Lityum

Lityum Nedir?

Lityum, bipolar bozukluğun tedavisi için bir antipsikotik olarak onaylanmış bir ilaçtır. Bipolar bozukluklar, değişen depresyon ve mani dönemleri ile karakterize edilen zihinsel bir durumdur. Lityum, duygudurum düzenleyici bir ilaç olarak kullanılır.

Lityum testi, ilaç tedavisine yeni başlayanlarda doğru dozu bulmak için kullanılır. Lityum testi ayrıca kandaki lityum miktarını ölçmek ve izlemek için yapılır böylece ilacın kan seviyesinin bipolar bozukluğu yeterince tedavi edecek aralıkta (terapötik aralık) olup olmadığı kontrol edilir. Bunun nedeni, çok fazla lityum alımının yan etkiye neden olabilecek olmasıdır. Çok az alımlar ise tedavi için etki göstermemektedir.  

Lityum Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Lityumun, etkili olabileceği veya toksik olmayacağı çok dar bir aralığı vardır. Lityum ilacının etki gösterebilmesi için kandaki değerinin 0.6 ila 1.2 mEq/L aralığında olması beklenir. 1.2 mEq/L seviyesinin üzerindeki değerler lityum zehirlenmesi gibi ciddi bir etkiyi beraberinde getirebilir.

Lityum Nasıl Ölçülür?

Lityum düşüklüğü ve yüksekliği tanısı koldan damar yoluyla alınan lityum kan testi ile belirlenir. Aslında lityum testi bir tanı testi değil, bipolar bozukluğu olan hastalara uygulanması düşünülen lityum ilacı tedavisinin dozuna karar vermek ve bu süreçte ilacın hastaya sorun oluşturmaması için doğru aralıkta kaldığını izlemektir.

Hamilelikte Lityum Kullanımı Nasıl Olmalı?

Hamilelik sırasında mümkün olduğunda lityum kullanımından kaçınılmalıdır. Hamilelikte lityum kullanımı, özellikle ilk trimesterde %4-12 oranında fetal sakatlık riski taşımaktadır. Bebeklerde, 16-18. gebelik haftalarında teşhis edilebilen kalp sorunlarına neden olabilmektedir.

Çocuklukta Lityum Değerleri Nasıl Olmalı?

Çocuklarda, yetişkinlerde olduğu kadar yaygın olmasa da bipolar bozukluk görülebilmektedir. Bipolar bozukluğun tam bir tedavisi bulunmazken erken teşhis ve dikkatli, çok boyutlu bir tedavi ile hastalık kontrol altına alınabilir. Çocuklukta bipolar bozukluk kişiler arası ilişkilere zarar verebilir, şiddete eğilim, madde bağımlılığı ve intihara teşebbüs gibi rahatsız edici durumlara yol açabilir. Küçük çocuklarda, lityum için makul başlangıç dozu 150 mg’dır. Ardından yapılan kan testi ile hedef aralığı (0.6-1.2 mEq/L) yakalanana kadar 150 mg’lık doz artışları yapılabilir.  

Lityum Düşüklüğü Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Kanda lityum düşüklüğü herhangi bir hastalığa işaret etmez. Düşük lityum değeri, ilacın oranının hastalığı yeterince tedavi edemeyecek seviyede olduğunu gösterir. Böyle bir durumda ilacın dozu artırılır.

Lityum Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Lityum, bipolar bozukluğun yanı sıra duygudurum bozukluğu olarak bilinen mani, hipomani ve diğer ilaçlarla tedavinin işe yaramadığı devamlı depresyon durumlarında da başvurulabilen bir ilaçtır.

Depresyon dönemi sırasında kişi kendini üzgün, umutsuz, değersiz hissedebilir ve günlük aktivitelere olan ilgi kaybı yaşayabilir. Yorgun hissetme ancak uyumakta güçlük çekme, kilo kaybı yaşama, konsantre olmada güçlük çekme ve intihar düşüncesi de depresyon ile ilişkilendirilir. Lityum ayrıca saldırgan veya kendine zarar verme davranışları azaltmaya yardımcı olabilir.

Hekim tarafından belirlenen dozun kişiye fazla gelmesi veya hastanın yeterli dozdan fazla ilaç alması ise lityum yüksekliğine neden olabilir. Bu durumda değerler normal aralığın (0.0-1.2 mEg/L) üzerinde çıkar ve zehirlenmeye yol açabilir. Böyle bir riske karşın tedavi öncesinde ve sırasında sıklıkla lityum testi ile hasta izlenir.

Lityum Toksisitesi

Lityum toksisitesi (zehirlenmesi), lityum doz aşımının neden olduğu bir durumdur. Üç ana tip lityum toksisitesi bulunmaktadır. Akut toksisite, hastanın yanlışlıkla veya kasıtlı olarak bir seferde çok fazla ilaç alması durumunda olur. Kronik toksisite, uzun bir süre boyunca günde normal dozun biraz üzerinde lityum alındığında gelişir. Böbrek fonksiyonunun bozulmasına ve tiroid fonksiyonlarının olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Akut-kronik toksisite ise uzun bir süre boyunca her gün lityum alınması ancak yanlışlıkla veya kasıtlı olarak bir gün aniden fazla doz lityum kullanılması halinde oluşur.

Lityum Yüksekliği Belirtileri

Lityum yüksekliğine neden olan lityum zehirlenmesi belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Enerji eksikliği
• Baş dönmesi
• Nefes almada zorluk
• Yüzde, dudaklarda, dilde veya boğazda şişme gibi alerjik reaksiyonlar
• Kas güçsüzlüğü
• Konuşma bozukluğu
• Koordinasyon eksikliği
• Bilinç bulanıklığı
• Mide bulantısı, kusma
• İshal
• Huzursuzluk
• Ateş
• Sık idrara çıkmak
• Çok susamış hissetmek
• El titremesi

Lityum Yüksekliği Tedavisi

Lityum yüksekliği durumunda zehirlenme veya yan etki belirtileri hissedilmesi halinde acilen hekime başvurmak gerekir. Yapılan lityum testi ile yüksek seviyeler saptansa bile lityum panzehiri bulunmamaktadır. Bu durumda hekim ilacın dozunu azaltabilir veya ilacı kesebilir.

Hafif lityum toksisitesi genellikle lityum alımı bırakılıp, fazladan su içilmesi halinde kendiliğinden geçebilir. Orta ve şiddetli lityum toksisitesi durumunda ise lityum tedavisinde mide aspirasyonu (zararlı sıvıyı almak için emme borusu ile müdahale), tüm bağırsak irrigasyonu, intravenöz tedavisi ve hemodiyaliz gibi uygulamalarına başvurulabilir.

Lityum Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Lityum yüksekliği tedavi edilmezse yüksek seviyeler uyuşukluğa, nöbetlere, böbrek yetmezliğine ve ölüme neden olabilir. Ciddi komplikasyon riskine karşın bipolar bozukluğu tedavi eden kan seviyesi ayarlanana kadar belirli aralıklarla lityum testi yapılır. Sabit aralığa ulaşmak için gereken ilaç miktarı kişiden kişiye, yaşa, genel sağlık durumuna ve kullanılan diğer ilaçlara bağlı olarak ayarlanır. Hastanın günlük belirtilen dozun üzerinde ilaç almamaya dikkat etmesi önemlidir.