Dikkat Eksikliği

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu dikkati toplamada güçlük, aşırı hareketlilik, davranışları kontrol etmede güçlük ile belirti gösteren çocuklukta başlayan psikiyatrik bir bozukluktur. Çocukluk çağında en sık görülen nöropsikiyatrik hastalıklardan olup yaşam kalitesini çok düşüren, dürtüsel hareket etmeye neden olan, işlevselliği bozan, etkileri yaşamın sonraki dönemlerinde de devam edebilen bir rahatsızlıktır. En sık okul çağı çocuklarında görülür ve görülme sıklığı çocuk ve ergenlerde %5-10 arası, yetişkin bireylerde de %4 civarındadır. Erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla 2-5 kat daha sık görülmektedir. Çocuklukta başlayan bu rahatsızlık yetişkinlik döneminde de %60-70 oranında devam edebilir.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu 3 alt grup şeklinde incelenebilir. Bu tipler dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip, hiperaktivitenin baskın olduğu tip ve bileşik tiptir. Hiperaktivite tipi erkek çocuklarda daha çok gözlenirken, kız çocuklarda dikkat eksikliği tipi daha fazladır. Erken dönemde fark edilip tedavi edilmesi çocuğun yaşam kalitesini artırırken, geç fark edilmesi de daha ciddi sorunlara yol açmaktadır.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler çocukluk döneminde başlayıp özellikle okul çağlarında belirgin hale gelir. Belirtiler genel olarak;

• Aynı yerde uzun süre sabit duramama, yerinde oturamamak
• Sürekli hareketli, kıpır kıpır olmak ve çabuk sıkılmak
• Karşıdakini dinlemiyormuş gibi görünmek, uzun süre dinleyememek, bir yerden sonra kopup hayallere dalmak, başka şeyler düşünme
• Odaklanmada ve dikkati sürdürmede zorluk yaşama, ders dinleyememe
• Ödevleri ve verilen sorumlulukları yerine getirmeme
• Sürekli eşyaları kaybetme veya unutma, sürekli bir unutkanlık hali
• Çocuklarda okul başarısında düşüklük, sınavlarda dikkatsizlikten yanlış yapma
• Oyun oynarken arkadaşlara uyum sağlamada ve oyunu devam ettirmede sorun olması
• Ayrıntılara dikkat edememe dikkatsizce hatalar yapma 
• Aceleci olmak, tepkileri kontrol edememek, düşünmeden hareket etmek
• Aşırı konuşma, bazen karşıdakinin sözünü kesme ve dolayısıyla iletişim problemi yaşama
• Bulunduğu ortama uyum sağlayamadığından öğretmen, okul arkadaşı , oyun arkadaşı tarafından şikayet edilen çocuk olma

Bu çocuklar genel olarak yaramaz, şımarık veya huysuz çocuk olarak tanımlanır. Davranışları sabırsız, dengesiz ve uyumsuzdur fakat bunlar çocuğun kontrolü dışında gelişen durumlardır. Bu durumlardan dolayı çocuk sürekli dışlanıp eleştirilere maruz kalabilir ve çocuğun özgüveni, sosyal gelişimi ve psikolojisi bozulabilir.

Erişkin bireylerdeki etkileri daha çok iş hayatı, evlilik ve sosyal hayatta gözlenir. İş yerinde dikkatini işe vermede güçlük, performans düşüklüğü, istediği verimi elde edememek, başladığı işi sonlandırmakta zorlanma ile kendini gösterir. Sorumlukları yerine getirememeleri, unutkanlık ve dikkatsizlikleri, daha belirgin stres yaşamaları sosyal ilişkilerini zedeler. Dinleme ve odak problemleri nedeniyle ilişkilerinde uyum sorunu yaşarlar. 

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?

Kesin nedenleri bilinmemekle birlikte genetik ve çevresel etkenlerin rol oynadığı bir bozukluktur. En önemli risk faktörü genlerdir ve ailesel geçiş özelliği yüksektir. Nörobiyolojik bir bozukluk olup beyinde dikkati sağlayan bölgelerde bazı fonksiyon düşüklükleri, bağlantı bozuklukları tespit edilmiştir. Bunun dışında demir eksikliği, erken doğum, doğum sırasında oksijensiz kalmak, prematür bebek olmak, annenin hamilelikte sigara veya alkol tüketmesi, enfeksiyonlar, kafa travmaları çevresel faktör olarak sayılabilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Teşhisi

Tanıyı koymak için aileden ve kişiden alınan bilgi ve belirtiler doğrultusunda yapılan incelemeyle hareket edilir. Burda DSM ölçütlerinden yararlanılır. DSM Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından hazırlanan bir el kitabıdır. Burda aşağıdaki ölçütler göz önüne alınır. Şuan kullanılan ölçüt DSM 5 tir. DSM 5 e göre; 

Daha öncesinde alt tip olarak tanımlanırken artık gösterme şekli olarak kullanılmaya başlandı. Bunlar;

1) Dikkat eksikliği

2) Hiperaktivite

3) Her ikisi birden (birleşik tip)

Bir çok ortamda kendini gösteren birden fazla bulgu gereklidir. Tanı için çocuklarda 6 veya daha fazla, 17 yaş sonrasında 5 veya daha fazla belirti olması gereklidir. Bu belirtilerin en az 6 aydır sürmesi ve en az 12 yaşından önce başlamış olması gerekir. Hangi gösterme sekli olduğu da hangi belirtilerin baskın olduğu ile ortaya konur.

• Dikkat Eksikliği Belirtileri;
• Biri konuşurken dinlemiyormuş gibi görünme
• Dikkati devam ettirmede güçlük
• Dikkat oluşturmada bir yere dikkati vermede zorlanma
• Detaylarda dikkatsizlik ve sık hata yapma
• Verilen sorumlulukları ve ödevleri yerine getirmede güçlük
• Bir olayı koordine etme ve kurmada zorluk
• Eşyaları unutma veya kaybetme
• Yoğun odak veya dikkat gerektiren işlerden kaçmak veya kaçmaya çalışmak
• Günlük işlerde aksama olması

Hiperaktivite-Dürtüsellik Belirtileri;

• Bir yerde uzun süre oturamamak
• Yerinde duramama, kıpır kıpır olmak
• Sürekli hareket halinde olma ,yetişkin bireyde de yerinde duramama
• Uzunca süre bir işle meşgul olmakta sıkıntı yaşamak
• Çok konuşmak, sabırsız olmak
• Karşı taraf sözünü bitirmeden müdahale etmek, cevap vermek
• Beklemek veya sıra gerektiren işleri yapmakta zorluk yaşamak

Birleşik Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Belirtileri;

• Her iki gruptaki belirtiler de bulunabilir.

Kişinin hayatını ne ölçüde etkilediği, işlevselliğini ne derece bozduğu öğrenilir buna yönelik hafif orta ve ağır olarak sınıflandırılır.

Beraberinde ayırıcı tanıları veya birliktelik gösteren psikiyatrik bozuklukları da iyi ele almak gerekir. Bunlar sıklıkla;

• Depresyon
• Obsesif kompülsif bozukluk
• Bipolar bozukluk
• Mental retardasyon
• Davranım bozukluğu
•  Anksiyete bozukluğu
•  Özgül öğrenme güçlüğü
• Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu
• Ailenin zorlayıcı katı disiplin kurallarına bağlı gelişen durumlar
• Otizm, otistik spektrum bozuklukları

Erişkin bireylerde madde kullanımı, otistik spektrum bozukluklarından Asperger sendromu yada yüksek işlevli otizm de göz önünde bulundurulmalıdır.

Ayrıca dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısına girmeyen ama çoğu kişide bulunan dikkat dağınıklığı veya dikkat eksikliği şeklindeki tanımlanan sorunlar ayrı değerlendirilmelidir. Bunlar kişinin aşırı yoğun olması, iş ve okul hayatında yaşadığı stres, kaygılı olması ve vitamin eksikliklerinden kaynaklanabilir. Dikkat dağınıklığında her konuda değil belli konularda dikkati yoğunlaştıramama, konsantrasyon problemleri görülür. Burda dikkati dağıtan etkenlerden uzaklaşmak ,stres yaratan durumları ortadan kaldırmak, zihnen meşguliyet oluşturan etmenleri belirleyip ortadan kaldırmaya çalışılabilir. Burda beyinde bir problem olmayıp dönemsel veya belirli durumlarda ortaya çıkan dikkat dağınıklığından söz edilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi

Tedavi farmakoterapi, psikoterapi, davranış terapisi ve alternatif tedaviler uygulanabilir.

Tedavide esas bileşen ilaç tedavisidir. Bunun dışında bir takım psikososyal müdahaleler, hasta aile eğitimi veya davranışsal, bilişsel tedaviler destekleyici olarak kullanılmaktadır. Tedavide kullanılan en temel ilaçlar psikostimülanlar olarak adlandırılan uyarıcı ilaçlardır ve bunlar dışında da kullanılan stimülan dışı ilaçlar vardır. Atomoksetin, trisiklik antidepresanlar, klonidin, venlafaksin, bupropion, modafinil, metilfenidat kullanılan en sık ilaçlardandır.

Psikososyal tedavilerde ise psikoeğitim, beceri eğitimi, organizasyon becerileri kazandırılmaya çalışılır. Hasta ve hasta yakınlarına bu farkındalık kazandırılmalı ve bilinçlendirilmelidirler. Hastadaki bu durumun beyindeki bazı fonksiyonların bozukluğundan kaynaklandığı söylenmeli, kişinin bile isteyerek yapmadığı belirtilmelidir. Davranış terapilerinde de bazı yönergelerle hastaya ödevler verilerek dikkat ve sorumluluk düzeylerinde, dürtüsellik yönetiminde artış görülebilmektedir.

Tedavi için en önemli dönemler okul öncesi ve okula başlanılan ilk yıllardır. Çocukların %75-80 'i ilaç tedavisine yanıt vermektedir. Belirtiler genellikle kaybolur veya azalarak devam edebilir. Ailede de dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, beraberinde kişide başka bir psikiyatrik hastalık eşlik etmesi, aile içinde bireyi olumsuz etkileyecek sorunların olması bu rahatsızlığın ergenlikte ve ileri yaşamda da görülmesine neden olabilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Tedavi edilmediği takdirde bireyin yaşamını olumsuz yönde etkiler. Okul başarısında düşüklük, arkadaş ilişkilerinde bozukluk, kendini ifade edememeye yol açar. Kişi sosyal hayattan soyutlanır. İş hayatında başarısız olur ve kendini eksik hisseder. Hayatın her alanını etkileyen ve kişiyi zora sokan bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Mutlaka bir psikiyatristten yardım alınmalı ve tedavi olunmalıdır.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna Ne İyi Gelir?

Nöropsikiyatrik bir bozukluk olduğu yapılması gereken en önemli şey bir psikiyatriste başvurmak ve verilen tedavi programını kullanmaktır. Psikoterapi ve davranış terapisi kapsamında verilen yönergeleri yerine getirmektir. Etkileri kesin olarak belirlenmiş olmamakla birlikte;

• Omega yağ takviyeleri
• Nörofeedback
• Diyet kısıtlamaları
• Yüksek doz vitaminler de alternatif tedavi olarak gösterilmektedir.

Kişide altta yatan bir vitamin eksikliği veya kötü beslenme varsa yerine koyulmalıdır. Onun dışında dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğundan ayrı olarak daha çok dönemsel görülen dikkat dağınıklığı veya dikkat eksikliğinde altta yatan vitamin veya omega yağ eksikliklerini gidermek için birtakım yiyeceklerin tüketilmesi önerilebilir. Bunlar;

• Balık ve omega 3 içeren besinler
• Yumurta
• Ceviz, fındık, fıstık gibi kuruyemişler
• Kırmızı et
• Tahıllı yiyecekler
• Yoğurt, süt
• Sebze ve meyve tüketimi

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna Ne İyi Gelmez?

Teşhis ve tedavinin gecikmesi, evde veya okulda ailenin, arkadaş ve öğretmenlerin bir rahatsızlık olarak algılamayıp çocuk bile isteye yapıyormuş gibi görmeleri çocuğu olumsuz etkiler. Hastalığın gidişatını kötüleştirir. Çocuğun çevresindeki herkesin bu konuda bilinçli olması ve çocuğa karşı tutumunu bu yönde şekillendirmesi gerekir. Aksi halde yapılan tüm davranışlar çocuğu ve hastalığı olumsuz yönde etkileyecektir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu İlaçları

Burda merkezi sinir sistemini uyaran(psikostimülanlar) veya diğer ilaçlar kullanılır.

Psikostimülan ilaçlar;

• Metilfenidat, dekstroamfetamin

Diğer ilaçlar;

• İmiprami n(trisiklik antidepresan)
• Reboksetin, atomoksetin(nöradrenalin geri alım inhibitörleri)
• Bupropion (nöradrenalin ve dopamin geri alım inhibitörü)
• Klonidin, guanfasin (alfa 2A adrenerjik agonistler)
• Monoamin oksidaz inhibitörleri
• Venlafaksin, modafinil

Gebelikte Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Hastalığın oluşumundaki bazı etkenlerin gebelikte ortaya çıkabileceği biliniyor. Bunlar;

• Yüksek tansiyon
• Sigara veya alkol kullanımı
• Kanamalar
• Enfeksiyonlar

Bunun dışında doğum sırasında oksijen yetmezliği, düşük doğum ağırlığına sahip olmak, erken doğum olması da risk faktörlerindendir.

Bebeklikte Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Belirtiler bazen bebeklik çağında da görülebilir ama genelde çocuklukta tanı aldığında bebeklikte de böyle semptomlar olduğundan bahsedilir. Bu semptomlar;

• Çok ağlama
• Yemek yememe
• Az uyuma, çok sık aralıklarla uyanma
• Huzursuz olma
• Kolayca sakinleştirilememe 
• Bir yeri ağrıyormuş gibi görünme şeklindedir.

Erişkinlikte Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Genellikle tedavi edilmemiş, çocuklukta geç tanı ve tedavi almış bireyler, tedaviye rağmen tam yanıt alamamış bireylerde ilerleyen yaşamda da belirtiler gözlenebilir. Genellikle dikkatin çabuk bozulması, bir işe başlamakta ve bitirmede zorlanma, unutkanlık, öfke kontrolünü sağlamakta güçlük, sosyal ilişkilerde zorluk, depresif ve kaygının eşlik ettiği ruh halleri, evlilik hayatında sorunlar, alkol veya madde kullanımı, uygunsuz davranışlar, sık kaza ve yaralanmalar gözlenebilir. Bu belirtiler ışığında bir psikiyatriste başvurulması ve gerekli incelemelerin yapılması önerilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu için Hangi Doktora Gidilir?

Genelde aile çocukluk döneminde fark ettiği davranışların okul hayatında da devam etmesiyle bir çözüm arayışına girer. Bu noktada çocuğun aşırı hareketli veya aktif olarak adlandırılan çocuklardan ayrımını iyi yapmak gerekir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuk her yerde ve her zaman bu davranışları sergiler, belirtileri süreklidir. Aile bu davranışları gözlemlediği ve şüphelendiği zaman bir çocuk psikiyatristine başvurmalıdır.