Tardif Diskinezi

Tardif Diskinezi Nedir?

Tardif diskinezi genelde şizofreni gibi psikiyatrik hastalıklar için kullanılan antipsikotik ilaçların bir yan etkisi olarak ortaya çıkar. 

Tardif diskinezide, yüzde ve vücutta kontrol edilemeyen sert, keskin olabilen hareketler oluşur. Yüz bölgesinde gözlerde istemsiz kırpılmalar, dilin dışarı çıkması veya vücutta kolların istemsiz sallanması gibi durumlar görülebilmektedir. Bunların hepsi bir çeşit hareket bozukluğu türüdür.

Antipsikotik ilaç alan herkeste tardif diskinezi oluşmaz. Ancak meydana geldiği anda da o kişi için kalıcı bir durum oluşabilmektedir. Bu yüzden özellikle bir antipsikotik ilaç sonrası oluşan hareket bozukluklarında zaman kaybetmeden bir hekime başvurulmalıdır. 

Tardif Diskinezi Belirtileri Nelerdir?

Tardif diskinezi, kontrol edilemeyen sert, keskin, sarsıntı yaratabilecek hareket bozukluklarına sebep olmaktadır. Bu durumda görülebilecek belirtiler yüz bölgesi ve kol, bacak gibi ekstremiteler olarak ikiye ayrılabilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Orofasiyal diskinezi (Oro bukko lingual diskinezi): Tardif diskinezinin belirtilerinin yüzde görülen türüne orofasiyal diskinezi adı verilebilmektedir. Bu durumda yüzde daha doğrusu dudak, çene, dil gibi bölgelerde istemsiz hareketler ortaya çıkar. Bu belirtiler şu şekilde sıralanabilir: 

•  İstemsiz olarak dili dışarı çıkarıp içeri sokma 
•  Gözleri hızlıca kapatıp açma 
•  İstemsiz olarak çiğneme hareketi yapma
•  Dudakları istemsiz olarak buruşturma veya anlamsız şekiller verme 
•  Yanakları şişirme
•  Kaşları çatma 
•  Anlamsız sesler çıkarma

2-) Ekstremite diskinezisi: Tardif diskinezinin yüzde oluşan türü dışında ekstremitelerde de diskinezi görülebilmektedir. Bu durumda kollar, bacaklar, parmaklar etkilenebilmektedir. Bu bölgelerde görülen hareketler hızlı veya yavaş olabilir. Hareketlerin sürekli olması günlük yaşantıyı bozar ve kişinin günlük hayatını, çalışma düzenini oldukça olumsuz etkiler. Bu türde görülebilecek semptomlar şu şekilde sıralanabilir:

•  Parmakları istemsiz kırma veya sallama 
•  Durup durup ayaklara dokunma 
•  Kolları çırpma, sallama
•  Pelvis yani kalçayı öne veya yana doğru çevirme
•  Tüm vücudu bir yandan diğer yana sallamak
• Etiket: İstemsiz hareketler

Tardif Diskinezi Nedenleri Nelerdir?

Antipsikotik ilaçlar şizofreni, bipolar bozukluk ve diğer beyin rahatsızlıklarını, psikiyatrik bozukları tedavi etmek amacıyla kullanılabilmektedir. Antipsikotik ilaçlara ayrıca nöroleptik ilaçlar adı da verilmektedir. Bu tür ilaçlar çoğunlukla dopamin adı verilen bir beyin kimyasalını bloke ederler. Dopamin de hücrelerin birbirleriyle konuşmasına yardımcı olur ve kasların sorunsuz hareket etmesini sağlar. Dopamin miktarlarındaki belli bir oranda azalma hareketlerin kontrolden çıkmasına ve tardif diskineziye neden olabilmektedir. 

Antipsikotik ilaç alan herkes tardif diskinezi açısından risk altında sayılmaktadır. Genel olarak antipsikotik ilaçların 3 ay veya daha uzun süre üzerinde alınması durumunda ancak tardif diskinezi ortaya çıkmaktadır. Ancak, tek bir antipsikotik ilaç dozundan sonra çok nadir de olsa görülen vakalar bulunmaktadır.

Bu tür ilaçların özellikle piyasada daha eski bulunan türlerinin tardif diskinezi oluşturma olasılığı daha yüksektir. Ancak yeni ortaya çıkarılan ilaçlar da bu olasılık daha da azaltılmıştır. Yine de yapılan bazı çalışmalarda her türlü antipsikotiğin aynı derecede risk taşıdığı düşünülmektedir. Tardif diskineziye neden olabilecek antipsikotik veya nöroleptik ilaçlardan bazıları, aşağıdakiler gibi sıralanabilir:

1-) Haloperidol 

2-) Flufenazin

3-) Risperidon 

4-) Olanzapin (Zyprexa)

Bazı durumlarda antipsikotik amaçlar kullanılan ilaçlar dışında mide bulantısı, reflü ve diğer mide problemlerini tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçların da 3 aydan uzun süre alınması tardif diskineziye neden olabilmektedir. Ancak bu ilaçların da tek bir tanesi semptomları oluşturabilir. Bu ilaçlar şu şekilde sıralanabilir:

1-) Metoklopramid 

2-) Proklorperazin 

Tüm bu ilaçların alımı dışında, bazı kişilerde tardif diskinezi oluşma olasılığı daha yüksektir. Yani bu kişilerin antipsikotik ilaçları alması tardif diskinezi oluşma açısından daha risklidir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

1-) Menopoza girmiş kadınlar

2-) 55 yaş üstü kişiler

3-) Alkol veya uyuşturucu kullananlar 

4-) Afrika veya Amerika kökenli olanlar

Tardif Diskinezi Teşhisi

Tardif diskinezi teşhisi bazı durumlarda zor olarak konulabilmektedir. Bazı durumlarda antipsikotik ilaç almaya başladıktan aylar veya yıllar sonra semptomlar ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca bazen de ilaç almayı bıraktıktan sonra semptomlar ortaya çıkmaya başlar. Bu tür zamanlama bozuklukları, tardif diskinizenin düşünülmesini zorlaştırmaktadır. 

Anormal istemsiz hareket ölçeği adı verilen bir ölçek, ruh sağlığı sorunları için ilaç kullanan kişilerde, tardif diskinezinin var olup olmadığını kontrol etmek için hekimin yılda en az 2 kez hastayı kontrol etme amacıyla kullandığı bir ölçektir. Bu ölçek sonucunda anormal hareketler derecelendirilir. Hekim durumdan şüphelendiği an öyküsünü derinleştirir ve uygun fizik muayene yapar. Ayrıca hekim, oluşan bu anormal hareketlere neden olan başka bir bozukluğun olup olmadığını öğrenmek için bazı başka tetkikler isteyebilir. Bu karışabilecek hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:  

1-) Serebral palsi

2-) Huntington hastalığı

3-) Parkinson hastalığı

4-) İnme

5-) Tourette sendromu

Yukarıdaki gibi daha çok sinir sistemini etkileyen ve aynı şekilde hareket bozukluklarına neden olabilecek durumları dışlamak için hekim bazı kan testleri, tomografi ve emar gibi beyin görüntüleme testleri uygulamak isteyebilir. 

Tardif Diskinezi Tedavisi

Tardif diskinezi tedavisinde amaç, durumu oluşmadan engellemektir. Bu yüzden antipsikotik ilaçlar kullanan kişilerin düzenli olarak doktor kontrolüne gitmesi gerekir. Herhangi olası, şüpheli bir durumda ilacın kesilmesi gerekebilmektedir. Olası durumlar dışında bariz hareket bozukluklarının oluşması halinde ilacın kesinlikle kesilmesi gerekir. Ancak bazı durumlarda doktor kontrolünde doz azaltılması da yapılabilmektedir. Eğer antipsikotik ilacın kesinlikle alınması gerekiyorsa ilacın diğer olası bir ilaçla değişimi de mümkün olabilmektedir. Tardif diskineziyi tedavi etmek için onaylı iki ilaç bulunmaktadır:

1-) Monoamin taşıyıcı 2 inhibitörü olarak bilinen deutetrabenazine

2-) Monoamin taşıyıcı 2 inhibitörü olarak bilinen valbenazine 

Yukarıdaki her iki ilaç da hareketleri yönetmeye yardımcı olan dopaminin beyindeki akışını ve miktarını düzenleyerek çalışır. Her ikisi de bazen yan etki olarak uyuşukluğa neden olabilir. Doğal bazı maddelerin tardif diskineziyi direkt tedavi etmek açısından değil hareketlerin düzenlenmesine yardımcı olmak adına bazı etkileri olabilmektedir. Ancak tüm bunları hastalar kendi başlarına değil doktora danışarak kullanmalıdır. Bu maddeler şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Ginkgo biloba adı verilen nadir bir bitki 

2-) Melatonin

3-) B6 Vitamini

4-) E vitamini

Tardif Diskinezi Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Tardif diskinezi tedavi edilmediği takdirde kişi için hayatı oldukça olumsuz etkiler. Öncelikle istemsiz oluşan hareketler, kişinin çalışma ve sosyal yaşamını oldukça olumsuz etkiler. Bunun sonucunda depresyon ve hatta intihara kadar giden vakalar da bildirilmiştir. Bu yüzden tardif diskineziye sahip kişiler uygun psikiyatrik ve psikolojik destek almalıdır. Ayrıca bu süreçte de tedavi olabildiğince hızlı gerçekleştirilmelidir. 

Tardif Diskinezi için Hangi Doktora Gidilir?

Tardif diskinezi beyin ve sinir sistemini etkileyen bir durum olduğu için gidilmesi gereken bölüm nörolojidir. Hekim hastalığın hem tanısını koyabilir hem de tedavi sürecini yönetebilir. Tardif diskinezi çoğunlukla antipsikotik ilaçların tüketilmesi sonrası ortaya çıktığı için, bu ilaçları kullanan kişilerde herhangi bir istemsiz hareket bozukluğu oluşması halinde vakit kaybetmeden bir hekime başvurmak gerekir.