Aleksitimi

Aleksitimi Nedir?

Aleksitimi en basit anlatımıyla kişinin kendi duygularını fark etmemesi, duygularını tanımaması, hangi duyguyu hissettiğini ayırt edememesi ve tüm bunlarla birlikte kişinin dpuygularını ifade etmekte güçlük yaşaması durumlarını ifade etmektedir. Kelime manası olarak ise aleksitimi a (yok), lexis (söz), thymos (duygu) kelimelerinin birleşiminden oluşturulmuştur. Aleksitimi’nin ortaya çıkmasındaki en önemli sebepler arasında sosyo - kültürel faktörlerin etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Aleksitimik insanların özellikleri olarak şunlar sıralanabilir ;

• Toplumsal yaşama yabancılık hissetme .
• Kişinin kendisini sanki ayrı bir gezegenden gelmiş gibi hissetmesi ve de böyle bir izlenim vermesi.
• Kişinin duygularının farkına varma ve duygularını kavramada güçlük yaşaması.
• Kişinin duygularını ifade etmede zorluklar çekmesi.
• Kişin çok sık duygusal çatışma içinde olması.
• Kişinin empati becerisinden yoksun olması.

Aleksitimik kişiler çoğunlukla günlük yaşamında düşünebilen, bir şeyler anlatabilme yetisine sahip olan, diğer insanlarla ilişkiler kurabilme becerileri bulunan insanlardır. Ancak tüm bu yapabildiklerinin yanında yaşadıkları sıkıntılarını dile getirmekte, duygu ve düşünceleri arasındaki bağı kurabilip ayırt etmekte bu insanlar sorun yaşamaktadır. Uzmanlar arasında söz yokluğu olarak da ifade edilebilen aleksitiminin temelde 4 temel boyutu vardır. Bunlar;

• Duygularını tanımakta ya da tanımlamakta ve bu duygularını bedensel - zihinsel duyumlardan ayırmakta güçlük çekmesi ve de duygularını belli etmede ve dışarıya vurmada sorunlar yaşaması.
• Hayal kurma yetisinde, düşsel yaşantısında kısıtlılık.
• Kişide gözlenen operasyonel düşünme.
• Dış merkezli gözlenen ve uyum sağlamaya yönelik karar verme yapısı.

Aleksitimik kişilerin doğu kültürlerinde batıya oranla daha fazla gözlenmesi bu hastalığa sebebiyet veren sosyo – kültürel gelişim eksikliğini gözler önüne sunmaktadır. Ayrıca aleksitimi yalnızca psikolojik rahatsızlığı olan kişilerde değil sağlam yani herhangi bir sağlık sorunu olmayan insanlarda da yüksek oranda gözlenen bir durumdur. Sağlıklı insanlarda bu durumu teşhis edilmesi için aleksitimi testi yaptırmak gerektirmektedir.

Aleksitimi Belirtileri Nelerdir?

Aleksitimi ile ilgili yapılan çalışmalarda beynin sağ yarım küresindeki bir hasar varlığı ya da beynin sağ yarım küresi ve sol yarım küresi arasındaki iletişimde bir eksiklik olduğu gözlenmiştir. Bu sebeple kişiler duygularını tanımakta ya da tanımlamakta ve duygularını ayırt etmekte güçlük çekmekle birlikte duygularını dışarıya yani çevresindeki kişilere de yansıtmakta sıkıntılar yaşamaktadır. Tüm bunlar neticesinde kişiler bazen çevresi tarafından duygusuz olarak nitelendirilebilir ya da kendi durumunun farkında olması sebebi ile hayatını duyguya yer vermeyecek şekilde standart ve monoton bir kalıba sokup ekstra yaşam tarzlarından uzak durabilmektedir. Bunun dışında aleksitimi belirtileri şunlardır ;

• Duygularını dışa vurmakta yaşadığı problem neticesinde gelişen kendini ortamlardan geri çekme tarzı psikolojik durumlar,
• Kendi duygularını anlamlandırmak dışında karşısındaki kişinin de duygularını anlamaması,
• Kişinin empati kurma becerisinden yoksun olması,
• Kişinin toplumsal yaşama yabancılık hissetmesi,
• Çok sık duygusal çatışma içinde olması,
• Kişide vücutta gözlenen yaygın ağrı odaklarının varlığı,
• Mide yanması gibi çeşitli mideyle alakalı durumlarla karşı karşıya kalabilmekte,
• Sosyal ilişkilerden uzaklık ve yalnızlığa sürüklenme,
• Hayal gücünün sınırlılığı,
• Kalp atışlarının hızlanması sonucu görülen taşikardi (kalp çarpıntısı)
• Baş ağrısı ve bayılmalar
• Bağırsak ile ilgili sorunlar varlığı (sindirim sorunları).

Aleksitimi Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Aleksitimi nedenlerini araştırırken uzmanlar yaptıkları çalışmalar neticesinde beynin sağ yarım küresindeki bir hasar olduğu ya da beynin sağ yarım küresi ve sol yarım küresi arasındaki iletişimde bir problem geliştiği ve de bu problem sonucu kişinin beyninde duyguların tanınamadığı ve bu sebeple duygusal eksiklik oluştuğu gibi sonuçlara varmıştır. Aleksitiminin diğer nedenleri şunlardır ;

• Aleksitimi ailesel faktörlerden olan genler sebebiyle gelişebilir.
• Çocukluk çağında ailelerin ya da çevresindekilerin kişiyi koşulsuz sevgiden mahrum bırakması ve ilgiden yoksun bir ortamda büyüme aleksitimiye neden olabilmektedir.
• Çocuğun büyüdüğü ve kişisel gelişimini sağlamaya çalıştığı ortamın sosyal olanak ve sosyal kültür açısından eksik olması.
• Çocuğun kendini geliştirmek için yeterli eğitimi alamaması da aleksitiminin en önemli nedenlerinden biridir çünkü kişinin kendi duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesi için cümle kurma yetisinin başarılı ve kelime bilgisinin geniş olması gereklidir.
• Kendini yeterince iyi ifade edecek kadar kitap okumama.
• Akraba evlilikleri sonucu gelişen bazı anormallikler neden olabilmektedir.
• Erkek cinsiyet kadın cinsiyete oranla daha riskli gruptadır.

Aleksitiminin Teşhisi Nasıldır?

Aleksitiminin teşhisi çoğunlukla astanın muayene edilmesi sonrası konulur. Aleksitimi bir psikiyatrik rahatsızlık olduğu için diğer hastalıklardan farklı olarak fizik muayenesi kısıtlıdır. Genelde hekimin anamnez alması ve Toronto Aleksitimi ölçeği gibi testler uygulaması sonucu hastada aleksitimi varlığı teşhis edilir. Ancak bazı durumlarda ayırıcı tanı açısından diğer psikiyatrik hastalık türlerini elemek için bazı yöntemlere başvurur. Bu yöntemler :

• Anamnez: Anamnez hastaların şikayetlerini dile getirmesi, sıkıntılarını anlatması ve uzman hekimin sorularıyla hastanın tam sıkıntısını anlayıp tedaviye yön vermek için kullandığı bir tanı yöntemidir. Bu yöntemle hekim hastanın hastalığını belirlemeye çalışır.
• Fizik Muayene: Psikiyatrik hastalıklarda hekim fizik muayene olarak çoğunlukla inspeksiyonu (hastayı gözlerle izlemleme) kullanır. Hekimin fizik muayene de dikkat ettiği hususlar şunlardır ;
• Hastanın sıkıntılarını anlatırken yaptığı jest ve mimikler, yaptığı beden hareketleri ve  ses tonunun düzeyi ,
• Hastanın kendi duygularını tam anlamlandıramaması ve duygularını ifade edememesi sonucu görülen kalp çarpıntısı, mide bağırsak ağrılarının varlığı ve vücutta yaygın ağrının gözlenmesi gibi psikosomatik (psikolojik kökenli fiziksel durumlar) durumların varlığı.
• Laboratuvar Tetkikleri: Laboratuvar tetkiklerinde ise hastadan kan alınır. Laboratuvarda hastanın kan hücresi değerleri, protein ve kan şekeri seviyesinin yanı sıra, böbrek fonksiyon göstergeleri, mineral düzeyleri, enfeksiyon varlığı veya yokluğuna bakılır. Ayrıca stres hormonlarının yüksekliği genelde aleksitimili hastaların yaşadığı gerilimin bir sonucu olarak gözlenebilmektedir.
• Toronto Aleksitimi Ölçeği: Aleksitimi hastalığını ölçmek için kullanılan 20 soruluk bir öz bildirim (bireyin kendisi ile ilgili bilgi vermesi) ölçeği olan bu yöntem halk arasında aleksitimi testi olarak da bilinmektedir. Kişiden aleksitimi ölçeğinde yer alan sorulara 1 ile 5 arasında bir puan vermesi beklenir. Ölçek neticesinde aleksitimi teşhisi konabilmektedir.

Aleksitiminin Tedavisi

Diğer psikiyatrik hastalıklar incelenirken yapılan gözlemler sonucu ortaya atılan aleksitimi kavramında eskiden ilaç tedavisi verilmesi tarzında bir yaklaşım üzerinde durulmuştur. Ancak ilerleyen zamanda yapılan çalışmalar neticesinde aleksitiminin sosyokültürel ve bilişsel yönlerinin keşfedilmesi sonucu psikoterapi tedavileri önem kazanmıştır. Aleksitimi tedavisinde uygulanabilecek, yapılan çalışmalar neticesinde olumlu etkileri gözlemlenmiş psikoterapi teknikleri şunlardır ;

• Grup Terapisi: Aleksitimi hastaları bireysel terapi yerine daha çoğunlukla grup terapisini tercih etmektedir. Empati kurarak dinlemenin aleksitimi hastalarının bedensel belirtilerinin duygusal ifadelere dönüşebilmesinde yardımcı olabildiği çalışmalar neticesinde bildirilmiştir. Tedavi neticesinde hastaların aleksitimi skorlarında ciddi bir gerileme olduğu raporlanmıştır.
• Bilişsel Davranışçı Terapi: Bu terapi yöntemiyle aleksitimi hastaları duygu ve düşüncelerini ayırt etmeyi öğrenir. Kendi duygusal gelişimini daha üst seviyelere çıkartır. Böylece hastada gözlenen bedenselleştirme sonucu ortaya çıkan sorunların azalmasını ve hastanın kendini sözel olarak ifade edebilmesini sağlar.

Aleksitimi Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Aleksitimi rahatsızlığında insanlar genelde kendi duygularını anlamakta ve çevresine aktarmakta sorun yaşadığı, duygu ve düşünceleri arasında bir bağ kurup duygularını anlamlandıramadığı bilinen bir gerçektir. Ayrıca bu psikolojik durumların sonuçları olarak insan vücudunda bayılma ve baş ağrısı, mide yanması veya mide bulantısı ya da vücutta yaygın ağrı olması gibi bedensel yanıtlar da aleksitimili kişilerde mevcuttur. Tüm bu durumlar neticesinde eğer aleksitimili kişi bir uzman yardımı almazsa kendini rahatsız eden semptomlarda artış olması aleksitiminin tedavi edilmediği durumlarda gözlenmesi kuvvetle muhtemeldir.

Aleksitimili hastalar mutlaka bir uzman psikiyatrist tarafından gerekli yardımı almalıdır. Çünkü bu aleksitimili kişiler hayatlarını bir şekilde sürdürebilir ama hayat kaliteleri çok büyük oranda düşecektir. Ayrıca hayatları git gide daha içinden çıkılmaz bir hal alabilir çünkü bu insanlar karşılarındakilerin duygu ve düşüncelerini anlamadığı ve kendi duygularını da anlamlandırıp ifade edemediği için kendisini bir boşlukta gibi hissedecektir. Bu durumlar tedavi edilmediği takdirde kişinin hayatı standart bir kalıba bürünecek ve robotvari bir şekilde günlük yaptıkları hep aynı biçimde ve de duygusuzca olacaktır.

Aleksitimiye Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Aleksitiminin nedenleri arasında yer alan sosyo – kültürel gelişim eksikliğini dikkatten kaçmaması gereken bir durumdur. Ve bu nedenler ne denli azaltılabilirse kişiye o kadar iyi gelecektir. Aleksitimili bir kişi duygularını ve düşüncelerini sağlıklı bir şekilde anlayıp ifade edebilmesi için gerekli bir okuma-yazma eğitimi almış, kelime bilgisi konusunda yetkin olmalıdır. Ayrıca yetiştiği kültürel çevrede ne kadar medeni bir toplum çerçevesinde oluşmuşsa kişide aleksitimi bulgularının varlığı o kadar az görünebilir ve aleksitimili hastaya o kadar iyi gelir. Ama bunlar eksik kalırsa aleksitimili hastanın durumuna iyi gelemeyecektir.

Aleksitimiye iyi gelebilecek ve kişiyi daha iyi hissettirecek bir diğer husus ise yetiştiği aile ortamıdır. Eğer aile çocuğuna yeterli karşılıksız saygı ve sevgiyi verebilirse kişi bu duygusuzluk durumu o kadar rahat atlatabilir ve hastalığını sürecine iyi gelebilecektir. Ama aile yeterli özeni göstermezse bu durumda hastalığın seyri kötü etkilenecektir.

Aleksitimi Geçer Mi? Aleksitimi İlerleyen Dönemde Kötüleşir Mi? 

Aleksitimi rahatsızlığına sahip kişiler hayatlarını bir şekilde sürdürebilirler. Bu kişiler çoğunlukla günlük yaşamında düşünebilen, bir şeyler anlatabilme yetisine sahip olan, diğer insanlarla ilişkiler kurabilme becerileri bulunan normal insanlardır. Ancak tüm bu yapabildiklerinin yanında yaşadıkları sıkıntılarını dile getirmekte, duygu ve düşünceleri arasındaki bağı kurabilip ayırt etmekte bu insanlar sorun yaşamaktadır. Ve bunlar neticesinde bedensel sorunlarda yaşamaktadırlar. Bu sebeplerden dolayı sürdürebildikleri yaşantılarının hayat kalitesinin seviyesi çok yüksek değildir. Ve bu durum ilerleyen dönemde destek alınmazsa daha da sıkıntılı bir hal alabilir ve kişinin yaşamı içinden çıkılmaz bir psikolojik sorunlarla bölünebilmektedir ve de bu sorunlar geçmemektedir. Tüm bu sebeplerden ötürü aleksitimili insanların hayat kalitelerinin yükselmesi ve topluma katılımının sağlanması için uzman desteği alması gerekmektedir.

Hamilelikte Aleksitimi 

Aleksitimi en kaba tabiriyle duygusuzluk hastalığıdır. Eğer aleksitimili bir birey hamile kalmışsa annelik duyguları hastalığından dolayı gelişmeyebilir. Bu sebeple hamilelik süresince diğer anne adaylarının yaptığı gibi bebeğine dikkat etme onu gözünde sakınma şeklinde değil de hoyratça davranabilir ve davranışları neticesinde gelişen komplikasyonlar yüzünden bebeğe zarar gelebilmektedir. Bu sebeple kişinin uzman birinden özellikle bu süreçte destek alması şarttır.

Aleksitimide Hangi Doktora Gidilir?

Aleksitimi ile esas olarak ilgilenen, hastalığa tanı koyan ve tedavi eden esas bölüm psikiyatri (ruh sağlığı ve hastalıkları) bölümüdür. Aleksitimi gözlenen kişinin kendi duygularını fark etmemesi, duygularını tanımaması, hangi duyguyu hissettiğini ayırt edememesi ve tüm bunlarla birlikte kişinin duygularını ifade etmekte güçlük yaşaması gibi belirtiler eğer mevcutsa hasta psikiyatri uzmanı hekime şikayetleri ile başvurur. Uzman hekim hastanın şikayetlerini dikkatlice dinler. Hekim şikayetler üzerine fizik muayeneyi yapar ve gerekli tetkikleri ister. Sonuç olarak da hastalığın tanısını koyar.   

Aleksitimi de bazı durumlarda kişide mide yanması gibi çeşitli mideyle alakalı durumlar, vücutta gözlenen yaygın ağrı odakları, kalp atışlarının hızlanması sonucu görülen taşikardi (kalp çarpıntısı), baş ağrısı ve bayılmalar ya da sindirim sorunları gibi semptomlarında gözlenmesi kuvvetle muhtemeldir. Bu gibi durumlarda hasta çeşitli branş uzman doktorlarına görünebilmektedir ya da acil servise başvurabilmektedir. Bu gibi durumlarda hekimler hastanın sorunlarını dinlerken kendini ifade edememesi ya da duygularının farkına varamaması gibi durumları fark eder etmez hastanın mutlaka psikiyatri bölümüne sevkini yapmalıdır.

Aleksitimili hastalar çoğunlukla kendi durumlarının bir hastalık olduğunun farkına varmazlar ve karşılaştıkları sorunlarına ayak uydurmaya çalışabilirler. Ama bazı durumlarda bu hastalar ikili ilişkiler neticesinde kendine bir sonuç çıkararak hasta olduğunun farkına varıp ya da çevresinin ve başka hekimlerin tavsiyelerine uyarak psikiyatri uzmanı hekime görünme gereksinimi duyabilir. Hasta kendinde şu durumların farkına varabiliyorsa bir hekime görünmesinde yarar vardır;

• Toplumsal yaşama hissedilen yabancılık sonucu hayat kalitesinin sağlanamaması
• Kişinin kendisini girdiği ortamlarda sanki ayrı bir gezegenden gelmiş gibi hissetmesi ve çevresindekilere böyle bir izlenim vermesi sonucu insanlarla etkili bir iletişim kuramaması
• Kişinin yaşamında karşılaştığı ve hissettiği duygularının farkına varmada sorunlar yaşaması, ayrıca duygularını anlamlandırıp kavramada güçlük yaşaması
• Yaşadığı olaylar ya da karşılaştığı sorunlar neticesinde duygularını ifade etmede zorluklar çekmesi
• Çevresindeki insanlarla iletişim kurmaya çabalarken onları anlamakta ve empati kurma becerisinden yoksun olması
• Çok kısa zaman aralığında sürekli değişen bir ruh halinde olması yani çok sık duygusal bir çatışmanın içine girmesi