Dissosiyatif Amnezi

Dissosiyatif Amnezi Nedir?

Dissosiyatif bozukluklar psikiyatride önemli paya sahip hastalıklardan biridir. Dissosiasyon çözülme, dağılma anlamlarına gelmektedir. Kişide belleğin, kimliğin, bilincin, davranış ve algının bozulması durumlarına dissosiasyon bozuklukları denmektedir. 

Dissosiasyon bozuklukları 4 gruba ayrılır; çoğul kişilik bozuklukları, dissosiyatif amnezi, dissosiyatif füg, depersonalizasyon-dereelizasyon bozukluklarını içerir. 

Bu 4 dissosiyatif bozukluk grubu içerisinden en sık görüleni dissosiyatif amnezidir. Dissosiyatif amnezi; kişide strese neden olan olayların yaşanmasının ardından meydana gelen ve kişisel bilgilerin unutulması ile sonuçlanan psikiyatrik bir durumdur. 

Dissosiyatif amnezide kişide herhangi bir olayı anımsayamama durumundan ziyade belli bir olay, zaman veya kişi ile ilgili veya kişinin kendisi ile ilgili bilgilerin unutulması, bellekte gerilere itilmesi durumu vardır. 

Dissosiyatif amnezi akut(ani), kronik, geçici veya sürekli olabilmektedir. Kişide bilgi öğrenme mekanizması bozulmadığı için yeni bilgiler öğrenilebilir. Genel bilgilerde de bozulma olmaz. Dissosiyatif amnezi hatırlayamama durumuna göre 4 gruba ayrılmaktadır;

• Sınırlı amnezi; kişide birkaç saat veya birkaç gün ile ilgili olaylar hatırlanamaz.
• Yaygın amnezi; kişinin tüm yaşamını unutması durumudur. 
• Seçici amnezi; kişide bazı olayların veya bazı kişilerin hatırlanamamasına bağlı amnezi görülür. 
• Sürekli amnezi; kişi yaşadıktan hemen sonra tüm olayları unutur haldedir. 

Dissosiyatif amnezi genellikle ergenlik ve öncesinde yaşanmış travmatik bir olay nedeniyle açığa çıkabilmektedir. Ayrıca yoğun stres, keder, korku gibi durumlarla çok sevdiği birini kaybetme gibi olaylara bağlı olarak görülebilmektedir. 

Dissosiyatif Amnezi Belirtileri

Dissosiyatif amnezide kişi geçirdiği travmatik bir olay ardından kendiyle ilgili önemli bilgilerde hafıza kaybı yaşar. Bu hatırlayamama durumunun nedeni ek hastalıklar, sinir hasarı veya başka bir organik neden değildir. 

Hatırlayamama durumu belirli bir şeyin hatırlanamaması, belirli bir zaman aralığının hatırlanamaması, kişinin tüm yaşantısını hatırlayamaması şeklinde görülebilmektedir. 

Kişide günlük bilgiler veya genel geçer bilgiler unutulmaz, kadınlarda ve gençlerde daha sık görülmektedir. 

Dissosiyatif Amnezi Nedenleri

Dissosiyatif amnezide kişinin maruz kaldığı veya tanıklık ettiği kötü bir deneyimin etkisi vardır. Ergenlik dönemi veya ergenlik öncesinde kişinin yaşadığı cinsel, fiziksel veya psikolojik istismar nedeniyle amnezi görülebilmektedir. 

Savaşlar, taciz ve tecavüze uğrama, çocukluk dönemi istismarı, doğal afetler, kayıplar, ekonomik sorunlar, ikili ilişkilerdeki sorunlar gibi durumlara bağlı olarak kişide şiddetli stres oluşumu ve bu strese bağlı olarak bilinçdışı savunma mekanizmalarının işlemesiyle dissosiyatif amnezi gelişebilir. 

Travmaya neden olacak durumlardan sonra kişide meydana gelebilecek olayı veya olay zamanını unutma mekanizması ile kişi bilinçaltında saklanacak bir alan oluşturur. Kişi yaşadığı durumu ve tüm yaşantısını unutabilir. 

Dissosiyatif amnezi çoğunlukla kadınlarda ve gençlerde görülmektedir. Bunun nedeni kadınlarda toplumun yaşantıyı zorlaştırması, kadına istismar ve şiddetin daha fazla olması olabilmektedir. 

Ergenlik ve öncesindeki dönemde bireyin yaşadığı travma ile sağlıklı bir şekilde baş edebilmesi daha zordur. Dissosiyatif amnezi ağır travmatik olaylardan sonra kişide anksiyeteye(huzursuzluk) karşı geliştirilen bir mekanizmadır. 

Aniden gelişen ve ek bir hastalığa bağlı olmayan dissosiyatif amnezi bireyin çok sevdiği bir yakınının ölümünden sonra, çocukluk döneminde yaşadığı istismar kaynaklı veya kişide strese neden olabilecek bir durum sonrası görülmesi ve organik bir nedenin olmaması ile psikiyatrik bir durum olduğu kanısına varılabilir. 

Dissosiyatif Amnezi Teşhisi

Dissosiyatif amnezi teşhisinde önemli olan durumlardan bir diğer hastalıklardan tam bir ayırıcı tanısının yapılması ve unutmanın başka bir nedene bağlı olmadığının belirlenmesidir. Bunun için öncelikle başka hastalıkların ayırt edilmesi gerekir. Beyin hasarına bağlı gelişen hastalıklardan ayırt edilmesi için hastadan alınabildiği kadarıyla veya hastayı tanıyanlardan ayrıntılı bir özgeçmiş alınmaya çalışılır. Ardından mental durum muayenesi, nörolojik muayeneler yapılır. Görüntülemede beyin hasarının ekarte edilmesi için EEG, nöropsikometrik testler yapılmalıdır. Madde kullanımına bağlı gelişebilecek unutmalardan ekarte etmek için laboratuvar tetkikleri istenmelidir. 

Tüm bu hastalıklardan ayırıcı tanısı yapıldıktan sonra dissosiyatif amnezi teşhisini kesinleştirmede DSM-5 Dissosiyatif Bozukluklar Tanı Kriterleri kullanılır. DSM-5 Dissosiyatif Bozukluklar Tanı Kriterleri şunlardır;

• Olağan bir unutkanlıkla uyuşmayan bir biçimde kişinin kendi yaşamını veya kendi yaşamından kesitleri sürekli olarak veya seçici olarak unutması
• Bu unutkanlık durumu klinik olarak ciddi sıkıntılara ya da toplumsal, işle ilgili toplumla alakalı olarak sorunlara ve kişide işlevsellikte azalmalara neden olur
• Bu dissosiyatif bozukluk belirtilerinden olan kimliği unutma durumu alkol, uyuşturucu, ilaç kötüye kullanımına, nörolojik bir hadiseye veya beyin hasarına yol açacak farklı bir hastalığa ve bu durumların etkilerine bağlı olarak görülmez
• Dissosiyatif bozukluklardan olan dissosiyatif amnezi durumu başka dissosiyatif bozukluklarla uyumlu değildir. Dissosiyatif amnezi ile ayırıcı tanısının yapılması gereken psikiyatrik hastalıklar; bedensel belirti bozukluğu, depersonalizasyon-dereelizasyon, dissosiyatif füg, çoklu kişilik bozukluğudur. 

Kaçış çözülmesinin eşlik ettiği dissosiyatif amnezide;  Kişinin kimliğinin ve yaşamındaki önemli bilgilerin unutulması, kişinin hedefsiz bir şekilde dolaşması, nereye gittiğini ve nereden geldiğini hatırlamaması görülebilir. 

Yukarıda belirtilen tanı kriterlerine uygun olarak kişide unutma durumu ek bir hastalığa, ameliyata, madde kullanımına, beyin hasarına bağlı değilse ve diğer tüm organik nedenler ekarte edilmişse kişiye dissosiyatif amnezi tanısı konabilir. 

Dissosiyatif Amnezi Tedavisi

Dissosiyatif amnezi kişide kötü bir olaya karşı gelişen bilinçdışı savunma mekanizmalarından biridir. Kişinin belli bir olayı, zamanı, kişileri ve kendini unutması esasına dayanır. 

Kişide dissosiyatif amnezi olduğu teşhis edildikten sonra tedavi aşamasına geçilir. Tedavide psikoterapi ve ilaç tedavileri olarak iki aşama mevcuttur. 

Kişide destek tedavisi, hipnoz tedavisi de psikoterapi tedavileri içerisinde dissosiyatif amnezi için kullanılabilecek etkili tedavilerden biridir. İlaç tedavisi kişide psikoterapi ile sağlanan ilerlemelere bağlı olarak açığa çıkacak anksiyete, korku ve şiddete meyil gibi durumlarda anksiyolitik, antidepresan türü ilaçlar kullanılabilir. 

Psikoterapide kişiye sorular sorarak geçmişi ile ilgili, kaçındığı durum ile alakalı bilgi sahibi olmaya, bu bilgiyi bilinç düzeyine çıkararak görünür kılıp bununla daha sağlıklı bir şekilde baş edilmeye çalışılır. 

Dissosiyatif Amnezi Tedavi Edilmezse

Dissosiyatif amnezi şiddetine bağlı olarak belirli bir süre sonra kendiliğinden gerileyebileceği gibi kişide yıllar boyu sürecek kronik bir durum haline de gelebilir. Kendiliğinden düzelebilecek daha hafif bir vakada dahi tedavi, özellikle psikoterapi oldukça önemlidir. 

Bilinçaltına itilen bu tür kötü yaşantıların kişide görünmeyen ve patlamaya hazır bir yanardağ haline bürünmesi görünmeyen bir psikoloji bozukluğu ve ardından yoğun bir depresyon durumu oluşturabilir. Bu nedenle bu kişilerin kesinlikle tedavi olmaları gereklidir. 

Kişi tedavi olmazsa depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, intihara meyil, kaygı, endişe, korku, iç huzursuzluk gibi durumlar ve bunlara bağlı kişinin hayatı ciddi anlamda sekteye uğrayabilir. 

Dissosiyatif Amneziye Ne İyi Gelir?

Dissosiyatif amnezide kişide kimliğin unutulması, sokaklarda amaçsızca dolaşma, nereye gideceğini ve nereden geldiğini bilmeme gibi durumlar görülmektedir. Öncelikle bu kişilerin asayiş birimleri tarafından soruşturulması, ailelerine ulaşılmaya çalışılması ve güvenliklerinin sağlanması gerekir. 

Toplumda bu şekilde kimliği unutulmuş dissosiyatif amnestik kişilere karşı istismar durumları da bildirilmiştir. Bunun için kişinin güvenliğinin sağlanması ve korkularının yatıştırılması için güvenli bir ortamda konuk edilmesi çok önemlidir. Ardından vakit kaybetmeden tedavi sürecine geçilmesi gerekir. Bu hastaların bir kısmı belli bir olayı ve sonrası süreci hatırlamayabilirler. Daha hafif olan böyle formlarında dahi dissosiyatif amnezi hastalığının tedavisi gerekir. Çünkü kişinin zihninde gerilere ittiği travmatik olayların gün yüzüne çıkamaması karakteri, yaşama bakışı, psikolojisi üzerinde oldukça etkili olmaktadır. 

Çocukluk ve ergenlik döneminde kişinin istismardan korunması, beden öznelliğinin öğretilmesi, özel bölgelerinin öğretilip ebeveyn dışındaki kişilerin bu bölgelere dokunamayacağının net bir şekilde çocuğa aşılanması, ergenlik döneminde uygun bir cinsel eğitimin verilmesi gibi eğitici bilgiler de kişinin istismar durumundan korunmasında etkili olabilmektedir. 

Kişiye çocukluktan başlayarak güçlü bir karakter olmanın öğretilmesi gereklidir. Dissosiyatif amnezi sıklıkla kadınlarda ve gençlerde görülmektedir. Kadınlara küçük yaşlardan başlayarak toplumda söz sahibi olabileceği, güçlü olacağı, eşit yaşam koşullarının sunulmaya çalışılması da dissosiyatif amnezi durumunun kadınlarda görülme oranını azaltabilecek durumlardandır. 

Dissosiyatif Amneziye Ne İyi Gelmez?

Dissosiyatif amnezide kişi korktuğu, üzüldüğü, kaygı duyduğu stres faktöründen kaçınmak için bilinç boşluklarına bilinçdışı bir şekilde saklanmaya çalışır. 

Kişinin kaçındığı ortama birden sokulmaya çalışılması, istismar mağduru biriyse istismarı yapan kişi ile bir araya getirilmesi kişide daha derin stres durumu oluşturabilir. Bu nedenle öncelikle kişiye hem ruhsal olarak hem de bedensel olarak güvende olabileceği bir ortam sağlanmalıdır. Hafif vakalarda hastane yatışı gerekmezken daha şiddetli durumlarda uzun süreli hastane yatışı ve günlük görüşmeler gerekmektedir. 

Kişiyle aşamalı olarak kaçındığı durum hakkında konuşmalar yapılmalıdır. Bu süreçte asla kişi hatırlamaya zorlanmamalıdır. 

Amnezi yani unutma süreci bittikten sonra ve kişi yaşadıklarını hatırladıktan sonra geç dönem travma sonrası stres bozuklukları, depresyon ve anksiyetesinde artışlar görülebilir. Bu durumların tedavilerinin de yapılması gereklidir. Aksi halde kişi unuttuğu kötü durumla baş başa kalıp baş etmeyi öğrenemeyeceğinden depresyon ve intihar düşüncelerinde artış olabilir. 

Dissosiyatif Amnezide Kullanılabilecek İlaçlar

Dissosiyatif amnezinin temel tedavisinde psikoterapi vardır. Psikoterapide kişi ile günlük veya hekimin uygun gördüğü süre kadar görüşmeler yapılır. Bu görüşmelerde kişiye unuttuğu şeylerin, unuttuğu kimliğinin hatırlatmaya çalışılması amaçlanır. 

Dissosiyatif amnezide kişide ek olarak kaygı artışı, şiddete meyil, anksiyete ile baş edememe gibi durumlar görülebilir. Bu ek psikiyatrik şikayetler mevcut olan dissosiyatif amnezi durumunun üstüne eklenerek kişide hastalığı derinleştirebilir. Bu nedenle bu şikayetlerin de tedavi edilmesi gereklidir. 

Anksiyete ile başa çıkabilmek için anksiyolitik ilaçlar, depresyon durumunda da antidepresanlar veya sedatifler kullanılabilir. Bu ilaç gruplarının kullanılması ile amneziye eşlik eden psikiyatrik bozukluklar düzeltilerek hastalığın tedavisine büyük oranda katkı sağlanabilir. 

Dissosiyatif Amnezi için Hangi Doktora Gidilir?

Dissosiyatif amnezi kişide yaşanılan kötü olaya karşı gelişen ve kişinin tüm yaşamını, yaşadığı kötü anı veya kişinin kendi benliğini unutması mekanizmasıdır. Kişide önemli kişisel bilgilerde unutma gelişir. Günlük yaşantıdaki bilgilerin korunması psikolojik bir hadiseye bağlı olarak unutmanın gerçekleştiğinin ipucudur. 

Kişinin baş edemediği travmatik bir olay sonucunda kendini, benliğini hatırlayamaması görülür. Bu kişiler tanıdıkları vasıtasıyla doktor başvurusu yapabilecekleri gibi kimi zaman kendini hatırlamayacak bir şekilde dışarıda yaşarken, dolaşırken çevredekiler veya asayiş birimleri tarafından doktora götürülebilirler. 

Dissosiyatif amnezi için kişinin başvuracağı bölüm Psikiyatri bölümüdür. Psikiyatr tarafından dissosiyatif amnezi tanısı konan kişide psikoterapi ve ilaç tedavisi ile tedavi aşamasına geçilir.