Dismorfofobi Hastalığı

Dismorfofobi Nedir?

Kişinin vücudunun herhangi bir bölümünü beğenmemesi ve bununla psikolojik açıdan sürekli ve aşırı uğraşması, bu durumun kişinin duygularını aşırı derecede etkilemesi, kişiyi depresyona sürüklemesi durumuna dismorfofobi adı verilir. 

Fiziksel özelliklerle aşırı ilgilenme durumu, kişinin gerçekten bir fiziksel problemi olmadığı durumlarda olabileceği gibi hafif görünüm problemlerini abartma şeklinde de olabilir. 

Dismorfofobi için daha sık kullanılan terim beden dismorfik bozukluktur. Bu hastalık daha çok ergenlik döneminde başlasa da, her yaştaki insanda görülebilir ve başlayabilir. Ayrıca hem erkek hem kadınları etkiler. Ancak dismorfofobi kadınlarda daha sık görülür.  

Dismorfofobinin en belirgin özelliklerinden biri dışarıdaki insanların herhangi bir problem olmadığını söylediği halde, kişinin ısrarla bir sorun olduğunu söylemesidir. 

Hatta bazen kişi bunun bir hastalık olduğunu bilir ancak endişe ve takıntılı düşüncelerden yine de vazgeçemez. Bu hastalığa sahip kişilerin bunun psikolojik bir bozukluk olduğunu bilmeleri ve tedavinin mümkün olabileceğini anlamaları önemlidir. 

Hastalığın tedavisindeki ilk adım da kişinin kendini farkına varması ve bu durumun bir hastalık olduğunu kabul etmesidir. 

Dismorfofobi Belirtileri Nelerdir?

Dismorfofobi hastası insanlarda, başlıca görünümleri hakkında saatlerce veya günlerce sürebilen saplantılar görülür. Genelde bu rahatsızlık hissi kas kütlesi ve kilo üzerine başlar. 

Daha sonra burun, dudak gibi bölümlere karşı dismorfik bozukluklar da sık görülür. Direnmesi veya kontrol edilmesi zor olan bu saplantılar, beden dismorfik bozukluklu kişilerin kusurları dışında herhangi bir şeye odaklanmalarını zorlaştırır. 

Bu düşük benlik saygısına, sosyal durumlardan kaçınmaya ve işte veya okulda sorunlara yol açabilir.

Dismorfofobi hastaları, kusurlarını gizlemeye veya iyileştirmeye çalışmak için bir tür kompulsif (zorlayıcı) veya tekrarlayan davranışlar yapabilirler. Ancak bu davranışlar genellikle sadece geçici bir rahatlama sağlar.

Dismorfofobi hastalarının yapabileceği hareketler ve durumlar şu şekilde sıralanabilir:

• Hoşuna gitmeyen vücut bölümünü giysi, şapka, makyaj gibi maddelerle kamufle etme çabası 
• Bir vücut bölümünü başkalarının görünüşüyle karşılaştırmak
• Burun, dudak gibi vücut bölümlerini ameliyat ettirme çabası
• Günün büyük kısmını aynaya bakarak geçirmek veya aynalara hiç bakamamak
• Aşırı egzersiz yapmak
• Sürekli kıyafet değiştirme ihtiyacı
• Depresyona eğilim
• Hiçbir şeyden mutlu olamama
• Günlük işlere odaklanamama
• Sosyal ilişkilerin bozulması

Dismorfofobi Nedenleri Nelerdir?

Dismorfofobinin yani beden dismorfik bozukluğunun nedeni tam olarak belli değildir. Dismorfofobi psikolojik temelli bir hastalık olduğu için neden net olarak ortaya konamaz. 

Hastalığın oluşması biraz kişinin özelliklerine ve yaşadığı durumlara bağlı olarak değişir. Ancak dismorfofobinin oluşumu için bazı risk faktörleri bulunur. 

Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Cinsel istismara uğramak
• Çocukken zorbalığa maruz kalmak
• Kişinin kendine güveninin az olması
• Aşırı derecede yalnızlık korkusu
• Toplumdan dışlanma korkusu 
• Mükemmeliyetçilik 
• Sürekli başkalarıyla rekabet içine girmek 
• Genetik özellikler
• Depresyon
• Anksiyete
• Obsesif kompulsif bozukluk

Özellikle çocukluk döneminde yaşanan cinsel, fiziksel veya psikolojik istismarlar veya zorbalıklar, olumsuz bir benlik imajı gelişmesine neden olur ve kişinin görünüşü hakkında saplantılara sahip olmasına yol açar. 

Bu durum yetişkinlikteki istismarlar için geçerli olsa da özellikle ergenlik döneminde, vücudu tanıma aşamasında gerçekleşenler daha derin yaralara yol açar.

Benlik saygısı düşük olan insanlar yani özgüveni düşük olanlar, fiziksel görünüşü düzeltmenin kendini daha iyi hissetmeye yol açacağını düşünür ve bu durum saplantılı bir düşünceye dönüşür. 

Kendi çevresindeki insanlar tarafından dışlanma korkusu veya tamamen toplumdan izole olma korkusu dismorfofobi gelişimine katkıda bulunan durumlardan biridir.

Özellikle arkadaş grubunun kişinin fiziksel özellikleriyle alay etme durumunda, beden dismorfik bozukluklar daha sık görülür. Kişi bu fiziksel özellikleri düzeltirse daha mutlu olacağını düşünür.

Dismorfofobi Teşhisi

Dismorfofobi tanısı koymak için DSM-5 tanı ölçütlerine uyulmalıdır. DSM-5, dismorfofobiyi, obsesif kompulsif bozukluk ve diğer bazı bozukluklarla birlikte “Obsesif Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar” bölümünde sınıflandırmaktadır. Hekim hastaya bazı dismorfofobi testleri uygulayarak tanıyı koymaya çalışabilir.

Beden dismorfik bozukluk tanısı için DSM-5 tanı ölçütleri şu şekilde sıralanabilir:

• Görünüm endişeleri: Birey, hafif derecede var olan veya olmayan fiziksel görünüm bozukluklarıyla ilgili aşırı şekilde meşgul olmalıdır. Buradaki “meşguliyet” tanımı,  genellikle algılanan kusurları günde en az bir saat düşünme ve bu süreçte başka bir şeye fazla odaklanamama olarak tanımlanır. Belirgin görünüm kusurları için dismorfofobi tanısı konulamaz. Örneğin aşırı obezitenin kişinin hayatını etkilemesi ve bu durumla meşgul olması hastalık tanımına girmez. Ancak aşırı derecede bu durumu düşünmek de farklı bir hastalık grubuna girebilir.
• Tekrarlayan davranışlar: Beden dismorfik bozukluk tanısını koyabilmek için, bozukluğun seyrinde bir noktada, birey görünüm endişelerine yanıt olarak tekrarlayan, kompulsif (zorlayıcı) davranışlar gerçekleştirmelidir. Bu zorlamalar davranışsal olabilir ve bu nedenle başkaları tarafından dışarıdan gözlemlenebilir. Örneğin, sürekli aynaya bakma, saçları aşırı tarama, sürekli kıyafet değiştirme bunlardan bazılarıdır. Ayrıca bu zorlamalar kişinin kendini sürekli başkalarıyla karşılaştırma gibi zihinsel eylemler de olabilir. 
• Günlük hayatı etkileme: Bu meşguliyet durumu, kişinin sosyal, mesleki veya diğer önemli işlev alanlarında anlamlı sıkıntıya veya bozulmaya neden olmalıdır. Bu kriter, tedavi gerektiren dismorfofobiyi, tipik olarak tedavi edilmesi gerekmeyen daha normal görünüm endişelerinden ayırmaya yardımcı olur.
• Yeme düzeninde bozulma: Dismorfofobide problem kilolu olma veya zayıf olma yönünde olduğunda bu durum yeme bozukluklarından doktor tarafından ayrılmalıdır. Kişinin bu problemleri yeme bozukluğu tanı kriterlerini karşıladığında dismorfofobi tanısı değil yeme bozukluğu tanısı konmalıdır. Ayrıca hastaların hem yeme bozukluğu hem de dismorfofobiye sahip olması nadir bir durum değildir.

Dismorfofobi Tedavisi

Beden dismorfik bozukluk semptomları tedavi ile iyileşebilir. Nispeten hafif dismorfofobi semptomlarına sahip hastalar, bilişsel davranışçı terapi adı verilen psikolojik tedavilere yönlendirilmelidir. 

Orta derecede beden dismorfik bozukluk semptomlarına sahip olan kişilerde yine bilişsel davranışçı terapi veya seçici bir serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) adı verilen bir tür antidepresan ilaç önerilmelidir.

Daha ciddi dismorfofobi semptomları olan kişilerde ise diğer tedaviler işe yaramazsa antidepresan ilaç ve bilişsel davranışçı terapi tedavisi birlikte yapılmalıdır.  

Bilişsel Davranışçı Terapi 

Bilişsel davranışçı terapi, düşünme ve davranış şeklini değiştirerek dismorfofobi semptomlarını yönetmeye yardımcı olan bir yöntemdir. Hastalığın belirtilerini neyin tetiklediğini öğrenmeye yardımcı olur ve takıntılı alışkanlıklarının farkına varılmasına olanak sağlar. 

Ayrıca bu terapi ile bunlarla nasıl başa çıkılabileceği hakkında farklı yollar da öğretilir. Bu terapi yönteminde hasta ve doktorun ilişkisi oldukça önemlidir. Hatta bazı konumlarda hasta ve doktor tedavi seçeneklerini ve düzeylerini birlikte oluşturur. 

Beden dismorfik bozukluk için kullanılan bilişsel davranışçı terapide maruz kalma ve yanıt önleme denilen bir teknik kullanılır.  

Bu yöntemde, normalde kişinin görüntüleriyle ilgili takıntılı olduğu konular kişiye yavaş yavaş maruz bırakılır ve bunlarla yüzleşmesi sağlanır.

Terapist, hastalığın şiddetlendiği durumlarda, bu takıntılı duygularla başa çıkmanın başka yollarını bulmaya yardımcı olur. Böylece zamanla, hasta bilinçli bir şekilde, takıntılardan korkmadan bunlarla başa çıkabilir. 

Ayrıca doktor, kişinin kendi kendine okuyabileceği kitaplar önerebilir ve gerekirse grup çalışmaları yapılabilir.

Dismorfofobi Tedavi Edilmezse

Özellikle orta ve ileri derecedeki dismorfofobi durumlarının tedavi edilmemesi büyük sorunlara yol açabilir. 

Hastalık tedavi edilmediğinde oluşabilecek sorunlar şunlardır:

• Depresyon
• Duygudurum bozuklukları
• Anksiyete
• Sosyal fobi
• İntihar düşünceleri
• Birtakım takıntılı düşüncelerin olduğu obsesif kompulsif bozukluk
• Yeme bozuklukları
• Sürekli estetik müdahale sonucu oluşan fiziksel hasarlar

Dismorfofobi İlaçları

Özellikle orta ve ileri derecedeki dismorfofobi durumlarında selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) adı verilen antidepresan ilaçlar kullanılabilir. Birkaç farklı SSRI türü vardır. Ancak beden dismorfik bozukluk tedavisinde en sık kullanılan fluoksetin etken maddesine sahip ilaçtır.

SSRI'ların dismorfofobi semptomları üzerinde etkili olması 12 hafta kadar sürebilir. Bazı kişilerde bu süre daha kısa veya daha uzun olabilmektedir. Bu yüzden hekim semptomların düzelmesi için hastaya bu ilaçları en az birkaç ay boyunca kullanması gerektiğini söyler. 

SSRI'ları almanın bazı yaygın yan etkileri vardır, ancak bunlar genellikle birkaç hafta içinde geçer. Bu yüzden hekim özellikle ilk birkaç hafta boyunca hastayı yakından takip eder. 

Özellikle hastanın ilaçları aldıktan sonra kendini endişeli, aşırı duygusal hissetmesi veya kendine zarar verme düşüncelerine sahip olması önemli yan etkilerdir ve ilacı kesmek gerekebilir. 

Bu ortaya çıkan semptomların azalması için genelde ilaç dozu giderek azaltılarak kesilir. Bunun sebebi kişide ilacın etkisinin ortadan kalkmasıyla kişide yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkmasını engellemektir.

30 yaşından küçük yetişkinlerin SSRI'lar alırken intihar düşünceleri geliştirme veya tedavinin erken aşamalarında kendilerini incitmeye çalışma şansları daha yüksek olabileceğinden dikkatle izlenmesi gerekecektir.

Çocuklara ve gençlere genelde sadece ciddi dismorfofobi semptomları varlığında SSRI önerilir. 

Dismorfofobi için Hangi Doktora Gidilir?

Dismorfofobi tedavisi için gidilmesi gereken bölüm Psikiyatridir. Ayrıca özellikle hafif aşamalarda uzman bir psikolog ile de görüşülebilir. 

Dismorfofobi semptomlarını kişi fark ettiği anda bir doktora başvurmalıdır. 

Çünkü bu hastalık gittikçe ilerleme eğilimindedir. Ayrıca ilerledikçe oluşan utanç duygusu zamanla doktora başvurmayı da geciktirir. 

Bu hastalık genelde kendiliğinden iyileşmez ve uzman bir destek gerektirir. İlerledikçe intihara varan düşüncelere neden olabilir.