Diskinezi

Diskinezi Nedir? 

Diskinezi normal olmayan istemsiz hareketlerin görüldüğü bir hareket bozukluğudur.

Diskinezide istemsiz hareketler görülür ve istemli hareketlerin kontrolünde azalma vardır.

İstemsiz hareketler kol ve bacak gibi ekstremitelerde, gövdede veya yüzde görülebilir. Hareket bozukluğu yavaş, yılanvari şekilde veya ani, hızlı ve düzensiz olabilir. İstemsiz hareketler korea, miyoklonus ve distoni gibi formlarla karşımıza çıkar. Korea ani olarak ortaya çıkan, vücudun kol ve bacak gibi birçok kısmında görülebilen istemsiz hareketlerdir. Miyoklonus kısa süren, istemsiz kas kasılmalarıdır. Distoni ise şiddetli, istemsiz ve tekrarlayıcı kas kasılmalarıdır.

Diskinezi iyon kanallarında oluşan problemler gibi beyin kimyasındaki değişikliklerden veya beyindeki bazal ganglion adı verilen ve hareketlerimizin kontrollü olmasını sağlayan çekirdeklerdeki bozukluklardan kaynaklanabilir. Bunların yanı sıra bazı antipsikotik ilaçların veya parkinson hastalığı için kullanılan uzun süreli levadopa tedavisinin bir yan etkisi olarak meydana gelebilir.

Tardif veya tardiv diskinezi antipsikotik ilaçların kullanımı sırasında veya ortaya çıkan ve kalıcı hale gelebilen istemsiz hareketlerin görüldüğü bir durumdur. Geç diskinezi olarak da bilinir. Yüz, çene, yanaklar ve dilde istemsiz hareketler görülür. Tardif diskinezi oluşan hastalarda kullanılan ilaç kesilir ve gerekli tedaviye başlanır

Bir nörolojik tablo olan diskinezi, istemli hareket kontrolünde azalmaya ve bu yüzden hastaların fonksiyonelliğinde ve yaşam kalitesinde düşmeye neden olur. Diskinezi tedavisi tıbbi tedavi ve gerekli durumlarda cerrahi tedavi şeklinde yürütülür.

• Kürek kemiklerinin kanatlaşması ve kas zayıflığının görüldüğü skapular diskineziyle,
• Silya adı verilen tüycüklerin düzgün çalışmadığı silier diskinezi/ primer siliyer diskineziyle,
• Safra kesesindeki işlev bozukluğu sonucu gelişen biliyer diskineziyle 

karıştırılmamalıdır.

Diskinezi Belirtileri Nelerdir?

Diskinezide vücudun bazı bölgelerinde normal olmayan istemsiz hareketler açığa çıkar. Bu istemsiz hareketler tekrarlı şekilde görülebilir. Ayrıca istemli hareketlerde güçlük yaşanır.  

Diskinezi belirtilerinden bazıları şunlardır:

• Vücudun çeşitli bölgelerinde( kol ve bacak gibi ekstremiteler, gövde, yüz gibi) istemsiz hareketler
• İstemli hareketlerde güçlük, kontrol zorluğu
• Kas kontrolünde zayıflık
• Çenede ve dilde istemsiz hareketler, ağzı şapırdatma, dili itme, dudak büzme,
• Konuşma ve yemek yemede güçlük
• Yılanvari, yavaş hareketler
• Ani, hızlı ve düzensiz hareketler
• Tekrarlı hareketler
• Normal olmayan yürüyüş

Diskinezi Nedenleri Nelerdir?

Diskinezi beyin kimyasında oluşan değişiklikler ve bazal ganglion adı verilen çekirdeklerdeki bozukluklar sonucunda oluşabilir. İlaçların yan etkisi olarak da hastalarda diskinezi tablosu gelişebilir.

Diskineziye neden olabilecek durum/hastalıklardan bazıları şunlardır:

• Beyindeki bazal ganglion adı verilen çekirdeklerdeki bozukluklar
• Beyin kimyasında oluşan değişimler
• Antipsikotik ilaçların yan etkileri
• Parkinson için kullanılan uzun süreli levadopa tedavisi 
• Beyin hasarı                                                                                 

Diskinezi Teşhisi

Diskinezi tipinin ve diskineziye neden olan durumun teşhis edilmesi için hastalık hikayesi alınır, hastanın fiziksel ve nörolojik muayeneleri yapılır. Gerek duyulursa laboratuvar testleri istenir, görüntüleme yöntemlerine ve EEG (elektroensefalogram) ye başvurulur.

Hastalık hikayesi alınması ile hastanın şikayetleri, şikayetlerin ne zaman başladığı ve nasıl devam ettiği hakkında bilgiler edinilir. Hastanın var olan hastalıkları ve tıbbi özgeçmişi ile ailesel hastalık geçmişi öğrenilir. Hastanın kullandığı ilaçlar ve sahip olduğu hastalıklar hakkında bilgi alınması önemlidir.

Diskinezi tipinin ve diskinezi oluşumuna yol açan hastalığın teşhis edilmesi için fiziksel ve nörolojik muayeneler yapılır. Refleks muayenesi, kas tonusu değerlendirmesi, duyu muayenesi nörolojik muayene içinde yer alır.

Diskinezi Tedavisi

Diskineziye yol açan hastalığın tedavi edilmesine ve hareket bozukluklarının etkilerinin azaltılmasına/ önlenmesine yönelik yaklaşımlar tercih edilir. Ayrıca diskinezinin şiddeti, hastaya etkileri ve hastanın yaşı gibi etmenler de diskinezi tedavisinin belirlenmesini sağlar. Diskinezi tedavisinde diskinezinin şiddeti ve türü önemlidir.

Doktor diskinezinin şiddetini belirlemek ve takibini yapmak için AIMS adı verilen anormal istemsiz hareket skalasını kullanabilir. Bu skala ile yüz (çene, dil, dudak, alın, kaşlar) boyun, omuz, kalça, üst ve alt ekstremiteler değerlendirilir.

Diskinezi için çeşitli tedaviler hastaların tolerasyonu ve etkilenimlerine bağlı olarak uygulanır. Kanıt düzeyi düşük olan ilaçlar da diskinezi tedavisinde kullanılabilmektedir. Diskinezinin türü ve şiddetine bağlı olarak da farklı tedaviler uygulanmaktadır.

Tardif diskinezi tedavisinde doktor öncelikle diskinezi oluşumuna yol açan ilacı keser ve gerekliyse hastaya başka bir ilaç reçete eder. Bunun yanı sıra tardif diskinezi etkilerinin azaltılması için çeşitli ilaçlar reçete edebilir.

Çeşitli diskineziler için kullanılan tıbbi tedavilerden bazılar şunlardır:

Veziküler monamin oksidaz 2 inhibitörleri (VMAT 2): Bir protein olan VMAT 2 yi baskılayan VMAT 2 inhibitörleri tedavide kullanılır. Bunlardan bazıları deutetrabenazin, valbenazin ve tetrabenazindir.

Antioksidan Tedavisi: Özellikle tardif diskinezinin tedavisinde antioksidanların faydalı olabileceğine dair birçok çalışma mevcuttur. Ancak bazı antioksidanların fayda sağladığına dair kanıt düzeyi düşüktür.

• E vitamini
• B6 vitamini 
• Pirasetam
• Melatonin gibi antioksidanlar tedaviye dahil edilebilir.

Amantadin: Diskinezinin şiddetini düşürmede etkili olduğuna dair çeşitli çalışmalar vardır.

Antikonvülzan ilaç tedavisi: Özellikle nöbetler ile görülen istemsiz hareketlerin tedavisinde antikovülzan ilaçlar reçete edilebilir. Bunlardan bazıları sodyum valproat, karbamazepin, fenitoin, diazepam, primidondur.

Derin beyin stimülasyonu: Diskinezi için uygulanan tedavi yöntemlerinden biri de derin beyin stimülasyonudur. Beynin etkilenen bölgelerine elektrod yerleştirilir ve göğüs kafesine yerleştirilen nörostimülatör cihazı ile bölgelere elektriksel uyarılar gönderilir. Böylelikle istemsiz hareketlerde azalma elde edilebilir.

Diskinezi Tedavi Edilmezse

Diskinezi hastalarında istemsiz hareketler ve hareket bozukluğu kişinin günlük yaşam içindeki fonksiyonelliğini etkiler. Hastada yorgunluk ve yaralanmalar oluşabilir. Diskinezi tedavi edilmezse hastanın günlük yaşam aktiviteleri etkilenir, yaşam kalitesinde düşmeye neden olur. Şiddetli geç diskinezilerde hastada yutma bozukluğu, yeme bozukluğu, ağızda yaralar, konuşma problemleri ve solunum sıkıntıları oluşabilir.

Fiziksel sorunların yanı sıra diskinezi hastalarının psikolojileri de büyük ölçüde etkilenir. Hastalarda utanma, üzüntü, sinirlilik gibi duygusal etkilenimler görülebilir. Kişide depresyon ve anksiyete problemleri oluşabilir ve kişinin sosyal hayata katılımın azalması meydana gelir.

Sonuç olarak diskinezi tedavi edilmezse hastalarda hem fiziksel hem de psikolojik ve sosyal problemlere yol açar.  Hastanın günlük yaşamı ve sosyal hayatı etkilenir.

Diskineziye Ne İyi Gelir?

Diskinezinin erken teşhis ve tedavi edilmesi önemlidir. Bunun yanı sıra uzun süreli ilaç kullanan hastalarda diskinezi oluşumunu önlemek ve kişinin bilinçli olması çok önemli bir yere sahiptir. Diskinezi hastaları dinlenmeye önem vermeli, yorgunluk ve stres seviyelerini mümkün olduğunca düşürmelidir. Sağlıklı beslenip tedavilerini aksatmamalıdır

Parkinson hastalarında ilaca başlama zamanı, ilaç dozu ve saatinin ayarlanması diskinezi tablosu oluşumunu önlemede faydalı olabilir.

B6 vitamini, E vitamini, melatonin gibi antioksidanların özellikle tardif diskinezi tedavisinde faydalı olabileceğine dair çalışmalar mevcuttur. Omega 3’ ün de hastalık etkilerini azaltıcı yönde etkisi olabileceğine dair çalışmalar vardır.

Diskineziye Ne İyi Gelmez?

Uzun süreli antipsikotik ilaç kullanımları diskineziye neden olabileceği için kişilerin bu ilaçları kullanırken doktor önerilerini dinlemesi ve vücudundaki değişikliklere dikkat etmesi gereklidir. Yaşlılarda gençlere göre ilaç kullanımının daha kısa olduğu sürede diskinezi oluşabilmektedir. İlaç kullanımı için doktor önerilerini dinlememek diskineziye iyi gelmez. Bunların yanı sıra bazı hastalarda kafein, alkol kullanımı, stres, yorgunluk gibi durumlar diskineziyi tetikleyebilmektedir.

Diskineziye iyi gelmeyen bazı durumlar kısaca şöyle sıralanabilir:

• Tedaviyi geciktirmek, aksatmak
• Yorgunluk
• Uykusuzluk
• Heyecanlanmak
• Stres
• Aşırı sıcak veya soğuk
• Fazla tüketilen kafein, çikolata
• Alkol kullanımı
• İleri yaş
• Uzun süreli antipsikotik ilaç kullanımı

Diskinezi İlaçları

Diskinezi tedavisi hastadaki istemsiz hareketlerin önlenmesi veya azaltması amacıyla uygulanır. Diskinezi ilaçları istemsiz hareketlere yol açan olan hastalığın tedavi edilmesi veya diskineziye neden olan ilacın yan etkilerinin önlenmesine yönelik olarak verilmektedir.

İlaç kullanımına bağlı oluşan diskinezilerde hastada diskinezi gelişmesine neden olan ilacın kesilmesi veya dozunun ayarlanması şeklinde bir tedavi tercih edilir.

Diskinezi oluşumuna sebep olacak antipsikotik ilaçları kesmek diskinezi tedavisinde önemlidir. Parkinson hastalarında sıkça kullanılan levadopa tedavisi bir süre sonra diskineziye sebep olabilir.  Parkinson hastalarında levadopaya başlama süresini ve dozu ayarlamak ilaca bağlı gelişen diskineziyi azaltmada veya geciktirmede etkili olabilir. Bunun yanı sıra diskinezinin etkilerinin azaltılması amacıyla amantadin tedavisi uygulanabilir.

Botulinum toksin uygulaması da istemsiz hareketlerin kısıtlanması amacıyla bilhassa yüzü etkileyen hareket bozukluklarının azaltılması için kullanılır.

Diskineziye sahip kişiler doktor tarafından reçete edilen ilaçları doktorun tavsiye ettiği şekilde kullanmalıdır. İlaçların kullanım şekli ve dozu konusunda doktorun önerilerinin dışına çıkmamalıdır. Bilinçsizce kullanılan ilaçların faydadan çok zararının dokunabileceği unutulmamalıdır.

Diskinezi Ameliyatı

İlaç tedavisiyle istemsiz hareketlerde düzelme elde edilemeyen hastalarda, istemsiz hareketler sonucu günlük yaşamı etkilenen hastalarda derin beyin stimülasyonu uygulanabilir.

Derin beyin stimülasyonu cerrahisi halk arasında beyin pili cerrahisi olarak da bilinir. Derin beyin stimülasyonu cerrahisi birkaç saat süren bir operasyondur ve beyin cerrahı tarafından uygulanır.

Hastanın başı ameliyat sırasında sabitlenir ve kafatasında delik açılarak beynin ilgili bölgelerine elektrod yerleştirilir. Hastanın göğüs kafesi bölgesinde cildin altına kesi açılarak nörostimülatör cihazı yerleştirilir. Elektrodların kabloları nörostimülatöre bağlanır. İşlem sonrası doktor cihaz için ayarlamaları yapar. Nörostimülatör hareketi sağlayan bölgelere elektriksel uyarılar göndererek hastalarda diskinezi tablosunda azalma, rahatlama elde edilmesini sağlar.

Çocuklarda Diskinezi

Serebral palsi beyin felci olarak bilinen ve beynin etkilenmesi sonucu oluşan kalıcı bozukluktur. Doğum öncesinde, doğum sonrasında veya doğum sonrasında oluşabilir. Erken doğum, doğum sırasındaki travmalar, bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, doğum sonrası travmalar, metabolik rahatsızlıklar enfeksiyonlar serebral palsi gelişmesiyle sonuçlanabilir. Etkilenim yeri ve şiddetine bağlı olarak çocukta kas tonusu değişiklikleri, spastisite, istemli hareketlerde kontrol kaybı, duyma problemleri gibi pek çok sorun açığa çıkabilir. Bu etkilenimler sonucu çocuklarda yürüyüş, duruş, denge bozuklukları ve daha birçok fonksiyonel kayıp görülebilir ve çocuğun günlük yaşam aktivitelerindeki bağımsızlığı azalabilir. Serebral palsinin diskinetik, spastik, mikst, hipotonik ve ataksik tipleri bulunur.

Diskinetik serebral palsi çocuklarda duruş ve hareket bozuklukları, istemli hareketler sırasında hareket kontrolünde azalma,  istemsiz hareketler görülür. İstemsiz hareketler hızlı ve sıçrayıcı veya yavaş hareketler şeklinde olabilir.

Diskinezi İçin Hangi Doktora Gidilmeli?

İstemli hareketlerin kontrolünde güçlük çeken; normal olmayan, istemsiz hareket şikayetleri bulunan hastalar bir doktora başvurarak gerekli tedaviye başlamalıdır.

Diskinezi teşhisi için nöroloji branşında uzmanlaşmış bir doktora başvurulmalıdır. Doktor nörolojik muayene ve çeşitli incelemeler yaparak teşhisi koyar, altta yatan problemleri de araştırıp ilaç tedavisine başlar. Bunun yanı sıra diskinezi tedavisinde farklı branşlardaki uzmanların da yer alması gerekebilir.

Beyin ve sinir cerrahisi alanında uzmanlaşmış bir cerrah diskinezinin etkilerinin azaltılması amacıyla tedaviye dahil olabilir.