Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Bağımlı Kişilik Bozukluğu Nedir?

Bağımlı kişilik bozukluğu, kişilik bozuklukları arasında en çok teşhis edilenlerden biridir. Kadın ve erkek bireyleri eşit etkiler. Özellikle genç yetişkinlik döneminde ya da sonrasında kişilerin hayatını önemli derecede etkileyecek hale gelir.

Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişilerde kendi zekalarıyla ve yapabilecekleriyle ilgili düşük özgüvenleri vardır. Bu kişiler karar almakta ve kendi başlarına bir işi bitirmekte zorlanırlar ve sürekli birinin fikrine ihtiyaç duyarlar. Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişilerdeki başkalarına olan bağımlılıkları ve onları kaybetme korkusu bu kişilerin kendi fikirlerini belirtmekte zorluk yaşamasına sebep olur.

Bu durum kişileri istismara açık hale getirir. İlişkilerin bitmesiyle ilgili çok büyük korkuları vardır ve bir ilişki bittiğinde tekrar birine bağımlı olma amacıyla hemen başkasını aramaya geçerler. Aynı zamanda bu kişiler eleştiriye fazla hassasiyet gösterirler.

Kültür ve yetiştirilme tarzı kişilik özelliklerini etkilemektedir. Farklı coğrafyalarda farklı kültürler sebebiyle bağımlılık ve pasif kişilik tanımına özellikle kadınlarla ilgili olarak değişik anlamlar yüklenmektedir. Bu sebeple tanımlama yapılırken bu duruma özellikle dikkat etmek gereklidir.

Ergenlik dönemindeki gençler ailelerine belirli konularda bağımlı olmak zorunda kaldıkları için ve çocuklarda duygusal ve fiziksel gelişimin bir parçası olarak anne ve babaya bağımlılık gerekli olduğu için bu iki dönemde bağımlı kişilik bozukluğunu fark etmek ve tanı koymak zor olabilir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Bağımlı kişilik bozukluğu olan insanlar duygusal olarak diğer insanlara çok fazla bağımlılık gösterirler ve diğer insanları memnun edebilmek için gereğinden fazla bir enerji harcarlar.

Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip insanlar sürekli ihtiyaç halinde olan, pasif, muhtaç ve yapışkan davranışlar sergilerler. Bu kişilerde ayrılık korkusu vardır ve bu sebeple başkaları tarafından istismara açık hale gelirler.

Bağımlı kişilik bozukluğunun diğer belirtileri aşağıda sıralanmıştır:

• Günlük hayattaki kararlar da dahil olmak üzere (kıyafet seçimi, yemeğe gidilecek yere karar verme vb.) herhangi bir konuda karar almakta sıkıntı yaşarlar ve karar almada her zaman bir başkasının tavsiye ve fikrini almaya muhtaç hissederler.
• Yetişkin hayattaki sorumluluklardan pasif ve yardıma muhtaç davranarak uzak dururlar giyilecek kıyafet, yemeğe gidilecek yer gibi konularda eşinin ya da arkadaşının fikrine bağımlıdırlar.
• Kişide yüksek derecede ayrılık ve terk edilme korkusu vardır. Bu sebeple ilişkileri bittiğinde çok sıkıntı çeker ve harap olmuş hissederler. Ayrılığın verdiği yalnız kalma hissine dayanamadıkları için kısa sürede bir başka birini bularak ona bağımlı hale gelirler.
• Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişilerde eleştirilmeye karşı yüksek hassasiyet vardır.
• Olaylar karşısında olumsuz düşünür, aciz hissederler ve öz güvenleri azdır. Hatta kendilerine bakabilecek kadar yeterli olmadıklarını düşünürler.
• Başkalarını kaybetme korkusu yaşadıkları için onlarla aynı fikirde olmaya yatkınlardır ve farklı düşünseler bile bunu ifade etmezler.
• Yalnız kalmak konusunda yetersizdirler.
• Başkaları tarafından kötü kullanılmaya ve istismar etmeye açıktırlar ve bu davranışları iyi tolere ederler.
• Saflığa ve hayallere dalıp gitmeye yatkındırlar.

Bu durumlara ek olarak kişide depresyon ve kaygı bozukluğu belirtileri de görülebilir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?

Her ne kadar kesin nedeni bilinmese de biyolojik, gelişimsel ve psikolojik etmenlerin kombine etkisi sonucu oluştuğu düşünülmektedir.

Bazı araştırmacılar otoriter veya fazla koruyucu ebeveynlik şekli yüzünden kişilerin bağımlılık geliştirdiğini ve bu sebeple bağımlı kişilik bozukluğuna yatkın kişilik özelliklerine sahip olduklarını düşünmektedirler.

Bağımlı kişilik bozukluğu daha çok çocukluğunda kronik bir hastalık geçirmiş ya da çocukluğunda bir ebeveynin kaybı ve anne babanın boşanması gibi travmatik bir olaya şahit olmuş kişilerde de görülebilir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu Teşhisi

Bağımlı kişilik bozukluğu tanısı koyabilmek için DSM-5 (diagnostic and statistical manual of mental disorders) denilen ve Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan mental (akılsal) bozuklukların tanısal ve istatistiksel kitabında yer alan kriterlere bakmak gereklidir.

Kriterlere bakmak dışında tanı için sizde görülen belirtilerle ilgili bir uzman tarafından yapılan psikolojik değerlendirme gereklidir. Çünkü belirtilerinizin altta yatan başka bir hastalık gibi diğer sebeplere bağlı olmadığını belirlemek önemlidir.

Bağımlı kişilik bozukluğu borderline (sınırda) kişilik bozukluğundan ayırt edilmelidir. Çünkü bu iki hastalık ortak belirtilere sahiptir.

• Borderline kişilik bozukluğunda kişiler, ayrılık korkusuna boşluk ve öfke ile karşılık verir.
• Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişiler ayrılık ve terkedilme korkusuna itaatkarlıkla ya da bağımlılıklarını devam ettirebilmek adına başka bir ilişki arayışına girerek karşılık verirler.

Eğer yukarıda bahsedilen belirtilerden birçoğu varsa doktorunuz sizi muayene etmeye sorular sorarak ve böylece sizden medikal ve psikiyatrik öykü alarak başlayacaktır.

Hiçbir laboratuvar testi bağımlı kişilik bozukluğunu teşhis edemese de doktorunuz sizden bu belirtilere sebep olan başka hastalıkları elemek için bazı testler isteyebilir.

Eğer doktorunuz bu belirtileri oluşturan başka nedenler bulamazsa sizi bir psikiyatriste, psikologa ya da mental (akılsal) sağlık ile ilgili teşhis ve tedavi konusunda uzmanlaşmış başka bir profesyonele yönlendirebilir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu Tedavisi

Kişilik yapısının gelişimi karmaşık bir süreçtir ve hayatın erken döneminde başlar. Psikoterapi ile kişilikte değişiklik yapabilmek için daha erken yaşlarda başlamak ve terapist ile hasta arasında güçlü bir ilişki kurmak gereklidir.

Tedavi almak bu hastalığa eğilimli kişilerde durumlarla ilgili daha yaratıcı ve etkili yollar göstererek karşılaştığı sorunları daha etkili çözmeyi öğretebilir. Diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişiler genellikle tedavi arayışı içinde olmazlar.

Bağımlı kişilik bozukluğunun sebep olduğu düşünme şekli ve davranışlar kişinin hayatında pek çok sıkıntıya yol açar ve kişi daha fazla bu durumlarla başa çıkamayacağını düşünür. Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişilerde depresyon ve anksiyete (kaygı bozukluğu) gibi problemler görülebilir ve kişiler bu durumlar için tedavi arayışına girebilirler.

Psikoterapi

Psikoterapi bağımlı kişilik bozukluğu için temel tedavi yöntemidir. Konuşma terapisi olarak da bilinir. Bu tedavi şeklinde amaç kişinin daha bağımsız ve aktif olmasını sağlayarak kişiye sağlıklı ilişkileri nasıl geliştirebileceğini öğretmektir. Kısa dönem terapinin amacı kişinin fonksiyonunu engelleyen belirtileri gidermekle ilgilidir.

Terapist ve hastanın tedavi yaklaşımıyla ilgili birlikte düşünmeleri önerilmektedir. Terapistin hastanın tedaviye dışarıda başka şeylere gösterdiği bağımlılığa benzer bir bağımlılık geliştirme konusunda dikkat etmesi hastanın yararına olacaktır. Psikoterapi tedavisi ile bağımlı kişilik bozukluğuna sahip birçok kişi hayatlarında nasıl daha bağımsız seçimler yapabileceklerini öğrenir.

Kendine güvenirlilik eğitimi (assertiveness training) kişinin kendine olan güvenini yerine getirmeyi sağlarken kognitif davranışsal terapi (CBT) kişinin olaylara ve insanlara bakış açısını değiştirmesini ve yeni davranışlar geliştirmesini amaçladığı için bu iki yöntemden tedavide faydalanılabilir.

Kişide daha uzun zamanda bir fark görmek isteniyorsa uzun dönemli psikoanalitik ya da psikodinamik psikoterapi tercih edilmelidir.

İlaçlı Tedavi

Bağımlı kişilik bozukluğunda ilaçlı tedavi her ne kadar hastalığın kendisini tedavi etmiyor olsa da bu hastalığa bağlı olarak görülen kaygı bozukluğu ve depresyonu tedavi etmek için kullanılabilir.

İlaçlı tedavi konusunda çok dikkatli olmak ve hastayı yakından takip etmek gereklidir. Çünkü bağımlı kişilik bozukluğu bulunan kişilerde ilaca bağımlılık ya da ilacı uygunsuz kullanma görülebilir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu Tedavi Edilmezse

Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişilerde kaygı bozukluğu, depresyon, çeşitli fobiler ve madde bağımlılığı görülme riski vardır. Bu kişiler aynı zamanda karşı tarafı memnun etmeye çalıştıkları ve onlara bağımlı hissettikleri için diğer insanlar tarafından istismara ve kullanılmaya açıktır.

Karşılarındaki dominant partnerle ilişkilerini sürdürebilmek için her şeyi yapmaya hazırdırlar.

Bu durumlar kişinin hayatını olumsuz yönde etkiler. Madde bağımlılığı ve depresyon gibi problemler kişide intihar düşünceleri oluşturabilir bu sebeple mutlaka bir uzmanla görüşülmelidir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğuna Ne İyi Gelir?

Bağımlı kişilik bozukluğunda kişilerin özgüvenine özen gösterilmeli günlük aktiviteler ve alınan kararlarla ilgili fikirlerine saygı duyulmalı ve destekleyici olunmalıdır.

Bağımlı kişilik bozukluğunda depresyon ve kaygı bozukluğu da görülebileceği için kişinin kendine özen göstermesi uyku, yemek düzeni ve fiziksel aktivitesine dikkat etmesi önerilmektedir.

Özellikle çocuklar için aileler çocuklarının daha bağımsız davranabileceği, kendine olan güvenlerinin artacağı ortamlar yaratmalıdır. Alınan kararlarda çocuğun fikrini sorarak onu bağımsızlaşması için cesaretlendirmeli ve çocuğa kendini değerli hissettirmelilerdir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğuna Ne İyi Gelmez?

Uyku düzeni, sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite kişinin duygudurumu için önem taşımaktadır. Bu sebeple bunların düzensiz olması kişinin daha depresif hissetmesine yol açarak bağımsız kişilik bozukluğuyla beraber görülen depresyon ve kaygı bozukluğunu kötüleştirebilir.

Kişi hayatında stresi azaltacak önlemler almalıdır. Bu durumda aile ve sosyal destek çok önemlidir. Ayrıca kişi kendini daha iyi hissedebilmek için ilaç ve madde kullanımı konusunda dikkatli olmalıdır.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu İlaçları

Bağımlı kişilik bozukluğunda ilaçla tedavi her ne kadar hastalığın kendisini tedavi etmiyor olsa da bu hastalığa bağlı olarak görülen kaygı bozukluğu ve depresyonu tedavi etmek için kullanılabilir.

Depresyon için SSRI (selektif serotonin reuptake inhibitörleri) önerilebilir. İlaçlı tedavi konusunda çok dikkatli olmak ve hastayı yakından takip etmek gereklidir. Çünkü bağımlı kişilik bozukluğu bulunan kişilerde ilaca bağımlılık ya da ilacı uygunsuz kullanma görülebilir.

Çocuklarda Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Bağımlı kişilik bozukluğu bulunan ergenler ne giyecekleri, boş zamanlarında ne yapmaları gerektiği gibi küçük kararlarda ve hangi liseye gidecekleri ve hangi mesleği seçmeleri gerektiği gibi önemli kararlarda da ebeveynlerinin fikirlerine muhtaçtır.

Ergenlik dönemindeki gençler ailelerine belirli konularda bağımlı olmak zorunda kaldıkları için bu yaşlarda bağımlı kişilik bozukluğunu fark etmek ve tanı koymak zor olabilir.

Ergenlerde bağımlı kişilik bozukluğuna örnek vermek gerekirse genç kişi kendini değerli hissedebilmek için bir erkek veya kız arkadaşa sahip olmak zorunda hissedebilir ya da başkalarının onayını ve sevgisini görebilmek için kendini zor ve sıkıntılı durumlara sokabilir. Aileler bu durumda dikkatli olmalı ve gerekirse bir uzmana danışmalılardır.

Bağımlı kişilik bozukluğu daha çok kronik bir hastalık geçirmiş çocuklarda görülür. Ayrıca bir ebeveynin kaybı ya da anne babanın boşanması gibi travmatik bir olay yaşamış çocuklar da bağımlılık belirtileri göstermeye yatkındır.

Fakat bu durum eğer çocukta günlük fonksiyonu bozmuyor ya da fazla distress (sıkıntı) oluşturmuyorsa bağımlı kişilik bozukluğu olarak yorumlanmamalıdır.

Çocuklarda ve ergenlerde kişilik sürekli gelişmekte olduğu için tanı alabilmek için bu belirtiler görüldüğünden itibaren bir yıl geçmesi gerekmektedir. Çocuklar fiziksel ve duygusal olarak yetişkinlere bağımlıdırlar ve bu durum normaldir.

Ancak eğer çocukta günlük aktivitelerini ve fonksiyonunu bozacak derecede bir bağımlılık varsa, çocuk “yapışkan” davranıyorsa, özgüvenle ilgili problemler varsa, bu durum çocuğun sosyal ve okul hayatını etkiliyorsa aileler bir uzmana danışmalıdır.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu için Hangi Doktora Gidilir?

Bağımlı kişilik bozukluğunun belirtileri bulunan ve bu hastalığa sahip olduklarını düşünen kişiler teşhis ve tedavi almayı danışmak için hastanelerin Psikiyatri bölümüne başvurabilir.

Bu konuda bir psikiyatri doktoru, psikolog ya da mental (akılsal) sağlık ile ilgili teşhis ve tedavi konusunda uzmanlaşmış başka profesyoneller ile görüşebilirler.