İçe Kapanıklık

İçe kapanıklık veya içe dönük olmak, dış kaynaklardan gelen uyarılardan ziyade kişinin kendi iç dünyasındaki hislere odaklandığı kişisel bir özelliktir. Kişilik teorilerinde tanımlanmış ana özelliklerden bir tanesidir. İçe kapanık olmak kesinlikle bir hastalık değildir. 

İçe kapanık insanlar iç düşüncelere, hislere ve duygulara dışarıdan gelen uyaranlardan daha fazla zaman ayırırlar. Sesiz olmaya, bir yerde sakince durup gözlem yapmaya meyilli olurlar. Dışa dönük insanlar enerjilerini sosyal ilişkilerden alırlar. Tam tersine içe kapanık insanlar ise parti gibi ortamlarda yorulurlar ve enerjilerini yeniden toplayabilmeleri için bir süre yalnız kalmaları gerekir. İçe kapanık insanlar kitap okumak, yazı yazmak ve meditasyon yapmak gibi tek başına yapılabilecek aktivitelerden daha fazla zevk alırlar. İçe kapanık insanlar bir şey söylemeden önce iyice düşünürler. Bu durum özellikle çocuklarda ve ergenlik gelişimi sırasında gözlenir. 

İçe kapanıklık ve dışa dönüklük birbirine zıt olarak görülen kavramlardır. İçe kapanıklık cetvelin bir ucuyken dışa dönüklük öbür ucudur. İnsanların çoğu bu ikisinin arasındadır. Ancak bir tarafa eğilimli olan insanlar daha çoğunluktadır.

Toplumun yaklaşık %25-40 arası bir kesimi içe kapanıktır. İçe kapanıklık ile ilgili toplumda halen yanlış kanılar mevcuttur. İçe kapanıklık sosyal anksiyete ve utangaçlık ile aynı şeyler değildir. İçe dönük olmak kişinin utangaç ya da sosyal anksiyete sorunları olduğu anlamına gelmez.  İçe kapanıklık daha çok bir tercihtir. Utangaç insanlar sosyal aktivitelere korku ile yaklaşırken içe kapanık insanlarda bu söz konusu değildir. 

İçe Kapanıklık Nedenleri

Neden bazı insanların içe kapanık bazı insanların da dışa dönük olduğunu bilebilmek için vücudun fizyolojisini anlamak gerekir. Kişinin dış çevreden gelen uyaranlara verdiği yanıt biçimi ne derece içe kapanık veya dışa dönük olduğunu belirlemede önemli rol oynar.

Beyin kökünde konumlanmış Retiküler Aktivasyon Sistemi (RAS) olarak adlandırılan bölge uyarılma düzeylerini kontrol eder. Kişinin uyanıklık düzeyini, uyku ve uyanma arası geçişleri kontrol eder.

RAS ayrıca kişi uyanık iken ne kadar bilgi alacağını da kontrol eder. Eğer tehdit eden bir uyarı ile karşılaşılır ise uyarılabilirlik artar. Kişi tehlikeler ile yüzleşebilmek için alarm pozisyonuna girer. Herkes farklı uyarılabilirlik eşik düzeyine sahiptir. Bazı kişiler doğuştan yüksek uyarılabilirlik eşik seviyesine sahip iken bazı kişilerde ise bu eşik düzeyi daha düşüktür.

Eşik düzeyinin düşük olması kişinin basit bir olayda bile alarm pozisyonuna girebileceği anlamına gelir. İçe kapanık insanlarda bu durum söz konusudur. Parti, buluşma, grup organizasyonlarında sürekli bir alert olma durumu söz konusudur. Bu gibi ortamlar fazla enerji harcamalarına neden olur ve tek kişilik aktivitelere yönelirler. Yalnız kalmak enerjilerini yeniden toplama ve öğrendiklerini düşünme imkânı sağlar.

Psikiyatristlere göre kişilerin uyarılabilirlik düzeyini sınıflandırmak mümkündür.

Uyarılabilirlik teorisine göre: 

• İnsanların %15’i en düşük uyarılabilirlik eşik seviyesine sahiptir. Yani basit olaylar bile kişinin alarm pozisyonuna girmesi için yeterlidir ve yorulmalarına neden olur. İçe kapanık insanlarda bu söz konusu olabilir.
• İnsanların %15’i yüksek eşik düzeyine sahiptir. Yani uyarılma eşiğinin aşılması için daha güçlü uyaranlar gereklidir.
• Geri kalan %70’lik kısım bu ikisinin arasında bir yerdedir.

İçe Kapanıklık Belirtileri

İçe kapanık insanların tek tip davrandığını düşünmek bir hata olur. Bu özelliğin de kendi içinde birçok tipi vardır. İçe kapanık insanlar kitap okumak, evde kalmak gibi tek kişilik aktivitelerden hoşlanırlar. Ancak bunun yanında partilere katılmaktan hoşlanan içe kapanık insanlar da vardır.

İçe kapanık insanlara ait birkaç belirti şunlardır:

1. Kalabalık ortamlarda enerji kaybediyormuş gibi hissetmek

İçe kapanık kişiler birçok insanın bir arada olduğu ortamlarda zaman harcarken yorgun olurlar ve ertesi gün sessiz bir yerde dinlenme ihtiyacı hissederler. Burada tüm zamanlarını kendileri için ayırırlar. Bu içe kapanık insanlarda görülen en önemli özelliktir. Dışa dönük insanlar sosyal ilişkiler ile enerji kazanırken içe kapanık insanlar enerji kaybederler.

Bu tüm içe kapanık insanların sosyal ilişkilerden uzak durduğu anlamına gelmemelidir. içe kapanık insanlar yeni insanlarla tanışmak istemekten ziyade yakın arkadaşlarıyla zaman geçirmeyi sever. Dışa dönük kişiler için ise yeni arkadaşlar edinmek zor değildir.

2. Yalnızlıktan hoşlanmak

İçe kapanık insanlar için iyi vakit geçirmenin anlamı mesai sonrası hobilere zaman ayırabilmektir. Kitap okumak, huzurlu bir doğa yürüyüşü ya da favori televizyon programını izlemek kişiyi enerjik ve deşarj olmuş hissettirir.

Bu tüm içe kapanık insanların her zaman yalnız kalmaktan hoşlandığı anlamına gelmez. Birçok içe kapanık insan arkadaşlarıyla veya akrabalarıyla sosyal ilişkiler kurmaktan hoşlanır.

Unutulmaması gereken şey tüm günü alan sosyal aktivitelerin ertesi günün içe kapanık insanlar dinleme ihtiyacı ve yeniden deşarj olmak isterler.

3. Küçük bir yakın arkadaş grubuna sahip olmak

İçe kapanık insanlarla ilgili bir yanılgı da onların insanları sevmediğidir. Aslında içe kapanık insanlar insanlarla sosyalleşmeyi sevmezler. Onlar kendi küçük, yakın arkadaş gruplarıyla vakit geçirmekten hoşlanırlar. Yakın arkadaşları dışındaki arkadaşlarıyla oldukça yüzeysel ilişkileri vardır. İçe kapanık insanlar arkadaşlıklarını güçlendirmek için insanlar ile daha derin ve uzun ömürlü ilişkiler kurarlar. 

Araştırmalar içe kapanık insanların küçük arkadaş grubuna sahip olduğunu göstermiştir. Bu arkadaşları dikkatle seçtikleri için olabilir. Arkadaşlık ilişkileri daha güçlüdürler. Ayrıca buluşmaları kalabalık yapmaktan ziyade bire bir yapmayı tercih ederler.

4. Çevre tarafından sessiz ve anlaşılması güç biri olarak tanınmak

İçe kapanık insanlar genellikle sessiz, sakin, naif ve bazen doğru olmayarak utangaç olarak görülürler. Genellikle insanlarla ilişkilerinde kelimelerini dikkatle seçerler. Enerjilerini gereksiz konuşmalara harcamak istemezler.

5. Aşırı uyaranlara maruz kalındığında dikkat eksikliği yaşamak

İçe kapanık insanlar yoğun bir aktiviteye veya çevreye maruz kaldığında boğulmuş hissederler. Yaptıkları işe odaklanmakta güçlük çekerler. Tersine dışa dönük insanlar aktivitelerin çok olduğu ve sıkıcı işlerin az olduğu yerleri tercih ederler.

Bir araştırmaya göre içe kapanık insanlar dışa dönük insanlara göre daha kolay dikkatleri dağılır. Bu da içekapanık insanların neden sessiz kalmayı tercih ettiklerini açıklıyor. 

6. Öz farkındalığa sahip olmak

İçe kapanık insanlar iç muhasebe işlerine çok zaman ayırdıkları için kendi deneyimleriyle çok meşgul olurlar. Bu kişiler kendi motivasyonlarına, fikirlerine ve iç dünyalarına çok iyi hakimdirler.

İçe kapanık insanlar kendi kendilerine düşünmekten zevk alırlar. Bu yüzden kendilerini anlamaya yönelik çok zaman ayırırlar. Hobilerle uğraşmak, kendi hayatları ile ilgili düşünmek ve kitap okumak onlar için önemlidir.

7. İzleyerek öğrenmeyi tercih etmek

Dışa dönük insanlar bir şeyi öğrenmek istediklerinde o şeyi deneyimleyerek öğrenmek isterler. İçe kapanık insanlar ise daha çok gözlemlemeyi tercih ederler. O şeyi tam olarak öğrendiğinden emin olana kadar tekrar tekrar izleyebilirler. Pratik yapma ihtiyacı hissettiklerinde ise sessiz bir yerde yapmak isterler.

8. Bireysel meslekleri tercih etmek

Diğer insanlar ile sık iletişim gerektiren meslekler içe kapanık insanlar için pek uygun değildir. Daha çok bağımsız, tek başına yapılan kariyerler bu kişiler tarafından daha çok tercih edilir. Örneğin yazarlık, muhasebecilik, bilgisayar programcılığı, grafik tasarımcısı gibi meslek insanlarla diyalog gereksiniminin az olduğu mesleklerdir.

İçe Kapanıklık Teşhisi

Bir kişinin içe kapanık olup olmadığını kişinin kendisi anlayabilir. Bununla birlikte bazı testler ve ölçümler de geliştirilmiştir. Testler kişinin sözleri ile veya durumu ile ilgili sorular sorar.

Bu testler şunlardır: 

• Myers-Briggs tipi ölçüm
• Keirsey Temperament sorter
• Beş faktörlü kişilik analiz testi 

Bu testlere rağmen psikaytristler genellikle içe kapanık tanısına kendi gözlemleriyle karar verir. İçe kapanıklık her ne kadar göreceli olarak değişmese de testin yapıldığı zamandaki çevre faktörleri, stres seviyesi ve diğer birçok faktör testin sonucunu etkileyebilmektedir.

Myers-Briggs Tipi Ölçüm

Kişiliği ölçmek için bulunan 4 parametreyi kullanır. Her sorunun yanıtına göre bir puan verilir. Puanlar toplanır ve ona göre bir özelliğin diğerinden daha baskın olduğu belirlenmiş olur.

Kullanılan 4 parametre şunlardır:

• İçe dönüklük/ dışa dönüklük: dışa dönük insanlar daha sosyal olup insanlar ile daha sık ilişki içindedirler. İçe kapanık insanlar ise biri bir görüşmeleri tercih edip daha az sosyaldirler. Örneğin bu testte “ bireysel aktiviteleri, grup aktivitelerine tercih ederim” diyen biri içe kapanıklık için bir puan toplamış olur.
• Algılama/sezgi: bu parametre kişinin bilgiyi nasıl elde ettiğini bulmaya yöneliktir. Algı yetişi gelişmiş kişiler konsantre olmaya ve deneysel gözlemlere önem verir. Sezgisel yaklaşanlar ise önsezilerine güvenirler.
• Düşünme/hissetme: olayları mukayese etme biçimini belirlemek için kullanılır. Düşünerek karar veren insanlar mantıksal çıkarımlarda bulunmaya çalışır. Hissederek karar verenler ise kendi duygularını be şaklarının duygularını işin içine katar.
• Yargılama/ algılama: kimi insanlarda baskın olan yargılama özelliğidir kimilerinde ise algılamadır.

Keirsey Temperament Sorter

Kişiliği ölçmek, kişinin kendisini ve diğerlerini daha iyi anlaması için geliştirilen bir başka testtir. Tek başına yapılabilecek kadar basittir. Dünyada büyük şirketler tarafından yaygın olarak kullanılan bir testtir. Bu teste göre 4 tip karakter vardır: zanaatkâr, muhafazakâr, idealist ve rasyonalist. 

Myers-briggs testi ile karşılaştırma yapmak gerekirse: Myers daha çok testi yapan kişinin hislerine ve düşüncelerine göre sonuca varır. Ancak Keirsey doğrudan gözlemlenebilir davranışlara odaklanır. Myers testinde içe kapanıklık ve dışa dönüklük ön planda iken keirsey testinde algılama ve sezi ön plandadır.

Beş Faktörlü Kişilik Testi 

5 faktörlü kişilik testinde 5 parametre vardır. Her parametrenin iki ucu vardır. Testi yapan kişinin yanıtlarına göre bu iki uç arasında bir yere konumlandırılır. Birçok insan uçlarda bulunmaktan ziyade iki arasında bir yere konumlanır. Kullanılan 5 parametre şunlardır:

• Yeni tecrübeler edinme isteği: bu kişisel özellik kişinin maceraperest mi yoksa dikkatli biri mi olduğunu ölçer.
• Çalışma ahlakı: bir işi yaparken gerekli özeni gösterdiğini veya baştan savma bir şekilde mi yapıldığını öğrenemeye yönelik bir parametredir.
• İçe dönüklük/dışa dönüklük: içe kapanıklık ve dışa dönüklüğü ölçer.
• Nevrotiklik: kaygı durumu, gerginlik, güvenlik gibi durumları ölçer.
• Uyumluluk: karşıdaki kişinin sıcaklığına karşı gösterilen tavırdır.

Çocuklarda İçe Kapanıklık

Çocukların içe kapanık olması anormal bir durum değildir. İçe kapanık olmak insan karakterinin doğasında olan bir özelliktir. İçe kapanık çocuklar genellikle öğretmeleri tarafından fark edilir ve sınıfa daha fazla katılım göstermedikleri için ailelere bildirilirler.

İçe kapanıklık sonradan değiştirilebilen bir özellik değildir. Çocukların bu haliyle mutlu olduğu unutulmamalıdır.

İçe kapanıklık bazı durumlarda anksiyete ve depresyon ile karışabilir çünkü belirtiler birbirine benzerdir. Bunun ayrımını yapma için doktora başvurmakta fayda vardır.

İçe Kapanıklık için Hangi Doktora Gidilmeli?

Yetişkinlerde içe kapanıklık için “psikiyatri” servisine, bir “psikiyatrist”e veya “psikolog”a başvurulmalıdır.

Çocuklarda içe kapanıklık için “çocuk psikiyatri” servisine, “çocuk psikiyatristi”ne başvurulmalıdır. 

İçe kapanıklık bir hastalık değildir. Tedavi edilmesi söz konusu değildir. Ancak kişinin içinde bulunduğu durumun gerçekten içe kapanık bir kişiliğe sahip olduğundan mı yoksa depresyon gibi tedavi edilmesi gerek bir hastalık mı olduğunu anlaması için doktora başvurması gerekebilir.