Bilirubin
Kırmızı kan hücreleri olan alyuvarların vücutta parçalanması esnasında açığa çıkan ve safraya rengini veren sarı-turuncu renkli maddeye Bilirubin ismi verilmektedir.
Bilirubin Nedir?
Kırmızı kan hücreleri olan alyuvarların vücutta parçalanması esnasında açığa çıkan ve safraya rengini veren sarı-turuncu renkli maddeye Bilirubin ismi verilmektedir. Karaciğerde bir hasar olması durumunda kan ve idrarda bilirubin pozitif olabilmektedir. Kan veya idrarda görülen bilirubin, karaciğerde ve fonksiyonlarında meydana gelen olumsuz değişimlerin belirtisi olarak görülmektedir. Bu nedenle bilirubin karaciğer bozukluklarını gözlemlemek için kullanılmaktadır. Bunun dışında bilirubinin insan vücudunda tek başına herhangi bir işlevi yoktur.
Total bilirubin, kandaki direkt bilirubin ve indirekt bilirubin değerlerinin toplamına verilen isimdir. Total bilirubin değerinin yüksekliği, her iki bilirubin formunun da yükselmesine sebep olan tüm hastalıklardan etkilenmektedir.
Bilirubin Normal Değerleri Kaç Olmalı?
Kanda gözlemlenen Bilirubin maddesinin değer aralıkları yaş gruplarına, bireylerin sağlık durumlarına, doktorlara ve testi yapan kuruma göre değişiklik göstermektedir. Yaş gruplarına göre bilirubin normal değeri aşağıdaki aralıklarda yer almalıdır:
- Prematüre bebekler: 0,40-12,00 mg/dl
- 0-7 günlük bebekler: 0,40-16,00 mg/dl
- 7 gün-1 aylık bebekler: 0,40-10,00 mg/dl
- 2-3 aylık bebekler: 0,40-2,00 mg/dl
- 3 ay çocuklar ve yetişkinler: 0,40-1,35 mg/dl
İdrarda ise beklenen sonuç bilirubin negatiftir.
Bilirubin Nasıl Ölçülür?
Bilirubin değerleri, bilirubin testi adı verilen kan testi ile ölçülmektedir. Test için gereken kan yenidoğan bebeklerde çoğunlukla topuktan alınmaktadır. Yenidoğan bebeğin topuğuna kesici bir alet ile küçük bir kesik açılarak bu kesikten bir tüpe birkaç damla kan toplanarak işlem tamamlanır. Test için numune alınması işlemi erişkin kişilerde standart olarak koldan alınarak yapılmaktadır. Bu test için herhangi bir hazırlığa gerek yoktur. Bilirubin ölçümünde genellikle total bilirubin ve direkt bilirubin ölçülmekte ve aradaki fark ile indirekt bilirubin değeri hesaplanmaktadır.
Ayrıca Tam İdrar Tahlili (TİT) içerisinde de bilirubin değerine bakılmaktadır. İdrarda beklenen bilirubin maddesinin negatif çıkmasıdır.
Yetişkinlerde kanda ölçülen total bilirubinin seviyesi 0.2-1.2 mg/dL’e kadar normal kabul edilmektedir ve direkt bilirubin seviyesi de 0.2 mg/dL’nin üstünde görülmemektedir. İdrarda bilirubinin pozitif olması kandaki direkt bilirubin düzeyinin böbrek eşik değeri olan limitin üstüne çıktığı anlamına gelmektedir. Bu değer direkt bilirubin özelinde kanda 1.2-1.4 mg/dL aralığıdır. Yani direkt bilirubin 1.4 mg/dl değerinin üstünde gözlemlendiğinde bilirubinin idrarda da görülmesi beklenmektedir.
Hamilelikte Bilirubin Değeri Nasıl Olmalı?
Hamileliğin olağan seyrinde bilirubin seviyelerinde artış görülmez. Fakat bazı hastalıkların hamilelik sürecinde görülmesi sebebiyle ya da gebelik kolestazı adı verilen hamilelik kaynaklı sarılık durumunda bilirubin seviyesinde yükselme gerçekleşebilmektedir. Gebelik kolestazı durumunda hamilelik sırasında artış gösteren östrojen hormonu sebebiyle karaciğerin safra boşaltımında bozulma gerçekleşir ve kandaki bilirubin düzeyi artış gösterir. Bu durumun çoğunlukla hamileliğin son aylarında meydana geldiği görülmektedir. Bilirubin düzeyindeki artış kaşıntı ve sarılık olarak kendini gösterir. Bu durum doğuma kadar artıp, doğumdan sonra düzelme eğilimi göstermektedir.
Bebeklerde Bilirubin Değeri Nasıl Olmalı?
Yenidoğan bilirubin değerleri genelde %1-2 mg aralığındadır. Doğumu takiben yükselişe geçer ve geçici yükselişe fizyolojik sarılık adı verilmektedir. Bu sarılık tipi bebeğin karaciğerinin bilirubini tutabilme ve değiştirebilmesi için gereken enzimlerde eksiklik olmasından dolayı meydana gelir. Dolayısıyla bebeklerde bilirubin yüksekliği görülür. Sağlıklı bir yenidoğanda bilirubin seviyesi 3. ve 5. günler arasında %6-7 mg’a yükselir. Sonrasında hızla düşüş gösterir ve genellikle tedavi gerektirmeden süreç içinde azalarak normal düzeyine döner.
Sarılık yenidoğanlarda sıklıkla rastlansa da doktor kontrolünde takip edilmesi gerekmektedir. Şiddetli devam eden fizyolojik sarılığın teşhisinde geç kalınması “kernikterus” isimli hastalığın görülmesine yol açabilmektedir. Bilirubinin beyinde birikmesi, beyinde hasara sebebiyet verir. Yenidoğan; ilk bir haftalık süreçte güçsüz refleksler ve zayıf kas hareketleri, ince ses, istifra ve yüksek ateş gibi semptomlar göstermekte ve bu bebeklerin sadece yarısı bu rahatsızlığı atlatabilmektedir. Bu sebeple yenidoğanda gözlemlenen sarılık belirtileri mutlaka takip edilmelidir.
Bilirubin Düşüklüğü Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?
Bilirubin düşüklüğü, kandaki bilirubin düzeyinin olması gereken aralığın alt sınırının altında olmasıdır. Fazla kafein tüketimi, penisilin ilaçları, uyku ilaçları ve bazı sakinleştirici ilaçlar, oksijen yetersizliği, steroid dışı yangı önleyici ilaç grubuna giren bazı ağrı kesici ilaçlar total bilirubin düşüklüğüne sebep olan etkenlerdendir.
Bilirubin düşüklüğünün, bilirubin seviyesindeki yüksekliğin sebep olduğu gibi önemli problemlere yol açtığı görülmemektedir. Kandaki bilirubin düzeyinin düşük olması veya idrarda bilirubinin negatif olması genellikle endişe verici değildir, bu nedenle takip gerektirmemektedir. Ancak uzmanlardan bazıları, henüz kanıtlanmış olmamakla birlikte, kandaki bilirubin düzeyinin düşüklüğünün bazı kalp rahatsızlıklarına yol açabileceğini düşünmektedir.
Bilirubin Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?
Bilirubin yüksekliği, kandaki bilirubin düzeyinin olması gereken aralığın üst sınırının üstünde olmasıdır. Total bilirubin yüksekliği (direkt bilirubin yüksekliği ve indirekt bilirubin yüksekliği), sarılık şeklinde adlandırılan, ciltte ve gözün beyaz kısımlarında sararma şeklinde ortaya çıkan duruma sebep olmaktadır. Aynı zamanda neonatal bilirubin yüksekliğinin de sarılığa neden olduğu bilinmektedir. Bilirubin, temelde karaciğer içerisinde kırmızı kan hücrelerinin yıkımı ile açığa çıkan artık maddeler olduklarından, bilirubin seviyesinin yüksekliği vücutta normalin üzerinde alyuvar yıkımı gerçekleştiğini gösterebilmektedir.
Bilirubin düzeylerindeki yükseklik, fazla bilirubin üretimine bağlı olabildiği gibi; siroz, akut hepatit ve benzeri karaciğer rahatsızlıkları, karaciğerin safra yollarında meydana gelen tıkanıklık ya da bilirubin metabolizmasında bulunan kalıtsal problemler sebebiyle bilirubinin karaciğer aracılığıyla vücuttan uzaklaştırılmasının zamanında ve yeterli düzeyde gerçekleştirilemediği durumlarda da görülmektedir. Tüm bunların yanında açlık durumunda, enfeksiyon durumlarında veya vücudun yorgun olduğu durumlarda anlık ve kısa süreli olarak bilirubin düzeyinde artışlar gözlemlenebilmektedir. Fakat bu durum genellikle endişe verici değildir.
Bilirubin total yüksekliğinin diğer sebepleri aşağıdaki gibidir:
- Gilbert sendromu (bilirubin maddesinin hasar görmesine sebep olan enzim eksikliği)
- Kan transfüzyonu reaksiyonu
- Genetik rahatsızlıklar
- Anemi
- Sarılık
Bilirubin Yüksekliği Belirtileri
Bilirubin seviyesinin yüksek olması ciltte sorunlara neden olabilmektedir. Gözde ve göz çevresinde sararmalar meydana gelebilmektedir. Kadın hastalarda çoğunlukla idrar yolu enfeksiyonuna sebep olmakla birlikte; dalakta büyüme, safra kesesinin hücre sayısında artış gibi belirtiler de mevcuttur. Bunlar dışında gözle görülebilen semptomlar aşağıda listelenmiştir:
- Ciltte sararmalar
- Vücut ısısında değişim
- Dışkı renginde değişiklik
- Mide bulantısı, kusma
- Yüksek ateş
- Karın ağrısı
- İştahsızlık
- Halsizlik
- Titreme
- Kaşıntı
- Ödem
Bilirubin Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?
Bilirubin düzeyleriyle alakalı rahatsızlıklar için Genel Cerrahi ya da Dahiliye Bölümlerine başvurulmaktadır. Hekim, bilirubin yüksekliğine sebep olan nedeni teşhis ettikten sonra hastaların durumlarına istinaden tedavi yöntemini seçer. Yüksek bilirubin düzeylerinin uygun tedavi yöntemiyle normal düzeye çekilmesi ve fazla bilirubinin vücuttan atılması amaçlanır.
Erişkin bireylerde yüksek bilirubin düzeylerinin tedavisi için öncelikle ilaç tedavisi uygulanır. İlaçların yetersiz kaldığı durumlarda safra kesesi içerisindeki taş ve çamur temizlenir. Bu işlemler genellikle genel cerrah tarafından gerçekleştirilir ve bilirubin düzeylerinin büyük ölçüde düşmesine yardımcı olur.
Bebeklerde ise yüksek bilirubin değeri sarılığa yol açtığından genellikle sarılığa yönelik tedavi uygulanır. Sarılık tedavisinde bebeğin anne sütü tüketimi çok etkilidir. Bebek zamanından önce doğan bir bebek ise fototerapi yöntemiyle tedavi uygulanabilmektedir. Kullanılan mavi renkli ışık ile kanda bulunan bilirubin miktarı azalır ve bebek iyileşir. Bu tedavi ve dozu doktor gözetiminde kararlaştırılır ve bebek tamamen iyileşme gösterinceye dek devam edilir.
Bilirubin Yüksekliğine Ne İyi Gelir?
Bilirubin yüksekliğini düşürmek için kızarma tarzı ağır yemeklerden ve baharatlı gıdalardan uzak durulmalı ve fazla tuz tüketiminden kaçınılmalıdır. Bol su tüketimi de bilirubin düzeyinin düşürülmesine yardımcı olmaktadır. Bunların yanında aşağıdaki besinlerin tüketilmesinin de bilirubin düzeyinin düşürülmesinde olumlu etkileri bulunmaktadır:
- Zerdeçallı yoğurt
- Arpa suyu
- Maydanoz
- Enginar
- Kereviz
- Karahindiba
- Ebegümeci
Bilirubin Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Bebeklerdeki sarılık bilirubin değerlerinin yüksekliği sebebiyle meydana gelmekte ve sarılık şiddetlenip yüksek düzeylere ulaştığında bebeğin beyninde kalıcı hasarlara sebep olabilmektedir. Çoğunlukla işitme üzerinde geri dönüşü olmayan hasarlar gelişebilmektedir. Yetişkinlerdeyse yüksek bilirubin düzeylerine sebep olan hastalığın teşhis edilip tedavi edilmemesi söz konusu hastalığın etkilediği organlarda hasara yol açabilmektedir.
Bilirubin ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Yenidoğan bilirubin değerleri kaç olmalı?
Sağlıklı bir yenidoğanın bilirubin değerlerinin belirlenen referans aralıklarında olması gerekmektedir. Buna göre prematüre bebeklerin bilirubin değerlerinin 0,40-12,00 mg/dl aralığında olması beklenmektedir. 0-7 günlük bebeklerde 0,40-16,00 mg/dl, 7 gün-1 aylık bebeklerde 0,40-10,00 mg/dl, 2-3 aylık bebeklerde ise 0,40-2,00 mg/dl aralığı normal referans aralığıdır.
Direkt bilirubin kaç olursa tehlikeli?
Kandaki bilirubin düzeyi 3 aydan büyük çocuklar ve yetişkinler için 0,40-1,35 mg/dL aralığında olmalıdır. Bu aralığın üzerinde olan değerler risk arz etmektedir. Bu değerin üst limiti geçmesi durumunda çeşitli hastalıklarla karşılaşılmaktadır.
Bilirubin vücuttan nasıl atılır?
Bilirubin suda erimez, vücudun normal işleyişinde karaciğerde üretilir ve burada suda eriyebilir duruma getirilir. Sonrasında safra kesesinde depolanır ve son olarak bağırsaklara aktarılarak sindirim yoluyla vücuttan atılır. Buna bilirubin metabolizması denmektedir.