Erken Ergenlik

Erken Ergenlik Nedir?

Ergenlik evresi, insan yaşamındaki en önemli dönemlerden biridir, bir olgunlaşma evresidir. Ergenlik evresi, çocukluk ve yetişkinlik dönemleri arasındaki yaklaşık 3 yıllık bir dönemi kapsar. Fiziksel ve psikolojik olarak büyük ve köklü değimlerin yaşandığı bir geçiş dönemidir. Ergenlik dönemi, bireyin bağımsızlığını ve sosyal üretkenliğini kazanarak yetişkinlik rollerine hazırlandığı aynı zamanda da cinsel olarak olgunlaşmalar yaşadığı son derece önemli bir dönemdir.

Ergenlik evresinin kız çocuklarındaki ilk belirtisi tek veya çift taraflı olarak meme büyümesidir. Daha sonra cinsel bölge ve koltuk altında tüylenmeler başlar. En son ise adet görme ile fiziksel en büyük değişimler meydana gelmiş olur.

Ergenliğin erkek çocuklarındaki fiziksel ilk bulgusu testis büyüklüğündeki artıştır. Daha sonra ise penis büyümesi, cinsel bölgede ve koltuk altında kıllanmalar başlar. İlerleyen zamanlarda sesleri kalınlaşmaya başlar. Erkek çocuklarında ergenliğin en son bulgusu ise sperm üretiminin başlamasıdır.    

Ergenlik dönemi, kız çocuklarında 9-12 yaş aralığında başlarken, erkek çocuklarında ise bu dönem 10-13 yaş civarıdır. Ergenlik döneminin fiziksel büyük değişimlerinin yaklaşık olarak kız çocuklarında 8 yaşından, erkek çocuklarında ise 9 yaşından önce belirmeye başlamasına Erken Ergenlik denir.

Erken ergenlik meydana gelmesine sebep olan durum, beyindeki hipotalamus ve hipofiz bezindeki hormonal sistemdeki herhangi bir sorundan kaynaklı ise bu duruma Merkezi (santral) veya Gerçek Erken Ergenlik denir.

Ergenliğin olması gereken zamandan erken zuhur etmesine neden olan durum, kızlarda östrojen ve erkeklerde de testosteron hormonunun salınımından sorumlu olan bölgeler olan yumurtalık, testis ve böbreküstü bezlerindeki herhangi bir sorundan kaynaklı ise bu duruma Çevresel (Periferal) veya Yalancı Erken Ergenlik denir.

Erken Ergenlik Belirtileri

Erken ergenliğin belirtileri, ergenlik belirtilerinin kız çocuklarında 8, erkek çocuklarında ise 9 yaşından önce görülmesidir.

Ergenlik dönemi normal şartlar altında kız çocuklarında 10-10,5 yaş civarında memelerin büyümesiyle başlar. Bundan yaklaşık 2 yıl sonra da ilk adet kanamasını görürler. Kız çocuklarında 10 yaşından önce meme büyümesi gelişmesi, 12 yaşından önce de adet kanaması görülmesi meydan gelmişse erken ergenlik açısından sorgulanmalıdır.

Erkek çocuklarında ergenlik evresinin fiziksel olarak büyük bir değişimi olan ilk bulgusu 11,5-12 yaş civarında testis büyüklüğünün gözle görülür bir şekilde artmasıdır. Erkek çocuklarında 11 yaşından önce testis büyüklüğünde belirgin bir artış gözlenmişse bu durum erken ergenlik açısından sorgulanmalıdır.

Çocukların ve ailelerinin de fark ettiği üzere çocukların koltuk altlarında ve cinsel bölgelerinde kıllanmalar başlamış ve artmış olabilir. Erkek çocuklarında ses kalınlaşması da meydana gelmiş olabilir.

Bazı zamanlarda boy uzamasında hızlanma, sivilcelenme ve ter kokusunda erişkinlerdekine benzer bir koku değişimi gibi belirtilerle de hastalar başvurabilir.   

Erken Ergenlik Nedenleri

Çocuklarda ergenlik yaşının geri çekilmesinin birçok nedeni vardır. Erken ergenlik, kız çocuklarında daha sıklıkla karşılaşılan bir sağlık sorunudur.

Gerçek erken ergenlik, kız çocuklarında daha sık görülen bir sağlık sorunudur ve genellikle bu duruma zemin hazırlayan altta yatan başka bir sağlık problemi yoktur veya varsa da sebep bilinmez. Erkek çocuklarında ise durum farklıdır. Erkek çocuklarında, ergenlik sürecinin erken başlamasına neden olan beyin tümörleri ve hipofiz bezi kistleri gibi tehlikeli patolojik hastalıkların görülme oranı bir nebze daha sıktır.   

Ergenliği başlatan veya uyaran sebepler tam olarak bilinmemektedir, fakat yapılan çalışmalar doğrultusunda birtakım sebepler suçlanmaktadır. Ergenlik sürecinin erken başlamasına sebep olduğu düşünülen bazı nedenler:

• İdipopatik (sebebi veya kökeni bilinmeyen): Sebebi bilinmeyen erken ergenlik olgularını kapsar. Erken ergenlik yaşayan çoğu hastada bu duruma sebep olan altta yatan başka bir hastalık olmadığı bildirilmiştir.
• Genetik: Anne veya babasından herhangi biri veya ikisi birden beklenen zamandan önce ergenliğe girmiş olan çocuklarda da bu durum baş gösterebilir.
• Beslenme şekli: Son yıllarda artan erken ergenlik vakalarının sebebini araştırmaya yönelik yapılan çalışmalarda alınan gıdalardaki hormon ve katkı maddelerinin ergenliğe giriş hızını artırdığını göstermiştir. Hormonlarla hızlı büyütülen tavuklar, meyve ve sebzelerin hormonal uyarıları artırdığı tespit edilmiştir. Bazı oyuncaklar içindeki kimyasal maddelerin de benzer etki üzerinden ergenliği uyardığı gösterilmiştir.
• Kilo fazlalığı (obezite): Yapılan çalışmalarda son yıllarda artan erken ergenlik olgularının büyük bir kısmının başta sağlıksız beslenmeyle ortaya çıkan obezite kaynaklı olduğu tespit edilmiştir. Obezite, hormonal dengelerde bozulmalar meydana getiren bir sağlık sorunudur.
• Coğrafi etkenler
• Beyin tümörleri ve kistleri
• Hidrosefali, nörofibromatozis
• Geçirilmiş menenjit ve ensefalit sekeli
• Yumurtalık tümörleri
• Böbreküstü bezi hormon eksikliği

Erken Ergenlik Teşhisi

Erken ergenliğin tanısı, bireyin vücudundaki ergenliğin fiziksel getirileri olan değişimleri fark ederek doktora başvurması ile başlar. Uzman hekim, hastanın kendisinden ve ailesinden aldığı ayrıntılı öykü ile ve fizik muayene yöntemleri sonucunda aldığı notlar ile tanıyı kafasında yüksek oranda kurabilir.

Fizik muayenede hastanın başvurma sebepleri arasında da yer alan cinsel bölge ve / veya koltuk altında kıllanma artışı, kız çocuklarındaki meme büyümesi, erkek çocuklarındaki testis büyümesi ve boylarının anne ve baba boyları da dikkate alınarak incelenmesi temel noktaları oluşturur. Aynı zamanda hastada altta yatan başka bir sağlık sorunu olduğu düşünülüyorsa ona da yönelik incelemeler yapılmalıdır.

Tanının kesinleşmesi ve erken ergenliğin türünün ve varsa altta yatan başka bir sağlık sorununun ortaya çıkması adına uzman hekim, gerekli gördüğü tanısal tetkikleri ister.

Olması gereken yaşından önce ergenlik bulguları beliren çocuklarda hormonal değerlendirme için kemik yaşı ölçümü ve hormonların farklı zamanlardaki ölçümü büyük önem arz eder.

Hipofiz bezinden salgılanan kız çocuklarında yumurtalık, erkek çocuklarında ise testisleri uyaran östrojen ve testosteron hormonlarının kandaki farklı zamanlardaki değerleri tanı koymada oldukça önemlidir. Ayrıca bu hormonların kandaki düzeyleri erken ergenliğin gerçek mi yoksa yalancı mı (periferik) olduğu konusunda yol göstericidir.

Halk arasında kemik ölçümü olarak bilinen sol el ve el bileğinin radyografik olarak görüntülenmesi yöntemi ile bireyin kemik yaşı ölçülebilir. Bireyin kendi bildiği yaşı olan takvim yaşı ile vücut yaşını temsil eden kemik yaşının yakınlık derecesini belirlemek için kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Çocuklar için takvim yaşlarının ve kemik yaşlarının aynı olması ya da bu değerlerin birbirine çok yakın olması istenir. Ancak bu değerler arasındaki  %10’luk bir farklılık normal olarak kabul edilebilir. Erken ergenlikte çocuğun kemik yaşının takvim yaşına göre ileri olduğu tespit edilir.

Kız çocuklarının fizik muayenesi esnasında USG cihazı ile rahim ve yumurtalıklarının ergenlik evresi ile paralel olup olmadığı incelenmelidir.

Erken Ergenlik Tedavisi

Çocuk hastada erken ergenlik gelişmesine sebep olan altta yatan bir hastalık varsa öncelikle bu durumu düzeltmeye yönelik tedavi uygulanmalıdır.

Şayet ergenlik olması gereken zamandan önce zuhur etmişse ve sebebi bilinmeyen gerçek erken ergenlik olarak ortaya çıkmış ise ergenlik iğnesi ya da aşı tedavisi olarak bilinen tedavi yöntemiyle ergenlik evresi olabildiğince yavaşlatılmaya hatta mümkünse durdurulmaya çalışılır.

Bu ilaç, gonadotropin adı verilen hormonun üretiminde rol oynayan GnRH adlı hormonun üretimi üzerine etkili olan Gonadotropin Salgılatıcı Hormon Analoğu adlı ilaç grubundandır. Bu aşı, 28 günlük ve 3 aylık kullanım formları bulunan uzun etkili bir ilaç içerir. İlaç, aşılar gibi kalça ve bacaktan cilt altı veya kas dokusu içine uygulanabilmektedir.

Bu tedavi yöntemi ile ergenlik evresini başlatan hormonların zamansız yükselişi bir süreliğine durdurulmuş olur. İlacın dozunda nadir de olsa uzman hekimin uygun görmesi halinde ufak değişiklikler uygulanabilir.

Tedavi kız çocuklarında 11, erkek çocuklarında da 12 yaşına kadar devam edilmelidir. Tedavi sonlandırıldıktan sonra ise bireyin olması gereken ergenlik süreci başlar.

Tedavideki asıl ve öncelikli hedef boy uzamasının durmasını engellemektir. Çünkü erken dönemde ergenliğe girilmesi ile birlikte kemiklerde erken ve hızlı bir büyüme görülür. Kemiklerin uzama bölgeleri olan epifiz plakları erken dönemde kapanır ve böylece boy uzaması erken dönemde durur. Bu nedenle bireyin final boyunun kısa kalmasını engellemeye yönelik tedavi planı hazırlanır.

 Tedaviye başlayıp başlamama konusunda birtakım kriterler geliştirilmiştir. Bu kriterler şöyle sıralanabilir:

• Ergenlik bulgularının kız çocuklarında 8, erkek çocuklarında 9 yaşından önce başlamış olması
• Ergenlik bulgularının ve bedensel gelişimin (boy uzaması, kız çocuklarında meme gelişimi, erkek çocuklarında testis büyümesi) hızla ilerlemesi
• Kemik yaşının takvim yaşından ileri olması ve kemik yaşının hızla ilerlemesi
• Öngörülen final boyunun genetik boy hedefinin altında olması
• Kız çocuklarında ultrason ölçümleri ile ve hormonal değerlerle erken dönemde adet kanaması görülme riskinin belirlenmesi veya erken dönemde adet kanaması görülmesi (10 yaş öncesi)

Dünya genelinde normal adet görme yaşı 10-10,5 yaşından sonra iken bu yaş aralığı Türkiye’de 12-12,5 yaş civarıdır.

• Bireyde psikososyal ve davranışsal sorunlar gelişmesi

Erken Ergenlik Tedavisi

Erken ergenlik gelişmesine sebep olan altta bir organik hastalık varlığı söz konusuysa bu hastalığın tedavisi mutlaktır. Tedavi edilmediği takdirde ilerleyen zamanlarda hastada, hastalığa bağlı olarak önüne geçilemeyecek sorunlar gelişebilir.

Hastada sebebi bilinmeyen gerçek bir erken ergenlik söz konusuysa tedavi planı çocuğun boyu, kemik yaşı ve takvim yaşı, psikososyal durumu göz önüne alınarak çizilir. Bu süreçte çocuk, psikolojik iniş çıkışlarını kontrol edemeyip ruhsal bir bunalım yaşayabilir. Bu durum hem hastanın hem de yakınlarının sıkıntılı dönemler geçirmelerine sebep olur.

Aynı zamanda erken dönemde ergenliğe girmenin fiziksel olarak zararı, bireyin boyunun genetik olarak hesaplanıp öngörülenden kısa kalmasıdır. Ancak yapılan çalışmalarda tedavi ile ergenlik süreci durdurulan ya da yavaşlatılan her hastanın boyunun hedef boya ulaşmadığı da kaydedilmiştir. Yani erken ergenlik tedavi edilse bile hastanın boyu hedef boya ulaşacak kadar uzama göstermeyebilir.

Erken Ergenliğe Ne İyi Gelir, Nelerden Kaçınılmalıdır?

Erken ergenlik tanısı alıp alması fark etmeksizin tüm çocukların sağlıklı besinlerle beslenmeleri gelişimleri açısından son derece büyük önem arz etmektedir.

Çocukların kemik gelişimi açısından yeterli miktarda kalsiyum ve D vitamini alması şarttır.

Beslenmede mümkün olduğunca doğal gıdalar tercih edilmelidir, mevsiminde olmayan gıdalar tüketilmemelidir. Hazır gıdalar, içlerinde bulundurdukları koruyucu maddelerin hormonal dengeleri bozmasından dolayı kullanılmamalıdır.

Özellikle kemik kütlesinin arttığı, boy uzamasının hızlandığı bu yaşlarda çocukların spor yapmaları şiddetle tavsiye edilir.

Ailesel bir yatkınlık söz konusu olan çocuklar, yakından dikkatle takip edilmelidir.

Erken Ergenlik İlaçları

Ergenlik iğnesi ya da aşı tedavisi olarak bilinen GnRH analoğu ilaç grubu ile hipofiz bezinden hormon salınımını yavaşlatarak ergenlik evresi olabildiğince yavaşlatılmaya çalışılır. Aşı, aylık enjeksiyonlar şeklinde kalça ve bacaktan cilt altı veya kas dokusu içine uygulanmaktadır.

Kullanılan ilacın en sık yan etkisi aşının uygulandığı bölgede sınırlı ağrı, şişlik ve kızarıklıktır. Bu bölgesel yan etkiler, tedavinin uygulandığı on hastadan bir veya ikisinde gözlenebilmektedir.

Tedavinin uygulandığı hastalarda nadir de olsa baş ağrısı ve kas ağrısı gibi sistemik yan etkiler görüldüğü bildirilmiştir.

Tedavide kullanılan ilacın, bireyin içeriğindeki etken maddeye karşı alerjisi varsa buna yönelik alerjik reaksiyonları dışında büyük bir yan etkisi bildirilmemiştir.

UYARI: Bu ilaçların hiçbiri doktor kontrolü dışında kullanılmamalıdır!!!

Erken Ergenlikte Hangi Doktora Gidilir?

Kız çocuklarında 8 yaşından önce cinsel bölgelerinde ve/ veya koltuk altlarında tüylenmeler arttığında, meme büyümesi, boy uzamasında hızlanma ve adet görme durumları meydana geldiğinde derhal erken ergenlik açısından Pediatri (Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları) Bölümüne başvurmaları gerekmektedir.

Aynı şekilde erkek çocuklarında da 9 yaşından evvel cinsel bölgelerinde ve/ veya koltuk altlarında tüylenmeler arttığında, boy uzamasında hızlanma, ses kalınlaşması ve testis büyüklüğünde artış durumları meydana geldiğinde hastaların ebeveynleriyle beraber Pediatri Bölümüne başvurmaları gerekmektedir.

Erken ergenlik olgularıyla Pediatri (Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları) Bölümünün hormonlar üzerinde uzmanlaşmış olan Çocuk Endokrinoloğu uzman hekimi ilgilenmektedir.