Anhedoni

Anhedoni Nedir?

Genel anlam olarak isteksizlik, Yunancada anlamı keyif almama olarak bilinen depresyon belirtisine ‘anhedoni’ denir.

Modern psikolojide depresyonun bir belirtisi olarak bilinir. Klasik tabirle kişi daha önce zevk ile yaptığı bir eylemden artık zevk almamaya başlar.

Örneğin; daha öncesinde spor yapmayı seven ve bundan oldukça zevk alan kişi, artık spor yaparken hiç zevk almamaya başlar. 

Daha sonra da zevk aldığı bu tarz eylemleri yapmadığı için mutsuz olur ve bu durum bir süre sonra kısır döngüye biner.

Anhedonin toplumda görülme sıklığı köy yaşamından şehir yaşamına geçmekle ve depresyonun görülme sıklığının fazla olmasıyla birlikte artmıştır.

Kişide anhedoni belirtisinin var olduğunu söylemek için en az iki hafta gibi bir süre geçmesi gerekir.

Anhedoni Belirtileri

Anhedoni kendisi bir psikolojik hastalığın belirtisi olduğundan ancak anhedoni ile birlikte görülen belirtilerden bahsedilebilir. 

Anhedoni ile birlikte görülen belirtiler:

• Üzüntü hali: Genel isteksizlik halinde kişi bir süre sonra yapamadığı aktivitelerden dolayı kendini üzgün hisseder.
• Günlük aktivitelerde azalma: Kişi daha önce zevkle yaptığı aktivitelerden artık zevk alamayınca günlük yaptığı aktivitelerde de azalma meydana gelir.
• Aşırı uyku veya uykusuzluk hali: Depresyonun belirtilerden biri olan anhedoni ile birlikte genellikle uykusuzluk veya bir kaçış mekanizması olan aşırı uyku hali görülebilir.
• Kilo artışı veya zayıflama: Kişi zevk almadığı eylemelerin yerine aşırı yeme davranışını koyabilir. Aşırı yemek yeme sonucunda bir süre kilo artışı ve obezite gibi belirtilerinde eşlik etmesi mümkündür.
• Düşünme ve hareketlerde yavaşlama: Beynin düşünme ve hareket yetisi için birtakım hormonlara ihtiyaç vardır. 

Sinirler arasında bulunan bu hormonlara nörotransmitterler denir ve bu maddeler sinirler arasındaki iletişimi sağlar.

Anhedoni hastalığında da bir süre sonra sinirler arasındaki hormonlar azalmaya başlar. Bunun neticesinde düşünme ve hareket sisteminde yavaşlama meydana gelir.

• Halsizlik ve bitkinlik: Hareketlerde yavaşlama sonucunda kişi kendinin günün birçoğunda halsiz ve bitkin hisseder.

Kişi gün içerisinde hiçbir şey yapmak istemez.

• Konsantrasyon eksikliği: Günlük hayatımızda çok önemli yeri olan dikkat ve konsantrasyonun ana kaynağı beynimizde sinirler arasında bulunan nörotransmiterlerdir.

Anhedoni hastalığında da bu hücreler arası nörotransmitterlerin azalmasıyla dikkat ve konsantrasyon eksikliği görülür.

• Günün çoğunda depresif ruh hali: Genel yapılan aktivitelerde azalma ve isteksizlik sonucunda kişi günün çoğu bölümünde kendini depresif hisseder.
• Tekrar eden intihar düşünceleri: Hayattan ve yapılan aktivitelerden eskisi gibi zevk almama ve günün çoğunda kişinin kendini depresif ruh halinde hissetmesi sonucunda tekrar eden intihar düşünceleri gelebilir.

Anhedoni Nedenleri

Anhedoninin ana nedeni beynin ödül sistemi ile bağlantılı olduğu düşünülüyor. 

Sinirler arasında bulunan, bir nörotransmitter olan ve dopamin adı verilen bu hormon ödül ya da mutluluk duygusu oluşturur.

Sinirler arasında bulunan ve kişiye kendini iyi hissettiren bu hormonun eksik olmasıyla kişide isteksizlik oluşur.

Anhedoninin kesin bir nedeni yoktur. Sosyolojik, psikolojik ve biyolojik nedenlerin herhangi birine bağlı olarak ortaya çıkabilir.

• Aile bireyi kaybı: Çocukluk dönemlerinde anne ve babadan herhangi birinin kaybı kişide ilerleyen yıllarda artan bir şekilde zevk kaybı ve isteksizliğe sebep olabilir
• Düşük sosyoekonomik düzey: Yapılan çalışmalarda toplumsal olarak düşük sosyoekonomik düzeye sahip ülkelerde genel olarak iş yaşamında bir istek kaybı mevcuttur.
• Madde kullanımı: Özellikle bazı madde kullanımları sırasında aşırı bir mutluluk ve zevk hali oluşur. Bunun sonrasında kişi normal aktivitelerden zevk almamaya başlar ve kişide genel anlamıyla bir isteksizlik hali oluşur.
• Kötü, travmatik bir çocukluk: Kötü travmatik bir çocukluk sonrasında ilerleyen yıllarda kişi depresyona girmekte ve kişide anhedoni oluşmaktadır.
• Genetik yatkınlık: Yapılan çalışmalarda kişi genetik olarak depresyon yatkın olabilmektedir. Zamanla günlük aktivitelerden, yapılan eylemlerden zevk almayabilir ve anhedonia yatkın hale gelebilir.
• Bazı ilaç kullanımları: Bazı ilaç kullanımları neticesinde kişi isteksiz ve günlük yaşamdan zevk almaz bir hale gelebilir.
• Hormonal değişiklikler: Hormonal dalgalanmalar neticesinde kişi anhedoniye bazı dönemlerde yatkın hale gelebilir.
• Kronik hastalıklar: Kronik hastalık durumlarında beyindeki hormonal dengeler değişmekte ve kişide genel anlamıyla bir isteksizlik hali oluşabilmektedir.

Anhedoni Teşhisi

Anhedoni bir hastalık değil bir hastalığın belirtisi olduğundan altta yatan hastalığın teşhisini koymak daha doğru olacaktır. 

Diğer psikiyatrik hastalıklarda olduğu gibi teşhisi koymada oldukça yardımcı olan araç tıbbi öyküdür. 

Anhedoni belirtisine sahip bireyler pek kendi istekleriyle doktora başvurmak istemezler.

Bu hastalar genellikle yakınlarının veya ailelerinin yönlendirmesiyle doktora başvururlar.

Anamnez: Anamnezde kişide bulunan isteksizliğin ne zaman başladığı, hangi aktivitelere karşı olduğu, beraberinde başka semptomların olup olmadığı, ne kadar şiddette olduğu sorgulanır.

Anhedoni belirtisiyle beraber özellikle 2 haftadan daha uzun bir süre üzüntü hali, günlük aktivitelerde azalma, aşırı uyku ve uykusuzluk hali; kilo artışı ve zayıflama, dikkat ve konsantrasyon eksikliği, günün çoğunda depresif ruh hali, tekrar eden intihar düşünceleri, düşünme ve hareketlerde yavaşlama gibi belirtilerin bulunması önemlidir. Depresyon tanısının konulmasında faydalı olurlar.

Hasta yakınlarıyla görüşmeler: Hekim kişinin gün içinde yaptığı davranışları hasta yakınıyla konuşarak teşhis konusunda bilgi edinir. Bu yöntemle hekim hastanın farkında olmadığı davranışları konusunda bilgi edinir.

Fizik muayene: Fizik muayenede kişinin vücuduna bakılarak sıyrık, morluk gibi özkıyım ve intihar davranışlarına bakılır. Ayrıca hastanın genel bir nörolojik muayenesi yapılarak ek bir hastalığın varlığı tespit edilmeye çalışılır.

Tam kan, biyokimya: Kan tetkiklerinde vücutta genel bir vitamin, mineral eksikliğinin olup olmadığı tespit edilmeye çalışılır.

Madde kullanım testleri: Anhedoni belirtisine sahip bireylerde madde kullanımı sık rastlanan davranışlardan biridir. Bu nedenle bu kişilerde madde kullanımın sorgulanması tanı koyma açısında önemli bir yer tutar.

Psikoterapi: Hekim psikoterapi esnasında kişinin cinsel yönelimlerini, zevk nesnelerini tespit ederek anhedoni belirtisinin tanısını koyabilir.

Anhedoni Tedavisi

Anhedoni belirtisinin ve depresyonun kesin bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Bazı medikal tedavi yöntemleri, psikoterapiler, bilişsel davranışsal terapiler gibi tedavi yöntemleri bulunmaktadır.

Tedavide ana prensip, birey odaklı terapi, çoklu ve aile terapileridir.

Yıllarca, dinamik analitik psikoterapi tedavileri yapılırken, son yıllarda bilişsel davranışçı, diyalektik veya şema terapilerinin de bu hastaları olumlu yönde etkilediği tespit edilmiştir.

Psikoterapiler: Hekimi ve psikiyatrik hastalığa sahip kişiyi bir araya getiren sebep, hastalığın çözüme ulaştırılmasıdır. Bütün terapilerin amacı buna yöneliktir.

Psikanalitik psikoterapilerin bir tarafı, hastanın ifade ettiklerinin ve yaptıklarının bütün ve derin anlamlarını saptamak ve hastaya durumu anlatmaktır.

Kişi terapi yapan kişiyi kendi ebeveynleri gibi algılar, onların davrandığı şekilde davrandığını düşünür. Bu şekilde hastada olan sorun çözümlenmeye çalışılır.

Bilişsel davranışçı terapiler: Terapilerde değerlendirmeler en baştaki terapide hastanın durumuna göre yapılır. Fakat görüşmelerin nasıl gittiği ne yönde ilerleyeceği terapi süresince devam eder. Baştaki zamanlarda hasta birey sorununu fark etmesine ilişkin konularda görüşülür.

Bu yüzden ilk görüşmeler esnasında tedavideki karşılıklı yardımlaşmanın önemi vurgulanır.

Hasta kişinin bireysel olarak kendisi ile ilgili konularda sürekli bir şekilde doktoru bilgilendirmesinin zorunluluğu hakkında konuşulur.

Bilişsel terapilerde ana esas olarak bir eğitim temelli modelleme de bulunur. 

Problemle ilgili olarak kişiyi rahatsız eden içten kaynaklı ve dıştan kaynaklı sebeplerden tespit edilmeye çalışılır.

Fizyolojik değişiklikler, bilişler, kişiler arası etkenler incelenir.

Terapinin kaç görüşme olacağı, her görüşmenin vakit olarak ne kadar süreceği, görüşmelerin hangi koşullarda yapılacağı gibi hususlarda hastanın bilgi sahibi olması sağlanır

İlk görüşülmesi gereken konulardan biri de evde yapılması gereken ödevlerdir. Bilişsel davranışçı terapilerde evde verilen ödevlerin önemi ve mantığı görüşme yapılan kişiye doğru bir şekilde anlatılmalıdır.

Medikal tedaviler: Medikal tedavi olarak kişiyi duygusal olarak gelgitlerden kurulmak, depresyon olduğu süreçte kişinin kendisine ve bir başkasına zarar vermesinin engellenmesidir.

Anhedoni Tedavi Edilmezse

Özellikle anhedoni ve depresyon gibi şiddetli psikolojik hastalık türlerinde hiçbir tedavi alınmaması kişide önemli problemlere neden olabilir. 

Tedavi edilmeyen anhedoni ve depresyon hastalığında kişi alkol ve madde kullanımı gibi yaşamı önemli derecede etkileyen durumlara sebep olabilir. 

Bireyin kendi çevreleriyle olan ilişkilerini etkileyerek, iş yaşamında sorunlara sebep olabileceği gibi vakit geçtikçe daha büyük yıkımlara da neden olabilir.

Kişideki depresyon ilerleyerek bireyi intihara kadar sürükleyen davranışlar silsilesine neden olabilir. Bu sebeple anhedoni ve depresyon gibi bir psikiyatrik hastalığa sahip ise kişi, vakit kaybetmeden bir uzmandan yardım alınmalıdır.

Anhedoniye Ne İyi Gelir?

Anhedoni belirtisine sahip kişi yaptıklarının ve çevrenin çok iyi farkında olmalıdır. Bilişsel davranışçı tedavilerinde amacı kişide farkındalık oluşturmaktır.

• Kişinin öncelikle kendini tanıması 
• Spor yapmak, 
• Doğayla bir bütün halinde bulunmak
• Bir müzik aleti ve sanatsal faaliyette bulunmak
• Düzgün bir vücut kitle indeksine sahip olmak
• Kaliteli bir uyku düzeni
• Çevredeki kişilerle olan diyalogların ve bağlantıların arttırılması

Anhedoniye Ne İyi Gelmez?

Anhedoni belirtisine sahip bireyler kişisel sorunları kadar, etrafındaki bireyler için de büyük bir problem ve sıkıntı sebebi olabilirler. 

Bu yüzden kişinin bu hastalığını olumsuz yönden etki eden olay ve davranışların farkına varması gerekir.

• Sigara ve alkol kullanımı
• Madde kullanımı
• Kötü bir uyku düzeni
• Aynı hastalığa sahip bir çevrenin olması
• Yalnız kalmak
• Sedanter yaşam
• Obezite

Anhedoni İlaçları

Anhedoni belirtisine sahip bireylerde kesin bir medikal tedavi yoktur. Yapılacak medikal tedaviler altta yatan hastalığa göre planlanır.

Antidepresanlar: Anhedoni belirtisinin altında genellikle depresyon yattığından tedavi şemasında an medikal tedavi olarak antidepresanlar kullanılırlar.  

Anksiyolitikler: Anksiyolitik ilaçlar kaygı giderici olarak kullanılırlar. Hastalığı takip eden doktorun tedavi planına göre anhedoni belirtisinde ve depresyon hastalarında kullanılabilir.

Diazepam, lorazepam, alprazolam gibi ilaçlar anksiyolitik ilaçlara örnek olarak verilebilir.

Anhedoni için Hangi Doktora Gidilir?

Anhedoni için kişi ‘Ruh sağlığı ve Hastalıkları Bölümüne’, doktor olarak da bir ‘Ruh sağlığı ve Hastalıkları Uzmanına’ başvurmalıdır. Kişide 2 haftadan daha uzun bir süre üzüntü hali, günlük aktivitelerde azalma, aşırı uyku ve uykusuzluk hali; kilo artışı ve zayıflama, dikkat ve konsantrasyon eksikliği, günün çoğunda depresif ruh hali, tekrar eden intihar düşünceleri, düşünme ve hareketlerde yavaşlama gibi belirtilerin sürmesi halinde bir uzmandan yardım almalıdır.

Not: Bahsedilen ilaçların hayatı tehdit edebilecek düzeyde yan etkileri bulunabilir!! Mutlaka bir doktor bilgisi dahilinde kullanılmaları gerekir.

Bu makaledeki yazılar bilgilendirme amaçlıdır. Kendinizde anhedoni olduğunu düşünüyorsanız bir uzmandan yardım alınız!!