Akatizi

Akatizi Nedir?

Akatizi, yerinde duramama, oturamama, hareketsiz duramama, iç huzursuzluk gibi durumlarla tanımlanabilen nörolojik ve psikiyatrik bir hastalık, hareket bozukluğudur.

Akatizi, antipsikotik ilaçların ve bipolar gibi psikiyatrik hastalıklarda kullanılan lityumun uzun süreli kullanımının bir yan etkisi olarak ortaya çıkabilmektedir. Akatizi, antipsikotik ilaçların en sık görülen yan etkilerinden biridir. Antipsikotik ilaç kullananların yaklaşık % 10 ila % 40'ında akatizi semptomları görülmektedir. Ancak akatizi genellikle hasta tarafından çok dikkate alınmaz veya hekime düzgün bir şekilde anlatılamaz. Buna bağlı olarak da teşhis konulması zor bir hastalık haline gelir.  

Akatizi, ilaçlar ile tetiklendiğinde genelde antipsikotik kaynaklı akut akatizi olarak adlandırılır. Bu antipsikotik ilaçların, böyle bir etkisinin olduğunun bilinmesi sayesinde, durum daha iyi kontrol altına alınabilmektedir. Akatizi hastalığı kendi arasında belirtilerin hem başlangıcı hem de devam etme süresine göre birkaç türe ayrılabilmektedir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Akut akatizi: Akut akatizi, antipsikotik ilaç aldıktan kısa süre sonra başlar ve belirtiler altı aydan daha kısa sürme eğilimindedir. 

2-) Kronik akatizi: Kronik akatizi ise antipsikotikler ilaçların kullanılmasında kısa süre sonra başlayabilse de belirtiler altı aydan daha uzun sürer.  

3-) Tardif akatizi: Tardif akatizi, iki, üç ay gibi uzun süre ilaç kullanımı sonrası ortaya çıkar ve genelde antipsikotik ilaç tedavisinin kesilmesinden veya doz azaltılmasından sonra belirtiler ortaya çıkar. 

4-) Geri çekilme akatizisi: Geri çekilme akatizisinde belirtiler, ilacın değiştirilmesi ile veya bırakılması sonrasındaki altı hafta içinde ortaya çıkar.

Akatizi Belirtileri Nelerdir?

Akatizi belirtileri genellikle kendini kol ve bacak gibi bölgelerde huzursuzluk hissi ve hareket ettirme ihtiyacı ile gösterir. Bu durum bazen psikomotor ajitasyon olarak da adlandırılır. Vücut hareketsiz durduğunda veya oturma gibi durumlarda kendini rahatsız hisseder ve kişi bu konuda endişe bile duyabilir. Sessizlik ve hareketsizlik durumunda istemsiz hareket etme isteği doğar. Akatizinin var olabilecek yaygın semptomları şu şekilde sıralanabilir:

1-) Bacakları çaprazlamak 

2-) Kıpır kıpır, ufak hareketlerde bulunmak

3-) Ayağa veya parmaklara dokunma

4-) Oturulan yerden bacakları yürüyor gibi hareket ettirmek 

5-) Sallanma 

6-) Ağırlığı sürekli bir bacaktan diğerine kaydırmak

7-) Kaygı (Anksiyete)

8-) Gerginlik veya panik duyguları

9-) Sinirlilik

10-) Sabırsızlık 

Akatizi Nedenleri Nelerdir?

Akatizi özellikle psikiyatrik tedavilerde kullanılan bazı ilaçların ortak bir yan etkisi olsa da, tam olarak bu ilaçların nasıl huzursuzluk hissi yarattığı anlaşılamamıştır. Ancak son zamanlarda yapılan araştırmalarda bu durumun ilacın tetiklediği bir kimyasal dengesizliğin bu durumdan sorumlu olduğu düşünülmektedir.  Bu ilaçlar beynin bazı bölgelerini aşırı uyarır ve hasta potansiyel olarak hareket etme zorunluluğu hisseder.

Antipsikotik ilaç alan herkeste akatizi semptomları görülmez. Ancak bu genellikle bipolar bozukluk ve şizofreniyi tedavi etmek için kullanılan daha eski, birinci nesil antipsikotiklerin bu yan etkiyi gösterme olasılığı daha yüksektir. Bu ilaçlar şu şekilde sıralanabilir:

1-) Proklorperazin

2-) Droperidol

3-) Loksapin

4-) Tioridazin

5-) Molindone

6-) Tiyotiksen

7-) Pimozid

8-) Flufenazin

9-) Trifluoperazin

10-) Klorpromazin

Akatizi, haloperidol ve daha yeni, ikinci nesil ajanlar olan aripiprazol ve lurasidon gibi ilaçlar nedeniyle de ortaya çıkabilmektedir. Paliperidon ve ziprasidon da, nadir olarak akatiziye neden olabilmektedir. Tüm antipsikotik ilaçları kullanan kişiler yan etki olarak akatizi görülme olasılığını bilmelidir. Bu sayede semptomların oluşmasıyla hekime durumu düzgün bir şekilde açıklamak mümkün olur. Akatiziye neden olduğu bilinen ancak daha nadir olarak bu duruma yol açan diğer ilaçlar şunlardır:

1-) Bazı bulantı önleyici ilaçlar

2-) Genelde tansiyon hastalığı için kullanılan kalsiyum kanal blokerleri

3-) Vertigoyu tedavi etmede kullanılan bazı ilaçlar

4-) Ameliyat öncesi bazı sakinleştiriciler

5-) Depresyon için kullanılan seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar)

Antipsikotik ilaçlara başlamanın akatiziye neden olması gibi, bu ilaçların değiştirilmesi veya kesilmesi de bu duruma yol açabilmektedir. Bu durumlarda, yoğun disfori yani mutlu olamama durumu da akatiziye genelde eşlik eder. 

Akatizi Teşhisi

Akatizi, genellikle geç teşhis edilir, teşhis edilemez veya hasta tarafından tam olarak tarif edilemez. Tanının atlanması veya koyulamaması bazı sorunlara yol açabilmektedir. Özellikle bazı psikiyatrik sorunları yok etmek için kullanılan ilaçlar, bu gibi durumlarda etkisini göstermemeye başlayabilmektedir. Bu da genel olarak tedavi şansını düşüren bir durumdur. Hastanın akatizinden şüphelenmesi durumunda, hekime başvurması gerekir. Kendi kendine başka ilaçlar kullanmak durumu daha da kötüleştirebilmektedir. 

Akatizi teşhisi için, öncelikle hastadan durumunu tarif etmesi istenir ve bir tıbbi öykü alınır. Daha sonra psikomotor ajitasyonu yani akatiziyi izlemek ve semptomlarını belirlemek için hekim hastayı ayakta tutarak hareketlerini inceler. Bu fizik muayene sonrasında az çok hekim durum hakkında fikir sahibi olabilir. Ayrıca belirtilerin ciddiyetini anlamak açısından bazı ölçekler kullanılabilir. Bu ölçeklere hastanın verdiği cevaplar aynı zamanda tedavi sırasında hastayı izlemek için de kullanılabilir. Tüm bu incelemelerden sonra akatizi ile karışabilecek durumları dışlamak için başka testler de kullanılabilir. Bu dışlanması gereken hastalıklar şunlardır: 

1-) Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu 

2-) Bazı depresyon türleri

3-) Anksiyete 

4-) Uykusuzluk hastalığı

5-) Mani

6-) Parkinson hastalığı

7-) Psikoz

8-) Huzursuz bacak sendromu

9-) Geç distoni

10-) Tardif diskinezi 

Akatizi Tedavisi

Akatizi tedavisinde öncelikle kullanılan ilaç değiştirilir veya kesilir. Ancak bu durum hekim tarafından değerlendirilir. Eğer ilacın kesilmesi mümkün değilse çoğunlukla ilaç akatizi olasılığı daha az olan bir ilaçla değiştirilir. Bunun dışında ilacın dozunun düşürülmesi de semptomları kontrol etmeye yardımcı olabilmektedir. İlaç değiştirilme veya kesilmesi dışında akatizi semptomlarını yok edecek ek ilaçlar da kullanılabilir. Bu ilaçlar şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Beta blokerler: Propronalol gibi beta blokerler çoğunlukla yüksek tansiyon için kullanılır. Ancak akatizi semptomlarını kontrol etmede de duruma göre kullanılabilmektedir.  

2-) Benzodiazepinler: Bu anti-anksiyete ilaçları sadece kısa süreli kullanım için akatizi semptomlarını hafifletmek adına reçete edilebilir. 

3-) Antikolinerjikler: Bu ilaçlar akatizinin klasik semptomları dışında daha çok antipisikotiklerin neden olduğu kas sertliği veya titreme gibi semptomları kontrol altına almak için kullanılır. 

4-) Mirtazapin veya trazodon gibi belirli antidepresanlar: Bu ilaçlar düşük dozlarda akatizi semptomlarını hafifletebilmektedir.

5-) Amantadin gibi parkinson ilaçları: Bu ilaçlar, beynin hareketi kontrol eden bölümlerindeki dopamin seviyesini arttırır. Bu durum, akatizi ve antipsikotik ilaçların diğer kas semptomlarını hafifletir.

6-) B6 Vitamini: Yüksek dozlarda B6 vitamini, akatizi semptomlarını hafifletebilmektedir.

Akatizi Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Akatizi, huzursuzluk hissi tanımlanabilmektedir ve genelde psikiyatrik rahatsızlıklar nedeniyle kullanılan antipsikotik ilaçların bir yan etkisi olarak ortaya çıkar. Akatizinin tedavi edilmemesi veya teşhisinin konulamaması, var olan psikiyatrik hastalığın tedavisini olumsuz yönde etkiler. Hatta durumun ilerlemesine bile neden olabilir. Ayrıca diğer hastalıklarla karışması durumunda, yanlış teşhislere bile yol açabilmektedir. 

Akatizi için Hangi Doktora Gidilir?

Akatizi için gidilmesi gereken bölüm psikiyatridir. Akatizi, çoğunlukla psikiyatrik ilaçların kullanılması nedeniyle ortaya çıktığı için durumla da bu alanda uzman hekimler ilgilenir. Gerektiğinde hasta farklı bölümlere yönlendirilebilmektedir. Akatizi, kişinin hem tedavi sürecini hem de günlük hayatını oldukça olumsuz etkiler. Bu yüzden psikiyatrik ilaç kullanan kişiler, kendilerinde huzursuzluk, hareket etme isteği gibi durumlar fark ettiğinde bir hekime başvurmalıdır.