Demir Eksikliği

Demir Eksikliği Nedir?

Demir, proton numarası 26 olan elementtir. Geçiş metalidir. Demir, dünya yüzeyinde en çok bulunan dördüncü elementtir. Yer kabuğunda en çok bulunan metaldir. Demir vücudumuzda birçok proteinle bağ kurduğundan biyolojide önemli bir role sahiptir. Ayrıca demir bitki ve hayvan hücrelerinde solunum, yükseltgenme ve indirgenme gibi hayati reaksiyonların oluşmasını sağlar.

Herhangi bir nedenden dolayı demirin normal değerinin altına inmesine demir eksikliği denir. Bu nedenler arasındaki en sık neden kan kaybıdır.

Vücudumuzdaki demir miktarı cinsiyete göre farklılık gösterir. Ortalama bir insan vücudunda erkeklerde yaklaşık 4 gram, kadınlarda ise yaklaşık 3,5 gram demir bulunmaktadır. Demir eksikliği bu değerlerin altında olması durumunda demir eksikliği anemisi oluşur.

Demir Eksikliği Belirtileri

Demir eksikliğinde vücudumuzda ilk belirti anemi (kansızlık) oluşur. Anemiye özgü belirtiler ortaya çıkar. Baş ağrısı, baş dönmesi, kulak çınlaması, dispne (nefes darlığı), çarpıntı gibi. Çoğu insanın fark etmediği belirti olan kişinin normalde yemediği şeyleri yemesi (pika hikayesi) demir eksikliğinde görülür.

Fizik muayenede solukluk, dil tomurcuklarında silinme, ağızda meydana gelen iltihap, ağız kenarında çatlaklar, kaşık tırnak, ileri demir eksikliği vakalarında yemek borusunda darlık (plummer-vinson sendromu) oluşabilir.

Hastaların klinik bulguları 4 gruba ayrılır:

• Sindirim sistem bulguları: İştahsızlık, normalde yenmeyen besinlerin yenilmesi, buz yeme alışkanlığı, toprak yeme alışkanlığı, dil kasında küçülme, yutma güçlüğü gibi bulgular verir.
• Santral sinir sistemi bulguları: Herhangi bir olaya aşırı tepki verme, yorgunluk, genel sinirlilik hali, anlama ve kavramada gerilik-gecikme, fiziksel aktivitelerde yavaşlama, hareketlerde yavaşlama, dikkat azalması, odaklanma sorunu, huzursuz bacak sendromu gibi bulgular verir.
• Kardiyovasküler sistem bulguları: Kalbin pompaladığı kan miktarının azalması, kalp hızında artış, kalp kasının hacminin büyümesi, kan hacminin artışı ve ilerlemiş vakalarda kalp yetmezliği, çarpıntı gibi bulgular verir.
• Kas-İskelet sistemi bulguları: Myoglobin (kasta bulunan demir içeren protein), sitokrom-c’de azalma (hücrelerde bulunan demir içeren enzim), fiziksel performansta azalma, kas güçsüzlüğü gibi bulgular verir.

Demir Eksikliği Nedenleri Nelerdir?

Demir eksikliğinin nedenleri diyete bağlı faktörler, artmış demir ihtiyacı, kan kaybı ve azalmış emilim olarak 4 gruba ayırabiliriz.

• Diyete bağlı faktörler: Yeni doğan bebeklerin 6 aydan erken inek sütü alımı, bebeklerin katı gıdalara erken geçilmesi, C vitamininin yetersiz alınması, kırmızı etin az tüketilmesi, fazla çay içilmesi, anne sütünün 6 aydan sonra tek başına kullanılması, düşük sosyoekonomik durum (sık enfeksiyon geçirme) gibi nedenler demir eksikliği yapar.
• Artmış demir ihtiyacı: Düşük doğum ağırlıklı bebekler, prematüreler, hızlı büyüme gösteren bebekler, sürekli havasız ortama maruz kalanlar, sigara içen bireyler, doğumda düşük hemoglobin düzeyi bulunan bebekler, gelişim çağında olan çocuklar, ergenlik dönemine giren bireyler, gebelerin demir ihtiyacı fazla olduğu için bu insanlarda demir eksikliği görülür.
• Kan kaybı: Menstruel kanama (adet kanaması), demir eksikliğinin kadınlardaki en yaygın nedenidir. Sindirim sistemi kan kaybı, akciğer kan kaybı, boşaltım sistemi kaynaklı kan kaybı (özellikle böbrek taşı düşüren hastalarda) gibi durumlarda hastalarda demir eksikliği anemisi gelişir.
• Azalmış emilim: Mide asiditesi yüksek hastalarda, ince bağırsak kaybı olan ya da bağırsakta fonksiyon bozukluğu (ishal gibi) olan hastalarda demir emilemediği için bu hastalarda demir eksikliği oluşur.

Demir Eksikliği Teşhisi

Demir eksikliği tanısı için ilk yapılması gereken hastanın hikayesinin detaylı bir şekilde analiz edilmesidir. Diyet, pika öyküsü, aspirin, non-steroid anti-inflamatuar ilaç kullanımı, kan bağışlama öyküsü olup olmadığı belirlenmelidir. Yapılan analiz sonrasında oluşan ön tanıyı desteklemek için kan tahlili (biyokimyasal testler) istenir. Biyokimyasal testler normal aralıkta değilse demir eksikliği teşhisi konur.

Demir Eksikliği Tedavisi

Demir eksikliğinin kendisi bir hastalık değildir. Başka bir hastalığın sonucudur. Doğru tedavi asıl etkenin bulunup tedavi edilmesidir. Bu süre zarfında hastayı rahatlatmak için destek(palyatif-geçici) tedavi yapılır. Bu tedavide asıl amacımız demir depolarını yerine koymaktır. Tedavi paranteral ve oral olarak ikiye ayrılır.

Oral demir tedavisinde 3 ilaç kullanılır;

• Demir sülfat
• Demir fumarat
• Demir glukonat

Yetişkinlerde günlük doz genellikle 180 mg elementer demir şeklindedir.

Tedavi edici dozlar bulguların şiddetine, demir depolarının düzeyine, hastanın yaşına ve sindirim sistemi yan etkilere bağlı olarak 100-200 mg arasında değişebilir.

Parenteral demir tedavisinde 4 ilaç kullanılır;

• Demir sükroz
• Demir gukonat
• Demir destran
• Demir karboksimaltoz (en sık kullanılan ilaç)

Paranteral demir tedavisinin iki yolu vardır. Bunlar intramüsküler (kas içine şırıngayla zerk etme) ve intravenöz (damar içine sulu bir şekilde verme) yollardır. İntramüsküler uygulama ağrılı olabilir, bu yüzden enjektörle yavaş yavaş zerk edilmelidir.

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Demir Eksikliği Tedavi Edilmezse

Demir eksikliği tedavi edilmezse hastanın yaşam kalitesini etkileyen klinik sorunlar ortaya çıkar. Hastalarda kansızlık (anemi) meydana gelir. Bu ilk belirtidir. İlerlemiş demir eksikliğinde sadece kan değil sindirim sistemi ve kaslar başta olmak üzere tüm sistemler etkilenir. Dil kasında küçülme, kas gücünde azalma, kilo verememe, halsizlik, sürekli yorgunluk hissi gibi hastanın yaşam kalitesini etkileyen sorunlar ortaya çıkar.

Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir?

Demir besin değeri yüksek gıdalar iyi gelir. Altta yatan nedenin tedavi edilmesi en uygun yaklaşımdır. Çünkü atılımda problem varsa bu probleme çözüm getirilmelidir. Diğer tedaviler hastalığı çözmez.

Demir Eksikliğine İyi Gelen Besinler

Demir kasların yapısında olduğu için sakatat ürünleri, (öz. Kırmızı et) karaciğer (demirin depo yeridir), yumurta, kuru baklagiller, (nohut, kuru fasulye gibi) C vitamini, (en çok yeşillik, turunçgiller gibi) deniz ürünleri, pekmez, bal gibi besinlerde bol miktarda bulunur.

Demir Eksikliğine Ne İyi Gelmez?

Demir emilimini bozan besinler içecekler demir eksikliğine iyi gelmez, hatta bu besinlerin çok fazla tüketilmesi demir eksikliği oluşturur. En sık nedeni bizim ülkemizde çaydır (dünyada en çok çay tüketen ülkeyiz, kişi başı yılda 3,18 kg). Kahve, kalsiyum tuzları, yağlı tohumlar vs. demir emilimini azalttığı için demir eksikliğine iyi gelmez.

Hamilelikte Demir Eksikliği

Gebe anneler ekstra bir canlı taşıdıkları için sadece demir değil diğer besin ihtiyaçları da artar. Özellikle folat denilen B9 vitaminine de gebelikte çok fazla gereksinim artar. Anneler bol meyve sebze tüketmeli, besin değeri yüksek organik besinlerle beslenmeli. Eğer demir eksikliği besinlerle giderilemiyor ise bebeği etkilemeyecek uygun dozlarda anneye demir verilebilir. Hamile değil gibi yüksek dozda agresif tedavi yapmak tehlikelidir. Karaciğer hasarına yol açabilir.

Çocuklarda Demir Eksikliği

Çocuklar gelişim çağında oldukları için demir ihtiyaçları fazladır. Demir eksikliği yaşanmaması için çocuklar et, süt yumurta, karaciğer gibi bol demir ve protein içeren hayvansal gıdalarla; yeşillikler, portakal, havuç gibi sebze ve meyvelerle; pekmez, tahin, kuruyemişler gibi bol demir içeren gıdalarla düzenli ve dengeli beslenmelidir.

Bebeklerde Demir Eksikliği

Bebeklerde demir eksikliğinin en büyük nedeni ilk altı ay içinde annenin bebeğe inek sütü içirmesidir. Yeni doğan bebekler ilk altı ay sadece anne sütüyle beslenmelidir. Eğer anne sütüyle beslenemiyorsa doktorların tavsiye ettiği yüksek demir ve besin içerikli mamalar verilmedir.

Demir Eksikliği için Hangi Doktora Gidilir?

Demir eksikliği anemisi belirtilerinden herhangi biri görüldüğü zaman Dahiliye doktoruna gidebilirsiniz. Çoğunlukla hastanın hikayesi iyi analiz edildiği sürece tedavisi kolay bir hastalıktır.