırmaktadır. Yan etkiler genellikle geçici olmakla birlikte, bazıları uzun vadeli sorunlara neden olabilir.

 Yan etkiler ve komplikasyonları arttıran durumlarda mevcuttur. Bu durumlar:

• Yaşlı olmak
• Sigara içmek
• Fazla kilo
• Kötü soğuk algınlığı veya grip, astım veya başka bir göğüs hastalığı
• Şeker hastalığı
• Kalp hastalığı 
• Böbrek hastalığı 
• Yüksek tansiyon ve diğer ciddi tıbbi durumlar.

Sedasyon Riskleri

Sedasyon riskleri, kişinin sağlık durumuna bağlı olarak değişkenlik göstermekle birlikte genellikle aşağıdaki gibidir:

1. Alerjik bir reaksiyon oluşabilir. Kişi diş hekimine sahip olduğu alerjilerini bildirdiğinden emin olmalı; alerjisinin olduğu boyaları veya diğer maddeleri de belirtmelidir. Tepkiler hafif veya şiddetli olabilir ve kızarıklık, kaşıntı, dilde, dudaklarda, ağızda veya boğazda şişme ve nefes almada güçlük içerebilir.
2. %4 konsantrasyonlarda sinir hasarına neden olabilir.
3. Nöbetler 
4. Koma
5. Nefes almanın durması
6. Kalp yetmezliği
7. Kalp krizi
8. İnme
9. Düşük kan basıncı 
10. Vücut ısısında tehlikeli bir artış, kas sertliği, solunum problemleri
11. Artan kalp atış hızıdır.

Sedasyon Yan Etkileri

Sedasyon zararları olarak sayılabilecek bazı yaygın yan etkiler, sedasyon sonrası etki gösterebilirken ortalama birkaç saat sürmektedir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

• Uyuşukluk
• Ağırlık 
• Halsizlik 
• Duyguları işlem sırasında olanlarla ilgili hafıza kaybı (amnezi) 
• Yavaş refleksler 
• Düşük kan basıncı
• Baş ağrısı 
• Hasta hissetmek 

Sedasyon ile Diş Tedavisi

Diş korkusu ve kaygı, her yıl milyonlarca insanı diş hekimliği muayenehanesinden uzak tutar. Onlar için lokal anestezi yeterli değildir çünkü ağrıyı uyuştururken, hastaların tedavi sırasında oluşan korku ve diğer psikolojik faktörleri en aza indirmek için lokal anestezikler etkili değildir. Birçok diş hekimi, diş tedavisi sırasında hastaları rahatlatmanın bir yolu olarak bilinçli sedasyonu kullanır.

Bu sayede,

1. Yaygın anksiyete,
2. Belonefobi (iğne ve keskin aletlerden korkma), 
3. Daha önce diş travması geçirmiş ve genel bir diş hekimi korkusu olan hastaların kaygılarını azaltmak için ağızdan ilaç alabilirler. 

İlaca ek olarak, herhangi bir travmanın hatırlanmasını önlemek için hafızayı diş hekimliği muayenehanesinin manzaralarını ve kokularını azaltmaya yardımcı olur.  Sakinleştirici etkisi, tedavinin daha az randevuda tamamlanmasına ve karmaşık işlemlerin daha kısa sürede yapılmasına izin verir. Sedasyon ile diş tedavisi yaptıranlar bu süreçte konforludur.

Yoğun Bakımda Sedasyon

Yoğun bakımda yatan hastalar, potansiyel stres faktörleriyle doludur. Bir araştırmaya göre kritik hastalığı olan hastaların %71 kadarının yoğun bakım ünitesinde kaldıkları süre boyunca ajitasyon, kafa karışıklığı ve anksiyete yaşadıkları görülmüştür. Yaygın stres etkenleri arasında ağrı, uykusuzluk, mekanik ventilasyon, burun ve ağızdaki tüpler, genitoüriner kateterler, gürültü, halüsinasyonlar, tıbbi prosedürlere bağlı rahatsızlık, ölüm düşünceleri ve belirsizlik yer alır.

 Tedavi edilmeden bırakıldığında, yetersiz sedasyon akciğer ve kalp ile ilgili olumsuz sonuçlara ve yoğun bakım ünitesinde daha uzun süre kalışa neden olabilir. Bu nedenle, yatıştırıcı ajanların kullanımı hasta konforunu arttırmak, tedavi edici prosedürleri kolaylaştırmak ve önlenebilir komplikasyonları önlemek için yaygındır. 

Çocuk Yaş Grubunda Sedasyon 

Çoğu test ve prosedür, çocukların belirli bir pozisyonda herhangi bir yerde birkaç dakikadan birkaç saate kadar hareketsiz kalmasını gerektirir. Sedasyon, çocukların rahatlamasına yardımcı olmak için sakinleştirici bir ilacın kullanılmasıdır. Bir test veya prosedür sırasında çocuğun korkularını ve endişelerini en aza indirmeye yardımcı olabilir. Ağrı kesici ilaçlarla birlikte sedasyon, ağrılı prosedürler sırasında çocukların rahat kalmasına yardımcı olmak için de kullanılır. 

Çocuğun birkaç dakika veya birkaç saat oturmasını veya hareketsiz kalmasını gerektiren bir test veya prosedüre ihtiyacı varsa, pediyatrik (çocuk yaş grubu) sedasyona ihtiyaç duyabilir. Sedasyon anestezi, çocuğunuzun sakin ve rahat kalmasına yardımcı olur.

Sedasyon anestezi gerektirebilecek prosedürler:

1. Kemik iliği aspiratı ve kemik iliği biyopsileri
2. Kemik taraması 
3. Botulinum toksin enjeksiyonları (genellikle sıkı / büzülmüş tendonlar ve bağlar için)
4. Bilgisayarlı tomografi (CT) taraması 
5. DMSA taraması (böbrek fonksiyonunu değerlendirmek için özel tarama)
6. Yaralar için pansuman değişiklikleri
7. Dermatolojik prosedürler
8. İşitme değerlendirmeleri 
9. Eklem enjeksiyonları
10. Lomber ponksiyonlar (omurgadan iğne aracılığıyla sıvı alınımı) 
11. Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) 
12. MIBG taraması (belirli kanser türlerini belirlemek ve yerelleştirmek için özel tarama) 
13. Pozitron emisyon topografyası (PET) taraması 
14. Böbrek taraması
15. Çeşitli girişimsel radyoloji prosedürleri