Savant Sendromu

Savant Sendromu Nedir?

Savant Sendromu gelişimsel ve zihinsel olarak yaşıtlarının gerisinde bulunan bireylerin aynı zamanda bazı sıra dışı zihinsel, görsel veya işitsel yeteneklere sahip olduğu bir hastalıktır. Hastaların zeka düzeyi toplumun ortalamasının altında olmasına rağmen belirli alanlarda gösterdikleri özel yetenekleri vardır. Bu alanlar genellikle hafıza ve matematik olmakla birlikte sanat dallarından resim veya müzik gibi alanlarda yetenekli olan bireyler de tespit edilmiştir. Savant Sendromu otizmli çocukların %10' unda gürülür. Bunların dışında başka sinir sistemi hastalıklarında da görülebilir.

Savant Sendromu ilk olarak bir bilim insanı olan Dr. Langdon Down tarafından anlaşılması güç yeteneklere sahip hastaları tanımlamak için kullanılmıştır. İlk olgu ise 1783 yılında bir Alman psikolog tarafından özel bir hesaplama yeteneği farkedilen Jedediah Buxton’dur. Daha sonraları tanı konulan hastalar genellikle hesaplama üzerinde yetenekli olan bireyler olmuş, bu hasta grubunun müzik veya resim gibi alanlarda da özel yeteneklere sahip olabileceği ancak 1914 yılında yapılan bir çalışmada  belirtilmiştir. Amerika' da yapılmış bir çalışmada zihinsel gelişim geriliğine sahip çocukların %40-50 gibi çok önemli bir kısmının Savant Sendromu'nun da bulunduğunu ileri sürmektedir. Ülkemizde 2000'li  yıllara kadar üzerinde çok durulmamış bir hastalıktır. Bu durum diğer otizm spektrum bozuklukları gibi Savant sendromu hastalarının da  tanı almasını güçleştirmektedir.

Savant Sendromu erkeklerde kızlara oranla 6 kat daha fazla görülür. Bunun sebebi olarak gebelik döneminde  erkek bebeklerin vücutlarında artan testeron düzeyinin beynin sol yarısının büyümesini yavaşlatarak bebeğin sinirsel işlevini bozması öne sürülmüştür.

1988 yapımı olan Rain Man (Yağmur Adam) filminde Dustin Hoffman tarafından canlandırılan Raymond karakteri Savant Sendromlu bir bireydir.  Film Kim Peek isimli bir Savant'ın yaşanmış hikayesinin sinemaya uyarlamasıdır. Kim Peek 2009 yılında hayatını kaybettiğinde yaklaşık 8000 bin kitabı ezbere bilmekte ve coğrafyadan spora birbirinden bağımsız alanlarda anksiklopedik bilgilere sahip olduğu bilinmektedir.

Savant Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Savant Sendromlu olguların sağlıklı bireylerden farklı olarak sahip olduğu yetenekleri 5 başlık altında toplayabiliriz:

a. Müzik becerisi; piyano çalma, eğitim almadan beste yapabilme

b. Sanatsal beceriler; çizim yapma, boyama ve heykel şekillendirme

c. Takvim hesaplayabilme

d. Hızlı hesap yapabilme, matematiksel işlemleri ve asal sayıları çözümleyebilme

e. Maket, lego gibi oyuncaklarla hızlı ve yaşıtlarının yapabildiğinden daha komplike modeller üretebilme, mekan dizaynı yapabilme

Bu başlıkların dışında yaygın olmayan diğer yetenekler ise yabancı dil öğrenme, koku, tat gibi duyularında aşırı hassasiyet ve ayırım yapabilme becerisi de Savant Sendrom'lu hastalarda görülebilir.

Hastalar genellikle bir alanda yetenekli olmakla birlikte birden fazla alanda beceri gösteren hastalarda bulunmaktadır. Tek bir beceriye sahip olan Savant Sendromlu hastalar Yetenekli Savantlar birden fazla alanda özel becerisi olanlar ise Olağanüstü Savantlar olarak isimlendirilirler.

Bu özel beceri dışında tüm Savant Sendromu olgularında ortak olan nokta aşırı gelişmiş olan hafızadır. Önemsiz bilgiler olarak nitelendirdiğimiz plakalar, tarihsel bilgiler, telefon numaraları gibi bir çok bilgiyi çok kolay ezberler ve genellikle unutmazlar.

Savant Sendromlu hastalarda gördüğümüz olumsuz belirtiler ise göz teması kuramama, çevreye ilgisizlik, yaşıtlar ile arkadaşlık ilişkisi kuramama, konuşma ve yürümede gecikme, okuma öğrenmede güçlüktür. Hastaların en sık başvuru sebepleri bu olumsuz belirtilerdir.

Savant Sendromu Nedenleri Nelerdir?

Savant Sendromunun oluşmasına sebep olan temel mekanizma henüz belirlenememiştir. Savant Sendromu doğuştan olabilir ancak bunun yanısıra doğum sırasında veya doğumdan sonra meydana gelen bazı travmalar ve komplikasyonlar sonucunda da oluşabilir.

Bebeğin doğum sırasında yeterli oksijen alamaması, doğum sonrasında meydana gelen kafa travmaları, menenjitler ve ensefalitler (beyin dokusunun enfeksiyonu)  gibi enfeksiyonlar veya vücudun başka bölümlerinde oluşan enfeksiyonlara bağlı olarak oluşan yüksek ateş  Savant Sendromuna sebep olabilir. Erişkinlerde ise beynin frontotemporal bölgesini etkileyen olaylarda Savant Sendromu benzeri bulguların oluştuğu bilinmektedir.

Savant Sendromu Teşhisi

Savant Sendromu için kesin tanı sağlayan bir Savant Sendromu testi henüz yoktur. Hastaların tanı alması için çok aşamalı bir değerlendirme gerekir. Öncelikle hastaların zeka düzeyi tespit edilir. IQ düzeyi genellikle 40-70 puan arasında bulunur.

Daha sonra hastanın gelişimi değerlendirilir. Bu değerlendirme Gelişim Değerlendirme Rehberi çerçevesinde yapılır. Hastanın ince ve kaba motor hareketleri, çevresinde olanlara gösterdiği tepkiler, iletişim başlatabilme ve sürdürebilme yeteneği bu test kapsamında yaş aralığına uygun olarak değerlendirilir.

Savant Sendromlu hastalarda görülen ortak belirtilerden biri gelişmiş hafıza olduğundan hastaların hafızaları mutlaka değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede yaş aralığına uygun olarak altı yaş altında görselleri hafızada tutma, daha büyük çocuklarda ise  kelimeleri   hafızada tutma gibi testler ile hafızanın gelişmişlik düzeyi tespit edilir.

Tüm bu değerlendirmelerden sonra uygun hastalar Savant Sendromu tanısı alır. Savant Sendrom'lu hastalar çocukluk çağında tanı alırlar. Erişkin dönemde tanı alan hasta sayısı yok denecek kadar azdır.

Savant Sendromu Tedavisi

Savant Sendromu'nu tamamen iyileştiren kesin bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Hastaların günlük yaşamlarını idame etmeleri için çeşitli eğitimlerle desteklenmeleri gerekebilir. Bu destek tedaviler her hasta için bireysel olarak şekillendirilmelidir. Hekimler uygun gördükleri hastaların psikiyatri uzmanları ve terapistlerden destek almasını önerebilir. Bazı hastaların rehabilite edilmesine ihtiyaç duyulabilir.

Hastanın gelişimsel süreci yakından takip edilmeli ve geri kaldığı noktalar ile ilgili tedaviler planlanmalıdır. Örneğin konuşma geriliği olan bir hastanın konuşma terapistine yönlendirilmesi gerekir.

Bunlara ek olarak hastanın yetenekli olduğu alanın desteklenmesi de çok önemlidir. Tarihte çok önemli müzisyen, ressam ve heykeltıraşların bazılarının Savant Sendrom'lu hastalar olduğu unutulmamalı ve ebeveynlere hastanın yetenekleri doğrultusunda bir eğitim almasının önemi konusunda uyarılar yapılmalıdır.

Savant Sendromu Tedavi Edilmezse

Savant Sendromu'nun tanısında kullanılan kesin kriterler olmadığından gözden kaçan hasta sayısının çok fazla olduğu tahmin edilmektedir. Bunun yanısıra belirtileri hafif olup hekime hiç başvurmamış hastaların da olduğu bilinmektedir. Buradan anlaşıldığı üzere tedavi olmadan hayatını idame edebilen çok fazla Savant Sendrom'lu hasta bulunmaktadır. Çeşitli farklılıkları yüzünden toplumdan dışlanma ve hor görülme gibi olaylara maruz kalabileceklerinde anksiyete bozuklukları oluşabilir. Ancak yeteneğini keşfedebilmiş olan Savant'lar dikkatleri üzerine de çekebilirler.

Sağlıklı bireylerden bir miktar gerisinde de olsa tedavi olmadan yaşamlarını sürdürebilen Savant'ların tedavi edilmemesi yaşam kalitelerini bir miktar düşürebilir. Ancak bu konuda en önemli kayıp deha niteliğine sahip bireylerin topluma kazandırılamadan yitip gitmesidir. Savant Sendromlu hastaların yeteneklerinin doğru yönlendirilmesi hem hastanın kendisi hem de bulunduğu toplum için önemli katkı sağlamaktadır.

Savant Sendromu İlaçları 

Hastalığın kendisini tedavi eden bir ilaç bulunmamaktadır. Ancak hastalık sonucunda dışlanmış bireylerde oluşan anksiyete bozukluklarının ve bu hastalarda sık görülen dikkat eksikliği problemleri için kullanılan ilaçlar bulunmaktadır. Anksiyolitik ilaçlara diazepam, alprazolam, lorazepam, essitalopram gibi ilaçlar örnek verilebilir. Dikkat eksikliği sorunu yaşayan hastalar içinse metilfenidat reçete edilebilir. 

Savant Sendromu için Hangi Doktora Gidilir?

Savant Sendromu olan hastalar bebeklik döneminde bulgu vermeye başlar. Bebekler hem fiziksel hem de zihinsel gelişimleri açısından yaşıtlarının gerisindedirler. Birçok alanda geri olan bu çocukların erken yaşlarda yetenekli oldukları alan genellikle aileleri tarafından fark edilir. Çocuğun zihinsel veya fiziksel geriliği fark edildiği ilk anda çocuk hekimine başvurulmalıdır. Ayrıca detaylı zihinsel değerlendirme ve diğer otizm spektrum bozuklukları ile ayrım yapılması için çocuk psikiyatristine başvurmak gerekir.