Hemoraji

Hemoraji Nedir?

Kan hayati bir sıvıdır. Dokularımızın metabolik faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için kana ihtiyacı vardır. Sağlıklı bir yetişkinin damarlarında 5-6 lt. kan dolaşır. Kanın damar dışına çıkması hemoraji (kanama) olarak adlandırılır. Kan, damar boşluğu dışına çıkar ve vücut içine veya dışına akar. 

Hemoraji atardamarda, toplardamarda, kılcal damarlarda meydana gelebilir. Atardamar kanamaları fışkırır tarzda, toplardamar kanamaları sızıntı olarak, kılcal damar kanamaları ise kabarcık, lekelenme şeklindedir. Kanama vücut içine veya dışına doğru ya da doğal deliklerden olabilir. Dış kanamalar dışardan görülebilirken iç kanama varlığı belirti ve bulgulardan anlaşılabilir. Doğal deliklerden kanama burun, kulak, ağız, genital organlar, anüsten çıkan kanamalardır. 

Kanamanın çeşidi, hızı, oluştuğu bölge ve kanama miktarı kanamanın kontrol altına alınmasında ve tedavide önem arz eder. Sızıntı şeklindeki küçük bir kanama tedavi gerektirmeyebilirken fışkırır tarzdaki bir atardamar kanaması ciddi olabilmektedir. Kanama miktarının fazla olması kanamanın ciddiyetini arttırır. Vücuttaki kan hacmini aniden düşüren kanamalar hayati riske yol açabilir. Kan kaybı sebebiyle kanın/ oksijenin dokuların metabolik ihtiyaçların karşılayamaması sonucunda şok gelişebilir.

Hemoraji Tipleri Nelerdir?

Kanamanın olduğu damar çeşidine göre atardamar, toplardamar veya kılcal damar kanaması olarak ayrılır. Kanama dış ortam ve iç ortamda olmasına göre dış veya iç hemoraji olarak sınıflandırılabilir. Burun, kulak gibi doğal deliklerden kanamalar olabilir.

Sık görülen hemoraji tiplerinden bazıları şunlardır:

Kanamanın olduğu damara göre:

• Atardamar kanaması: Atardamar kanamaları fışkırır tarzdaki açık renkli kanamalardır. Kan kesik kesik akar. 
• Toplardamar kanaması: Toplardamar kanamaları sızıntı olarak görülür. Koyu renkli kanamalardır.
• Kılcal damar kanaması: Kılcal damar kanamaları kabarcık, lekelenme şeklindeki kanamalardır. 

Dış kanama: Vücut dışında olan kanamalardır. Travmatik yaralanmalar sonucunda vücut dışına doğru kanama oluşabilir. Delici, kesici yaralanmalar kanamaya sebep olabilir. Kanama dışardan görülebilir. Kanamanın miktarına, kanamanın oluştuğu damar ve yaralanmaya göre hafiften şiddetliye kadar değişiklik gösterir.

İç kanama: Kanama vücut içine doğrudur. Organların içi ve vücut boşluklarına doğrudur. Bu sebeple dışardan görünmez. Travmatik yaralanmalar, trafik kazaları, ateşli silah yaralanmaları, kırıklar, iç organları kanlandıran damarlardaki yırtıklar iç kanamaya sebebiyet verebilir. İç kanama sonucunda fazla sıvı kaybedilmesi hastanın şoka girmesine neden olabilir. İç kanamada göz kararması, baş dönmesi, hızlı ve zayıf nabız, huzursuzluk hissi, soluk cilt, halsizlik gibi belirti ve bulgular görülür.

Doğal deliklerden kanama: Burun, kulak, ağız, genital organlar, anüsten çıkan kanamalardır. Burun kanaması, kulak kanaması, ağızdan kan gelmesi, genital organlardan kan gelmesi, anüsten kan gelmesi bunlar arasında yer alır. Durmayan kanamalar, bilincin kapalı olması, kan kusma gibi durumlarda kan örnekleriyle birlikte hastaneye başvurulmalıdır.

Beyin kanaması: Beyin dokusunda, beyni saran zarlar ve kemikler arasındaki kanamalardır. Beyin kanamasının bilinçte bozulma, konuşma bozukluğu, kusma, görme problemleri, denge kaybı, uyuşma, felç gibi belirtileri vardır. 

Gastrointestinal hemoraji: Sindirim sisteminde kanamalar görülebilir. Kahve telvesi renginde kanlı kusma veya ağızdan gelen parlak kırmızı kan; koyu siyah ve kötü kokan dışkı, parlak kırmızı kanlı dışkılama sindirim sistemindeki kanamaların belirtilerindendir. Gizli kanamalarda nefes darlığı, halsizlik, çabuk yorulma, soluk cilt gibi belirtiler vardır. Demir eksikliği ve dışkıdaki gizli kan hastadaki gizli kanamaya işaret eder. Üst gastrointestinal sistem kanamalarının nedenlerinden bazıları: mide ülseri, on iki parmak bağırsağındaki ülser, yemek borusundaki varis, onikiparmak bağırsağı mukozasının iltihabı, mide mukozasının iltihabıdır. Alt gastrointestinal sistem kanamalarının nedenleri: hemoroid, ince veya kalın bağırsakta divertükülleri (kesecikler), anal fissür (makat çatlağı), iltihabı bağırsak hastalıkları, arteriovenöz malformasyon( AVM, damarların normal olmayan şekilde küme oluşturması), ince bağırsak kanseri ve kolon kanseridir.

Hemorajinin Belirtileri Nelerdir?

Hemorajinin kanamanın çeşiti, hızı, oluştuğu bölge ve kanama miktarına göre hastanın etkilenimleri değişkenlik gösterir. Dış kanamalarda açık yara ve kanama bulunurken iç kanamanın belirtileri ise nefes almada zorluk, hızlı ve zayıf nabız, huzursuzluk hissi ve halsizlik, göz kararması ve baş dönmesi soluk cilt gibi belirti ve bulgulardır.

Hemoraji belirtileri kısaca şöyle sıralanabilir:

• Huzursuzluk hissi, halsizlik: İç kanamanın önemli bir belirtisi hasta kendini iyi hissetmemesi, huzursuzluk hissi ve halsizliktir.
• Bilinç durumunda değişiklik: Kanama sonucunda bilinç bozulabilir. 
• Solunum değişiklikleri: Solunum hızında artma fakat solunumun yüzeyelleşmesi görülebilir. Nefes almada zorluk, hava açlığı hissedilebilir.
• Kalp atım hızında değişiklik: Kanamaya bağlı olarak nabız artabilir bununla birlikte zayıf bir nabız görülür. 
• Soluk, soğuk, nemli cilt: Dudaklarda, yüzde solma görülebilir. Cilt soğuk ve nemli bir hal alabilir. 
• Soğukluk: Kanamanın etkilediği uzuvda soğuma ve solukluk görülebilir. 
• Kan basıncı değişiklikleri: Kanamalarda kan basıncı normal olabileceği gibi ciddi kanamalarda düşebilir. Tansiyon düşüklüğü şok belirtileri arasında yer alır. 
• Göz kararması, baş dönmesi: Göz kararması ve baş dönmesi iç kanama belirtileri arasında yer alır. 
• Susuzluk hissi: Kanamadan dolayı sıvı kaybı meydana geldiğinde susuzluk, ağızda kuruluk hissi görülür.
• Bulantı, kusma: Bulantı ve kusma iç kanama bulguları arasında yer alır. 

Hemorajinin Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Hemoraji travmatik yaralanmalar, ameliyat, doğum gibi durumlar sonucunda oluşur.

Hemoraji nedenlerinden ve risk faktörlerinden bazıları şunlardır:

• Travma, kazalar: Travmatik yaralanmalar, darbe alma, düşme, trafik kazaları ile delici, kesici, batıcı yaralanmalar hemorajiye yol açan durumlardır.
• Ameliyat: Ameliyat sırasında veya sonrasında kanama görülebilir.
• Kırıklar: Kırıklar kanamaya neden olabilir. 
• Gebelik ve doğum: Gebelik ve doğumda kanamalar görülebilir. Dış gebelik kanamaya sebep olabilir. Plasenta previa, plesantanın rahim ağzının kapanmasına sebep olacak biçimde yerleşmesidir, gebelikte ve doğumda kanamaya sebep olabilir.
• Damarsal kanamalar: Damar kaynaklı kanamalar olabilir. Anevrizmanın yırtılması hemorajiye neden olur. 
• Kan hastalıkları: Hemofili gibi kan hastalıkları, pıhtılaşma bozuklukları, vitamin eksiklikleri kanama riskini arttırabilir veya kanamanın kontrol altına alınmasını olumsuz etkiler.

Hemoraji Teşhisi

Hemoraji ve altında yatan sebebin teşhisi için hastalık hikayesi alınır, fiziksel muayene yapılır, gerekli durumlarda görüntüleme yöntemlerine ve kan testine başvurulur.

• Hastalık hikayesinin alınması: Hastadan hikaye alınarak şikayetlerinin neler olduğu, nasıl ve ne zaman yaralanma geçirdiği, kanda pıhtılaşma bozukluğu, genetik kan hastalıkları olup olmadığı, daha önce kan nakline karşı reaksiyon geliştirip geliştirmediği öğrenilir. Hastanın kronik hastalıkları, ilaç kullanımı, alerjileri, ameliyat öyküsü sorgulanır. 
• Fiziksel muayene: Kanamanın ve etkilenen vücut kısımlarının belirlenmesi için fizik muayene yapılır. Hastanın kalp hızı, kan basıncı, vücut ısısı ölçülür. Ortostatik hipotansiyon değerlendirilir. Organlardaki kan akışının azalması veya kesilmesinin oluşturduğu bulgular incelenir. Kanamanın etkilediği uzuvlarda morarma, soluk renk, soğukluk olup olmadığına bakılır.
• Kan testi: Karaciğer ve böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek ve kan kaybı sonrasında elektrolit dengesizliklerini saptamak için istenebilir. 
• Endoskopi: Sindirim sistemindeki gizli kan kayıplarının belirlenmesinde endoskopiden sıkça yararlanılır. Küçük bir kamerası olan endoskop kullanılır. Mide, yemek borusu, kalın bağırsak ve on iki parmak bağırsağı endoskop ile görüntülenebilir.
• Ultrasonografi: Ultrasonografi ses dalgalarından yararlanılarak görüntü elde eden bir yöntemdir. Kanamanın nedenini belirlemek için ultrasonografiden yararlanılabilir. Dış gebelik, yumurtalıktaki kistler kanamaya neden olabilen durumlardır ve teşhisinde ultrasonografiden yararlanılır.
• Bilgisayarlı Tomografi: Travmatik yaralanmalar, kırıklar kanamaya neden olabilir. Kırık teşhisinde bilgisayarlı tomografiden yararlanılabilir. Beyin kanaması teşhisinde de bilgisayarlı tomografiden faydalanılır.

Hemoraji Tedavisi

Kanama odağını bularak kontrol altına almak ve hastanın hayati fonksiyonlarını korumak tedavinin öncelikli hedefidir. Dış kanamalarda elle, sargıyla, bandajla basınç uygulayarak kanama kontrol altına almaya çalışılır. İç kanamalarda kanama belirtilerini fark ederek hastanın hayati fonksiyonlarını korumak önemlidir. Kanama sonucunda hastalarda şok tablosu gelişebilir. Tıbbi yardım alınmalıdır. Hastanede sıvı takviyesi ve kanamanın durdurulmasına yönelik tedaviler uygulanır.

Hemoraji için uygulanan bazı tedavi yöntemleri şunlardır:

• Basınç Uygulama: Dış kanamalarda kanamanın üzerine basınç uygulanır, ihtiyaç halinde bandaj uygulanır. Bandaj uygulanarak basınç arttırılır. Rulo sargı beziyle basınç uygulanabilir. Üçgen bandaj kanamalarda sıkça uygulanır. Ciddi kanamalarda kanama odağına en yakın üst atardamara baskı uygulanır. Kol atardamarı, köprücük kemiğinin hemen üstü, koltukaltı atardamarı, şahdamarı, kasık, şakaklar baskı uygulanabilecek yerlerdir. 
• Turnike (boğucu sargı) uygulama: Barındırdığı risklerden ötürü günümüzde çok tercih edilmeyen bir uygulamadır ancak uzuv kopmalarında, hastanın kötü koşullar altında taşınması gerektiğinde ve çok fazla yaralının olduğu durumlarda uygulanabilir. Turnike uzuv kopması hariç, çift kemikli uzuvlara uygulanmamalıdır. Turnike için kravat, sargı bezi kullanılabilir. İp gibi dokuyu kesecek malzemeler kullanılmamalıdır. Turnike kalem veya tahta çubuk ile kanama duruncaya kadar sıkılır ve 15-20 dakikada bir gevşetilir. Sağlık görevlilerinin bilgilenmesi için turnikenin yapıldığı zaman kağıda yazılarak hastanın üstünde yer almalıdır. Turnikenin uygulanan yerin üstü açık bırakılmalıdır. Turnike çok dikkatli şekilde yapılmalıdır, dokularda zedelenmeye ve uzuv kaybına dahi yol açabilir.
• Kalp seviyesinden yukarıya kaldırma: Kanamanın olduğu yer kalp seviyesinden yukarıya kaldırılır.
• Buz uygulama: Buz uygulamak kan damarlarının daralmasını sağlayarak kanamanın azaltılmasına yardımcı olur. 
• Doğal deliklerden kanamada ilk yardım: Kulak kanamalarında kan miktarı az ise bir bez yardımıyla silinir. Devam eden bir kanama mevcutsa kulak bez yardımıyla kapatılır ve hasta hastaneye ulaştırılır. Bezlerin kulağı tıkamamasına ve temiz olmasına özen gösterilmelidir. Ayrıca bilinci kapalı hastalar hastaneye ulaştırılmadan önce kanamanın olduğu kulağının üstüne yatırılarak koma pozisyonu verilir. Burun kanamalarında baş hafifçe öne eğilmiş olacak şekilde burun kanatlarına beş dakika boyunca uygulanacak baskı kanamanın durmasını sağlayabilir. Kanama durmuyorsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 
• İç kanamada ilkyardım: İç kanamalı hastanın bilinci kontrol edilir. Dolaşım, hava yolu, solunumu değerlendirilir. İç kanama gelişen hastaya şok pozisyonu verilmelidir. Sırtüstü yatırılarak ayakları yukarı kaldırılmalı, başı kusma ihtimaline karşı yana çevrilmelidir. Hastanın üzeri bir örtüyle örtülür. Hasta kısa sürede tıbbi yardım almalıdır.
• Resüsitasyon: Kanamaya bağlı şok gelişen bazı hastalarda kalp veya solunum etkilenebilir. Resüsitasyon kalp- dolaşım sistemi ve solunum sistemi fonksiyonlarının yeniden sağlanması için uygulanan işlemlerdir. 
• Sıvı tedavisi: Kan kaybı olan hastaya hastanede serum fizyolojik, kristaloidler, kolloidler uygulanabilir. 
• Kan nakli: Kan kaybının ciddi olması durumunda hastaya kan transfüzyonu yapılır.
• İlaç tedavisi: Açık, enfeksiyon riski bulunan yaralardaki antibiyotik tedavisi uygulanır. Delici yaralanmalardan kaynaklanan kanamalarda, kirli yaralarda tetanoz aşısı uygulanır. 
• Ameliyat: Kanamaya neden olan durumun belirlenmesi ve tedavisi için ameliyat gerekebilir. Örneğin karın içi yaralanmalarda kanama odağının belirlenmesi ve tedavisi için hasta ameliyata alınabilir. Kırıklar kanamaya neden olabilir, kırık tedavisi için ameliyat gerekebilir. Beyne baskı yapan kanamalar ameliyatla boşaltılır.

Hemoraji Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Kan hayati bir sıvıdır. Dokularımızın metabolik faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için kana ihtiyacı vardır. Kanamanın ciddiyetine bağlı olarak değişmekle birlikte hemoraji sebebiyle hem hastanın genel sağlık durumu hem de kanamanın etkilediği bölgelerin sağlığı bozulur. Vücut dokularının beslenmesi bozulabilir, doku hasarı ve ölümüne yol açabilir.

Organların metabolik faaliyetlerini sürdürebilmeleri için kana ihtiyaçları vardır. Hemoraji tedavi edilmediğinde organ yetmezliğine yol açabilir. Hayati organlara yeterince kan gitmemesi hastanın hayatını riske sokabilir.

Kanama durdurulmazsa hastada şok gelişebilir. Tansiyonun düşmesi, nabzın hızlı ve zayıf olması, bilinç bozukluğu şok belirtilerindendir. Şok gelişen hasta tıbbi yardım almalıdır.

Beyin kanaması inme ciddi etkileri olan, hayatı tehdit edebilen bir durumdur. Zamanında müdahale edilmesi gereklidir. Tedavi edilmezse daha büyük hasar oluşturabilir, hayati riski arttırır. İntrakranial kanamalar kafaiçi basıncı artmasına yol açarak hayatı tehdit eder.

Sindirim sistemindeki kanamalar kaynağı bulunup tedavi edilmezse kansızlıkla ve daha ciddi sağlık sorunlarıyla sonuçlanabilir.

Travmatik yaralanmalar hem dış kanamaya hem de iç kanamaya yol açabilir. Kesici alet yaralanması sonucunda damar yırtıklarının yanında kas ve tendonlar hasar görebilir. Tedavi edilmezse hastanın fonksiyonel durumu bozulabilir.

Hemoraji İlaçları

Hemorajide hastanın etkilenimlerine yönelik tedavi uygulanır. Kan kaybeden hastaya sıvı takviyesi sıkça uygulanır. Hastanın ihtiyacı olması durumunda kan nakli yapılır.

Hemoraji tedavisinde kullanılan ilaçlardan bazıları şunlardır:

• Sıvı tedavisi: Serum fizyolojik, kristaloidler, kolloidler, kan ürünleri hastanın durumuna göre uygulanır. 
• Antibiyotikler: Kanamanın açık yaradan kaynaklanması durumunda enfeksiyonlara karşı geniş spektrumlu antibiyotik tedavisi uygulanır. 
• Tetanoz aşısı: Delici yaralanmalardan kaynaklanan kanamalarda, kirli yaralarda tetanoz aşısı uygulanır. 
• Ağrı kesiciler: Yaralanma sonucu ağrısı olan hastalara ağrı kesici ve sedatifler uygulanabilir.

Hastalar kullanacakları ilaçlar için doktora danışmalı ve ilaçları doktorun veya eczacının önerdiği dozda ve sürede kullanmalıdır. Bilinçsiz ilaç kullanımının faydadan çok zararı olabilir.

Çocuklarda Hemoraji

Çocuklarda düşme, darbe alma gibi durumlar sonucunda kanamalar görülebilir. Dış kanama gözle görülebildiği için hemen müdahale edilebilir veya doktora başvurulabilir. Dış kanamanın durması için bölgeye baskı uygulanır, ihtiyaç halinde bandaj uygulanır. Hayati ve fonksiyonel kayıplara yol açabilecek kanamalarda ve durmayan kanamada doktora başvurulmalıdır.

Çocuklarda travmatik yaralanmalar, kazalar sonucunda iç kanama görülebilmektedir. Çocuğun halsizlik, baş dönmesi, baygınlık gibi bulguları dikkate alınmalı, geçirilen kaza sonrasında doktora başvurulmalıdır. Gastrointestinal hemoraji çocuklarda da görülebilmektedir. Ağızdan kan gelmesi ve makattan kanlı dışkı görülmesi durumunda mutlaka doktora başvurulmalıdır. Bunun yanı sıra gizli kanamaların baş dönmesi, bayılma, nefes almada zorluk gibi belirtileri vardır. Bu belirtilere sahip çocuklar doktora götürülmelidir.

Hamilelikte Hemoraji

Hamilelikte ve doğumda hemoraji görülebilir. Dış gebelik, plasenta previa hamilelikte hemorajiye neden olan durumlardandır. Dış gebelikte fetüs rahim dışında bir bölgeye yerleşmiştir. Dış gebelikteki hemoraji ciddi olabilir, hasta vakit kaybetmeden sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır.

Plasenta previa, plesantanın rahim ağzının kapanmasına sebep olacak biçimde yerleşmesidir. Bu durum gebelikte ve doğumda kanamaya sebep olup annenin ve bebeğin hayatı için risk oluşturabilir. Plasenta previa tanısı konan anne adayının ultrasonografiyle düzenli takibi gereklidir. Bebeğin eşi rahim ağzını, doğum yolunu kapattığı için bu hastalar normal doğum yapmamalıdır. Doğumda hayati riske yol açan, ciddi hemoraji görülebilir.

Hemoraji için Hangi Doktora Gidilir?

Durdurulamayan kanama mevcutsa, çoklu yaralanmalar ve hastanın sağlık durumunu etkileyen bir yaralanma varsa hastanın güvenliği sağlanıp bir hastanenin acil servisine başvurulmalıdır.

İç kanamalar dışarıdan görünmediği için kırık, trafik kazası gibi durumlardan sonra dikkatli olunmalı doktora başvurulmalıdır. Baş dönmesi, tansiyon düşüklüğü, halsizlik, mide bulantısı, solunum hızında artış ve solunumun yüzeyelleşmesi iç kanama belirtileri arasında yer alır. Bu belirtiler dikkate alınmalı ve vakit kaybedilmeden sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Acil serviste yapılacak ilk müdahale sonrasında kanamaya neden olan duruma bağlı olarak tedaviye farklı branştan doktorlar dahil olabilir.