Dispraksi

Dispraksi Nedir?

Dispraksi, hastaların günlük yaşamsal faaliyetlerini ve okul başarılarını etkileyen hareket koordinasyon problemlerinden oluşan nörogelişimsel bir problemdir. Sık görülen bir problem olmasına hastaların tanımlanmaları uzun sürmektedir. Sıklığı %2-11 arasında değişkenlik göstermektedir. Hastalar çocuk yaşlarda iken belirtileri oluşur. Bu hastaların önemli bir kısmı tanı alırken başka gelişimsel hastalıkların tanısını da alır. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu bu tanılar arasında en sık olanıdır. Diğer tanılar ise öğrenme bozuklukları, anksiyete bozuklukları, depresyon, otizm spektrum bozukluklarıdır. 

Dispraksi Belirtileri Nelerdir?

Bu hasta grubunun sıklıkla yaşıtlarının kolaylıkla gerçekleştirdiği hareketlerde zorlanmaları ya da hiç yapamamalarıdır. Belirtileri yaş gruplarına göre sınıflayacak olursak;

Bebeklik döneminde oturma, emekleme, yürüme, konuşma gibi aktivitelerde gecikme veya zorlanma, çevreden gelen uyaranlara (ışık, ses) aşırı duyarlılık; anaokulu düzeyindeki çocuklarda yürüyüş bozuklukları, düğme ilikleme, ayakkabı bağcığı bağlama, çatal bıçak kullanarak yemek yeme, makas kullanma ve boyama, yapboz yapma gibi aktivitelerde zorlanma, baskın eli değiştirme; 

Okul çağındaki çocuklarda sakarlık, yazmada, çarpım tablosu ve alfabe gibi sıralı işlemlerde zorlanma, tablo hazırlayamama, topla oynanan oyunlarda problem yaşama bu hastalarda sık görülen belirtilerdir. 

Bazı çalışmalarda bu çocukların iletişim becerilerinin düşük olduğu, heceleme ve okuma ilgili problemleri olduğunu ve anlamsız ifadeleri tekrar edemedikleri görülmüştür. Bu problemlerden dolayı motivasyonlarını kaybederler ve akademik başarıları düşer. Fiziksel faaliyetlerdeki başarısızlıkları dolayısıyla uzaklaştıklarından obeziteye ve spor bağımlı kalp hastalıklarına da eğilimlidirler. Birçok fiziksel aktivitede yaşıtlarının seviyesinin gerisinde olmaları hem erişkinlerde hem de çocuklarda sosyal problemlere sebep olur. Akran zorbalığı, yalnızlık gibi problemlerle karşılaşabilirler.

Dispraksi Nedenleri Nelerdir?

Dispraksinin sebepleri kesin olarak bilinmemekle birlikte yapılan araştırmalar sonucunda ileri anne yaşı, gebelikte alkol kullanımı, erken doğum, doğum ağırlığının gebelik ayına göre küçük olması, yenidoğanın fizyolojik olmayan sarılığı, doğumdan sonra steroid kullanımı gibi durumlarla ilişkili olduğu saptanmıştır. 

Ayrıca bu hastaların koordinasyon problemlerinin beyin fonksiyonlarındaki bozukluklarla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Tek yumurta ikizlerinden ikinci doğan bebekte dispraksi riskini ilk doğan bebeğinkinin iki katından fazla olduğu da araştırmalar sonucu elde edilmiştir.   

Dispraksi Nasıl Teşhis Edilir?

EACD (Avrupa Çocukluk Çağı Engellilikleri Akademisi) dispraksi tanısının DSM-5 (Amerikan Psikiyatri birliği tarafından yayınlanan psikiyatrik hastalıkların tanısında kullanılan bir kitap) kriterleriyle multidisipliner bir yaklaşımla konmasını öneriyor. Tanı koyan ekibin içerisinde çocuk nöroloğu, çocuk psikiyatristi, gelişimsel pediatri uzmanının olması gerektiğini özellikle belirtiyor. Hekimler dışında hastanın fiziksel yeterliliklerini ölçecek olan fizyoterapistlerde bulunmalıdır. 

Çocuğun değerlendirilmesi kadar önemli olan bir diğer basamakta çocuğun gelişim süreci hakkında ebeveynlerin cevaplaması gereken sorulardır. 

Bu sorulardan bazıları şunlardır;

1. Çocuğunuz erken doğum mu? Ne kadar erken?
2. Çocuğun doğum ağırlığı?
3. Çocuğunuz ne zaman yürüdü?
4. Çocuğunuzu "sakar olarak tanımlar mısınız?
5. Çocuğunuz giyinme (düğme ilikleme, bağcık bağlama), dişlerini fırçalama ve yemek yerken çatal ve bıçak kullanma gibi günlük yaşam aktivitelerinde zorlanır mı?
6. Çocuğunuz hangi yaşta iki tekerlekli bisiklet sürmeyi öğrendi?
7. Çocuğunuz el yazısı, boyama, makasla kesme gibi ince motor aktivitelerde zorlanıyor mu?
8. Çocuğunuz top fırlatma veya topa vurma kaba motor aktivitelerinde, okulda ya da toplulukta takım sporlarında yarışmada veya bede eğitimi derslerine başarılı bir şekilde katılmada zorluk çekiyor mu?
9. Ailenizde başka dispraksi, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu veya özgül öğrenme güçlüğü tanılı hasta var mı?

Ebeveynler bu soruları cevapladıktan sonra çocuğu değerlendirmek için bir takım test yapılır. Bu testlerden en çok kullanılanı Revize Edilmiş Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğu Bataryası (DCDQ-R) olarak isimlendirilir. Bu test DSM-5 B kriterleri ile değerlendirilir. Değerlendirmeyi ebeveynler yapar. Çocuğun günlük yaşam aktivitelerinde hareket kontrol yeteneği, ince motor yeteneği, el yazısı, genel koordinasyon yeteneği değerlendirilir.

Bu çocukları değerlendirmede kullanılan ve yaygın olmayan diğer testler;

Çocuklar İçin Hareket Değerlendirme Bataryası-2: DSM-5 A kriterlerine göre fizyoterapistlerce yapılan değerlendirmedir. El becerileri, tutma ve fırlatma yeteneği, denge değerlendirilir.

Bruininks-Oseretsky Motor Yeterlik Testi-2: DSM-5 A tanı kriterlerine göre fizyoterapistlerce yapılan değerlendirmedir. Çocuğun ince motor hareketlerini, el becerisini, bilateral koordinasyon, denge, hız ve çeviklik, dayanıklılığını değerlendirir.

Çocuklar İçin Hareket Değerlendirme Bataryası -2 Kontrol Listesi: DSM-5 B tanı kriterlerine göre çocuğun öğretmeni tarafından yapılan değerlendirmedir. Çocuğu günlük yaşamında statik ve dinamik ortamlardaki hareketleri ve motor beceriler dışındaki becerileri değerlendirilir.

Dispraksi Tedavisi

Dispraksinin kesin bir tedavisi olmamakla birlikte hastanın klinik durumuna göre oluşturulan destek tedavi programları temelde üç ana başlıkta toplanır. Bunlar vücut fonksiyonlarının iyileştirilmesi için planlanmış fiziksel aktiviteler, performansı arttırmaya yönelik aktiviteler, günlük yaşamda bu aktivitelere katılımı arttırmaya yönelik yaklaşımlardır. 

Tedaviden önce hastanın detaylı olarak ilgili hekimlerce değerlendirilip hastalığın türüne ve şiddetine göre bir program oluşturulmalıdır. Fizik tedavi ve egzersiz programları, el yazısı eğitimi, günlük yaşam becerileri için özel eğitimler ve hastanın eşlik eden hastalık durumuna göre gerekirse ilaç tedavisi bu programın parçalarıdır

Disprakside kesin bir tedavi olmadığından hastalığın önlemeye yönelik çalışmalarda önemlidir. Bu hastalığın sebebi kesin olarak bilinmiyor olsa da riski azaltmaya yönelik yaklaşımlar fayda sağlar. Annenin gebelik süreci dispraksi gelişimi için önemli bir süreçtir. Anne ve bebeğin düzenli takibi, annenin sigara veya alkol kullanmaması, gebeliğe uygun egzersizlerin yapılması, gebelikte beslenmeye özen gösterilmesi, erken doğum riskinin en aza indirilmesi, bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalmaması gibi sağlıklı bir süreç oluşturulması dispraksi riskini azaltacaktır.

Dispraksi İlaçları

Dispraksiyi tedavi eden bir ilaç bulunmamakla beraber dispraksiye eşlik eden dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda metilfenidat kullanılmaktadır. Metilfenidatın bu çocuklarda dikkat sorunlarının yansıra ince motor hareketlerde de fayda sağladığı bilinmektedir. Metilfenidat dışında dispraksiye bağlı anksiyete bozukluğu gelişmiş hastalarda anksiyolitik ilaçlarda (benzodiazepinler, triankilizan ilaçlar) kullanılabilir. 

Dispraksi Tedavi Edilmezse

Dispraksinin hastalığın kendisinden kaynaklı bir komplikasyon oluşturması söz konusu değildir. Ancak dispraksi hastalarının yaşlarına uygun fiziksel yeterliliğe sahip olmamaları, toplumda sakar olarak tabir edilmeleri, zorbalığa maruz kalmaları veya dışlanmaları sebebiyle anksiyete bozuklukları ve depresyon gibi psikososyal problemler yaşarlar. Bunun dışında fiziksel egzersiz ve sporda başarısız olduklarından bu aktivitelerden uzaklaşırlar. Bu da kardiyovasküler hastalıklar, diyabet, obezite gibi hastalıklara zemin hazırlar. Hastaların yaşam kalitelerini arttırmak ve ek hastalık oluşumunu engellemek için tedavi şarttır.

Yetişkinlerde Dispraksi

Dispraksi genelde erken yaşlarda bulgu veren bir hastalıktır. Ancak fark edilmeyen olgular bulunabilir. Bu hastalar yürürken mesafeyi ayarlamakta zorlandıklarından nesnelere çarpan, yine mesafe ayarı yapamadıklarından araç kullanamayan veya kullanmayı zor öğrenmiş olan, geleceğe dair planlamalar yapamayan el yazısında başarısız yetişkinlerdir. Bu sebeplerle toplumda dışlanmış ve içe kapanık bireyler olabilirler.

Dispraksi için Hangi Doktora Gidilir?

Her çocuk doğduğu günden itibaren düzenli ve belirli aralıklarla bir çocuk hekimi tarafından takip edilmelidir. Bunun yanı sıra 12 aylık olup emekleyemen, 18 aylık olup yürüyemeyen bebekler, anaokuluna gidip makas kullanmakta veya boya yapmakta zorlanan çocuklar bir gelişimsel pediatri uzmanı ve çocuk nöroloğu tarafından değerlendirilmelidir. Bu hastalar çocuk psikiyatristi ve fizyoterapist, ergoterapi uzmanına ihtiyaç duyabilir.