Zehirlenme

Zehirlenme Nedir?

Zehirlenme; vücut için zararlı (toksik) olan bir maddenin herhangi bir yolla vücuda alınması sonucu vücudun normal fonksiyonlarında bozulmaya yol açan bir durumdur. İnsan vücudu hem doku ve organ sistemi hem de kan sistemi olarak eşsiz yaratılmıştır. Bu organlar belli bir düzeyde enerji ve oksijenle çalışır ve bunların miktarının azalması durumunda bu sistemler sekteye uğrar. Vücuda dışarıdan alınan yada vücut içerisinde üretilen zararlı maddeler; insanda yaşamsal fonksiyonları bozacak düzeyse etkilenmeye yol açarak hem doku ve organların hem de bu doku ve organların beslenmesinin sağlayan kan sisteminin fonksiyonlarını bozar. Bunun sonucunda da kişide belli başlı bazı semptomlar gözlemlenebilir:

Zehirlenme kişide çok tehlikeli problemlere yol açabildiği için derhal müdahale uygulanması gereken acil bir durumdur. 

Zehirlenme Tipleri Nelerdir?

Zehirlenme tipleri; vücut için zararlı olan zehirli(toksik) maddenin vücuda alınım yoluna göre farklılık gösterir. Bu maddelerden bazıları dış ortamda da vücut için zehirli bir durumdayken; bazıları vücuda girmeden önce henüz bir risk oluşturmaz ancak vücuda girdikten sonra belli başlı bazı kimyasal reaksiyonlara(tepkimelere) maruz kalarak vücut için toksik bir hale gelip bedene zarar verebilir. Zehirlenme tipleri zehirin vücuda alınım durumuna göre şöyle sınıflandırılabilir: 

Sindirim Yoluyla Zehirlenme(Besin Zehirlenmesi): Sindirim yoluyla zehirlenme yada gıda(besin) zehirlenmesi; toplumda en sık rastlanılan zehirlenme türüdür. Bu zehirlenme türünde kişi zehri ağız yoluyla alır. Bu zehir ağız içi, mide, on iki parmak bağırsağı yada ince bağırsaklar gibi sindirim sisteminin pek çok bölümüne zarar verebilir. Buna bağlı olarak da kişide belli başlı bazı semptomların oluşmasına yol açar. Gıda zehirlenmeleri; tüketilen besinin yarattığı zehirlenmeye göre şu alt tiplere ayrılır:

• Ispanak Zehirlenmesi
• Su Zehirlenmesi
• Tavuk Zehirlenmesi
• Kültür Mantar Zehirlenmesi 
• Balık Zehirlenmesi
• Alkol Zehirlenmesi 
• Bakla Zehirlenmesi
• Bozuk Süt Zehirlenmesi 
• Nar Zehirlenmesi 
• Kafein Zehirlenmesi 
• Bozuk Yumurta Zehirlenmesi 
• Bozuk Et Zehirlenmesi
• Konserve Zehirlenmesi 
• Peynir Zehirlenmesi 
• Balık Süt Zehirlenmesi(Balık sonrası süt içilmesi sonucu gelişen zehirlenme türü)
• Balık Yoğurt Zehirlenmesi (Balık sonrası yoğurt yenilmesi sonucu gelişen zehirlenme türü)
• Midye Zehirlenmesi 
• Yoğurt Zehirlenmesi 
• Deli Bal Zehirlenmesi 
• İstiridye Mantarı Zehirlenmesi 
• Kayısı çekirdeği Zehirlenmesi 
• Ton Balığı Zehirlenmesi 
• Bozuk Turşu Zehirlenmesi 
• Avokado Zehirlenmesi 
• Bozuk Şarap Zehirlenmesi 
• Brokoli Zehirlenmesi 
• Karpuz Zehirlenmesi 
• Krem Şanti Zehirlenmesi 
• Patates Zehirlenmesi 
• Sucuk Zehirlenmesi 
• Tarhana Zehirlenmesi 
• Tirişik Otu Zehirlenmesi 
• Vitamin Zehirlenmesi 
• Acı Badem Zehirlenmesi 
• Ayran Zehirlenmesi 
• Bira Zehirlenmesi 
• Çiğköfte Zehirlenmesi 
• Çikolata Zehirlenmesi 
• Enginar Zehirlenmesi 
• Güzel Avrat Otu Zehirlenmesi 

Solunum Yoluyla Zehirlenme: Solunum yoluyla zehirlenme özellikle sosyoekonomik düzeyi düşük olan toplumlarda sık rastlanılan bir zehirlenme türüdür. Bu zehirlenme türünde kişide solunum yoluyla alınan zararlı gazlar solunum yollarında bulunan hücre ve damar yapılarına zarar vererek hastada semptomların ortaya çıkmasına neden olabilir. Solunum yoluyla gelişen zehirlenmelerde en sık karşılaşılan zehirlenme türleri şunlardır: 

• Karbonmonoksit Zehirlenmesi 
• Soba Zehirlenmesi (Sobadan Çıkan karbonmonoksit gazına ve diğer gazlara bağlı gelişen zehirlenme)
• Doğalgaz Zehirlenmesi 
• Nikotin Zehirlenmesi 
• Gaz Zehirlenmesi 
• Karbondioksit Zehirlenmesi 
• Duman Zehirlenmesi (Dumanda bulunan zararlı gazlarla gelişen zehirlenme)
• Metan gazı Zehirlenmesi 
• Nargile Zehirlenmesi 
• Böcek İlacı Zehirlenmesi 
• Şofben Zehirlenmesi 
• Tiner Zehirlenmesi 
• Hidrojen Sülfür Zehirlenmesi 
• Histamin Zehirlenmesi 

Cilt Yoluyla Zehirlenme: Cilt yoluyla zehirlenme(deri yoluyla zehirlenme )de özellikle çocuk yaşta sık rastlanılan bir zehirlenme türüdür. Bu yolla zehirlenmelerde genellikle zehirli madde vücuda deri yoluyla girer ve kan sistemini tutar. Buna bağlı olarak da hastada semptomlara neden olur.

 Bu grup zehirlenmeler;

• Yılan zehirlenmesi,
• Akmış pil zehirlenmesi, 
• Amalgam dolgu zehirlenmesi gibi deriyle temas sonucu gelişen zehirlenme türleridir. 

Zehirlenme Belirtileri Nelerdir?

Zehirlenme durumunda hastada oluşacak belirtiler; hastanın genel durumuna, zehrin vücuda alınım yoluna, vücudun zehirle temas süresi ve sürecine ve diğer ek problemlere bağlı farklılık gösterir. Her türlü zehirlenmede en sık rastlanılan belirtiler şunlardır;

• Mide Bulantısı-Kusma: Bulantı ve kusma; zehirlenme belirtileri arasında en sık görülen semptomların başında gelir. Özellikle sindirim yoluyla alınan zehirli maddenin sindirim sisteminde bulunan hücreleri harap etmesi sonucu hastada bulantı ve kusma gibi semptomlar baş gösterebilir.
• Karın Ağrısı: Karın ağrısı; zehirlenme durumunda kalan hastalarda sık rastlanılan bir diğer semptomdur. Özellikle sindirim ve solunum yoluyla gelişen zehirlenmelerde hastada karın ağrısına çok sık rastlanılır.
• Karında Şişkinlik: Bazı zehirlenme yaratan maddeler kişide midede yada bağırsaklarda gaz oluşumuna ve bu gazın atılımının engellenmesine neden olabilir. Bu durumda hastada bu organlarda biriken gaz karında şişkinlik oluşumu ile hastaya yansır.
• İshal veya Kabızlık: İshal ve kabızlık da diğer sindirim sistemi semptomları gibi sindirim yoluyla gelişen zehirlenmelerde rastlanılan bir durumdur. Bu durumda bazı zehirlenme maddeleri kişide ishale yol açarken, bazıları kabızlık gelişimine neden olur. Bunun sebebi zehirlenme maddesinin hastada sindirim sisteminde etkilediği bölge ve hastanın beslenme biçimidir.
• Bilinç Kaybı: Bilinç kaybı; özellikle yoğun zehir maruziyetine bağlı gelişen zehirlenmelerde rastlanılan bir durumdur. Özellikle solunum yolunu etkileyen zehirlenme materyali ile yoğun miktarda maruziyet sonrası kişide bilinç kaybı görülebilir. Bazı durumlarda sindirim yoluyla gelişen zehirlenmelerde var olan semptomlarda(özellikle ishal sonucu) hastada yoğun su kaybına bağlı olarak da bilinç kaybı gelişebilir.
• Kas ve Kemik Ağrıları: Kas ve kemik ağrıları; her türlü zehirlenmede karşılaşabilinen bir durumdur. Zehirlenme durumunda vücuttaki kanın büyük kısmı beyin ve kalp gibi önemli organlara pompalanmak istenir. Buna bağlı olarak hastada kas ve kemiklere giden kan miktarı azaltılır, geçici bir hipoksik(oksijenin azalması durumu) ortam meydana gelir. Buna bağlı olarak da hastada kas ve kemik ağrıları oluşur.
• Uygunsuz Hareketler: Zehirlenme durumunda bazı toksik maddeler; vücudun diğer bölgelerinde olduğu gibi beyin ve sinir sistemi için de aynı toksik etkiyi gösterir. Buna bağlı olarak hastada uygunsuz el ayak hareketleri, titremeler, el ve ayakların kıvrılması gibi durumlarla karşılaşılabilir.
• Terleme-Titreme-Ateş: Zehirlenme durumunda hastanın kan değerlerinde değişim meydana gelir. Vücut bu ani değişime adapte olmak için vücut sıcaklığını arttırmaya çalışır. Buna bağlı olarak hastada öncelikle terleme ve titreme, sonrasında ateş (vücut sıcaklığının artışı) gözlemlenir.
• Nefes Darlığı: Özellikle solunum yolunun etkilendiği zehirlenme türlerinde hastada nefes darlığı çok sık rastlanılan bir semptomdur.
• Solunum Düzensizliği: Nefes darlığı gibi solunum düzensizliği de özellikle solunum yoluyla gelişen zehirlenmelerde çok sık rastlanılır. Ancak cilt ve sindirim yoluyla zehirlenmelerde de solunum düzensizliği(hızlı soluk alıp verme-yavaş soluma) gelişebilir.
• Baş Ağrısı ve Baş Dönmesi: Zehirlenme durumunda vücuda alınan zararlı toksik maddeler; beyin ve sinir sistemine kötü yönde etki eder. Bu bölgelere gelen kan akımını azaltabilir, damarları kasıp iskemiye(kanlanmanın azalması) neden olabilir. Buna bağlı olarak hastada baş ağrısı ve baş dönmesi gözlemlenebilir.
• Kulakta Çınlama: Zehirlenme ile vücuda alınan toksik maddeler; beyin ve sinir sistemine toksik etki gösterebildiği gibi beyinden çıkan ve pek çok organı etkileyen kranial sinir adı verilen sinirleri de etkileyebilir. Bu sinirlerden biri olan ve işitmeden sorumlu olan vestibulocochlear sinirin etkilenmesi sonucu hastada kulakta çınlama sık görülen semptomlar arasındadır.
• Taşikardi: Zehirlenme sonucu vücudun bazı bölgelerine az kan gitmesi, kalbi daha fazla çalışmaya ve vücuda daha fazla kan pompalamaya yönelik uyarır. Buna bağlı olarak hastada taşikardi(kalp atım sayısının artmasına) rastlanılabilir.
• Deride Renk Değişikliği: Hem deriyi yoluyla gelişen zehirlenme türlerinde, hem de diğer zehirlenme türlerinde zehirlenme sonucu deriye giden kan akımı azalır. Buna bağlı olarak deri soluk renkte gözlemlenir.
• Kalp ve Solunum Durması: Her türlü zehirlenmede; zehirlenme miktarı çok şiddetli ise, vücuda alınan zehir çok kuvvetli ise yada kişide zehirlenmeden sonra uzun süre geçmişse kalp ve solunum durması gibi semptomlar da gözlemlenebilir. Bu durumlar hastada acil resisütasyon(yeniden canlandırma) bulgularıdır.

Zehirlenme Nedenleri Nelerdir?

Zehirlenmeler zehir maddesinin vücuda alınım yoluna göre sınıflandırılırlar. Buna göre zehirlenmeler sindirim, solunum yada cilt yoluyla gerçekleşir. Bu yolla gerçekleşen zehirlenmelere neden olan etkenler şöyle sıralanabilir:

• Besin Zehirlenmesi: Besin zehirlenmesi; toplumda en sık karşılaşılan zehirlenme türüdür. Özellikle tarihi geçmiş besinler, konserveler, kontamine(vücut için zararlı maddelere maruz kalmış) gıdaların tüketimi sonrası kişide zehirlenme semptomlarına rastlanılabilir.
• İlaçlar: Bazı ilaçlar; içerik olarak bazı kişilerde kimyasal reaksiyon oluşumuna elverişlidir. Bu kişilere atopik bireyler de denir. Bu ilaçlar reçete edilmeden önce hastaya bu ilaçların içerisinde bulunan maddelere karşı herhangi bir alerjisi olup olmadığı sorgulanmalıdır. Bunların sorgulanmadığı durumlarda kişide ufak dozlarda bile ilaç zehirlenmesi gelişebilir.
• Kimyasal Maddeler: Bazı saç boyaları, dövme, çeşitli parfüm ve boyalar vücut için zararlı etki oluşturabilir. Bu maddelere yoğun maruziyet kişide zehirlenme semptomlarına yol açabilir.
• Alkol: Alkol; karaciğer için toksik bir maddedir. Bu maddenin yoğun miktarda alınımı, karaciğerde pek çok rahatsızlığa yol açabileceği gibi alkol zehirlenmesine de yol açabilir.
• Karbonmonoksit Zehirlenmesi: Karbonmonoksit zehirlenmesi; özellikle sosyoekonomik düzeyi düşük ailelerde kömür sobası kullanımına bağlı olarak görülen bir zehirlenme türüdür. Karbonmonoksit, kanda oksijenin taşınımını engeller. Buna bağlı olarak hastada oksijen yetersizliği semptomları ortaya çıkar.; 
• Böcek Isırmaları: Böcek ısırmaları zehirlenmeye yol açan bir diğer nedenledir. Özellikle çocuklarda gözlemlenen bu durum kişide zehirin vücuda alınması sonucu kan sisteminin bozulması ile başlar, organların işleyişinin değişimi ile devam eder.
• İntihar Girişimleri: Zehirlenmelerin bir çoğu da kişilerin kendi isteğiyle gerçekleştirdiği intihar girişimleri sonucu meydana gelir. Bu girişimler en sık ilaç içerek yapılabildiği gibi gaz maruziyeti ile yapılan zehirlenmeler de sık rastlanılan intihar girişimleri arasındadır.

Zehirlenme Teşhisi

Zehirlenme teşhisi; genellikle hastaların zehirlendiğinden şüphelenmesi sonucu acil servise yapılan başvurularda gerekli incelemelerin yapılması ile yapılır. Zehirlenme teşhisinde kullanılan tanı yöntemleri şunlardır:

• Anamnez: Anamnez hastanın hastalığı hakkında var olan şikayetlerini dile getirmesi durumudur. Zehirlenme ile acil servise başvuran hastalar; genel durumu iyiyse yaşadıkları problem hakkında hekimi bilgilendirebilir. Bu sayede hekim hastaya neler olduğunu anlayabilir. Eğer hastanın genel durumu kötüyse ve iletişim kurulamıyorsa bu durumda hastanın yanında bulunan yakınlarından neler olduğu sorgulanabilir. Eğer hastada yeniden canlandırma(resisütasyon) işlemine ihtiyaç varsa; bu durumda hastaya önce bu işlem yapılır. Bu işlemden sonra hasta geri döner ve durumu düzelirse sonrasında neler olduğu sorgulanır. Zehirlenme ile başvuran hastalarda hekim hastanın var olan şikayetlerini dinler, şikayetlerin başlama zamanını, şikayetleri arttırıp azaltan etkenleri sorgular. Ardından fizik muayeneye geçer.
• Fizik Muayene: Fizik muayenede hekim hastanın ağız ve burun içini kontrol eder, bu bölgelerde zehirlenme ile alakalı herhangi bir bulgu(duman izi, ağızda kusmuk gibi) varlığını değerlendirir. Ardından hastanın ten rengine, nabzı sayısına, solunumuna ve solunum hareketlerine bakar.
• Kan Tahlili: Kan tahlili zehirlenme ile başvuran hastalarda zehirlenmenin şiddeti hakkında en önemli bilgiyi veren testtir. Bu tahlilde kişinin kan oksijen ve karbondioksit düzeylerine, kanda var olan toksik maddelere bakılarak zehirlenme hakkında fikir edinilir. 

Zehirlenme Tedavisi

Zehirlenme; hasta için acil bir durum olup acil tedavi edilmesi gereken bir olaydır. Kişide herhangi semptoma yol açmadan zehirlenme görülebileceği gibi kalbin ve solunumun durduğu çok ağır zehirlenme türleri de gözlemlenebilir. 

Zehirlenme tedavisi; zehirlenen hastanın genel durumuna yönelik olarak ve zehirlenme yoluna bağlı olarak uygulanır.

Eğer kişide kalp ve solunumun durmasına kadar giden ağır bir zehirlenme söz konusu ise bu durumda hastaya acil resisütasyon(yeniden canlandırma) uygulanır. Bu bağlamda hastaya kalp masajı ve solunum desteği sağlanır.

Hastalar karbonmonoksit zehirlenmesine bağlı olarak hastaneye başvurmuşsa tedavide hastanın kanındaki karbonmonoksit oranını düşürmeye yönelik işlemler yapılır. Bunun için hastaya maskeyle, entübasyonla yada nazal (burun) yoluyla %100 oksijen verilir.

Hastada gıda yada ilaç alımına bağlı gelişen zehirlenmelerde hastanın midesi yıkanır, bu sayede bu maddelerin sindirim sisteminde mideden ileriye geçişi engellenir.

Tüm bu işlemler yapılırken hastanın oral alımı kapatılır(hasta ağız yoluyla hiçbir yiyecek ve içecek almaz). Hastaya damar yolu açılır ve bu yolla hastaya serum takılarak (IV damar yolu ile sıvı tedavisi) verilir. 

Zehirlenmelere Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Zehirlenmelerde zehirlenme yoluna, zehirlenme miktarına ve zehrin türüne göre uygulanacak bazı uygulamalar hastanın durumunun kötüye gidişatını engeller ve acil yardım ekini gelene kadar hastanın durumunun stabil kalmasını sağlar. Zehirlenmelerde şu yöntemler uygulanabilir:

• Hastalar solunum yoluyla alınan bir zehirle zehirlenme geçirmişse bu durumda hastanın bulunduğu odadaki pencere açılarak hastanın temiz hava alması sağlanır.
• Hasta sindirim yoluyla aldığı bir zehirden zehirlendiyse bu durumda hasta kesinlikle kusturulmamalı, ağızdan herhangi bir gıda veya su verilmemelidir.
• Hasta dışardan deriyle temas sonucu gelişen bir zehirlenme yaşadıysa; zehirin vücuda girdiği yer kesinlikle kesilip kanı akıtılmamalıdır. Bu durum hastada zehrin yayılımını çok daha arttırır.
• Hastalar herhangi bir kimyasala karşı alerjisi olduğunu biliyorsa bu kimyasallardan uzak durmalı, herhangi bir temasta derhal hekime başvurmalıdır.
• İntihar amaçlı gelişen zehirlenmelerde hastanın genel durumu düzeldikten sonra mutlaka psikiyatri hekimine muayene olunmalıdır.

Gebelik Zehirlenmesi 

Gebelik zehirlenmesi; isim olarak zehirlenmeye benzerlik gösterse de aslında herhangi bir zehirlenme durumu söz konusu değildir. Gebelik döneminde artan hormonlar ve vücut dengesindeki değişim sonucu hastada; tansiyon yükselip, bulantı kusma gibi semptomlar gelişip, karaciğer enzimlerinin yükselip, kanın pıhtılaşmaya yardımcı hücrelerinin sayısında azalma gelişmesi sonucu oluşan durum gebelik zehirlenmesi olarak adlandırılır. Yani gebelik zehirlenmesinin normal besin yoluyla zehirlenme, solunum yoluyla zehirlenme yada deri yoluyla zehirlenme ile hiçbir bağlantısı yoktur. Gebelik zehirlenmesi acil tanı ve tedavi gerektiren klinik bir durumdur.

Bebeklerde Zehirlenme

Bebeklik dönemi; dış dünyanın keşfedildiği bir dönemdir. Buna bağlı olarak bu dönemde bebeğin ağzına yabancı cisimler yada besinler koyması sonucu zehirlenmelere rastlanabilir. Bebeklik döneminde zehirlenmeler tıpkı yetişkinlerdeki gibi acil tanı ve tedavi gerektirir. Ancak bebeklik döneminde zehirlenmelerde tedavi uygulanmadığında sekel kalması olasılığı daha yüksektir.

Zehirlenmede Hangi Doktora Gidilir?

Zehirlenme; acil tanı ve tedavi gerektiren bir durumdur. Zehirlenme ile esas olarak ilgilenen, acil tanısını ve tedavisini uygulayan bölüm Acil Servistir. Zehirlenme durumunda yapılması gerekenler söz konusu olduğunda acil servis hekimi hastayı muayene eder, gerekli incelemeleri yapar. Hastada zehirlenme düşünüyorsa buna yönelik tedavi uygular. Hastada var olan semptomlara göre diğer birçok bölümün de konsültasyonu (hekimin o hastayla alakalı görüşü) istenebilir.

Zehirlenmeden şüphelenen ve buna bağlı olarak bulantı, kusma, görme bozukluğu, kulak çınlaması, solunum düzensizliği, nefes darlığı, baş ağrısı, baş dönmesi gibi semptomları olan hastalar vakit kaybetmeden acil servise başvurmalıdır. Bilinç kaybı ile bulunan ve zehirlendiğinden şüphelenilen kişilerde ise acil servis aranmalı ve yardım istenmelidir.