Balık Zehirlenmesi

Balık Zehirlenmesi Nedir?

Balık içerdiği Omega-3, vitamin, mineral ve proteinler nedeniyle sık tüketilmesi gereken bir besin kaynağıdır. Bağışıklık ve dolaşım sistemine faydaları, çocuklarda zeka gelişimine katkısı, yaşlılarda Alzheimer hastalığının önlenmesi gibi pek çok faydası için balık haftada en az 2 kere tüketilmelidir.

Ancak balık ve deniz ürünlerinin iyi muhafaza edilmemesi, hijyenik koşullarda pişirilmeyen veya bayatlamış balıkların tüketilmesi balık zehirlenmesine yol açabilir.

“Balık Zehirlenmesi”, “Histamin Zehirlenmesi” olarak da bilinen, içinde bol miktarda Histamin içeren bazı balık türlerinin yenilmesinden sonra ortaya çıkan bir hastalıktır.

Genellikle balıkların kötü koşullarda işlenmesi, saklanması ve bakterilerin bu ortamlarda aşırı çoğalmasından kaynaklanmaktadır. Erken dönemde semptom veren fakat pek çok hastalıkla karıştırılabilen bir rahatsızlıktır.

Uygun olmayan ortamlarda bulunan balıklarda normalde bulunan histidin maddesi bakteriler aracılığıyla histamine dönüştürülür. Aşırı miktarda histamin biriken balığın tüketilmesiyle bu maddeler insan vücudunda histamin zehirlenmesine neden olur.

Gerçekleşen bu olaya genel olarak “Balık Zehirlenmesi” adı verilir. Kişilerde balığın tüketilmesini takiben en erken 2 dakika – 1 saat içinde Histaminin etkileri ortaya çıkabilir.

Balıklarda zehirlenmeye neden olan histamin ısıya çok dayanıklı bir maddedir. Histamin oluşumundan sonra yok edilmesi zordur. Histamin ve bakterilerin yaydığı diğer toksinler pişirme, dondurma veya soğutma ile yok edilemez. Kişilerde hastalık oluşturmaya devam edebilirler. Bu nedenle balığın muhafaza koşulları büyük önem taşımaktadır.

Halk arasında yoğurt – balık zehirlenmesi veya balık ile süt ürünlerinin (süt, peynir) aynı gün içinde tüketilmesinin balık zehirlenmesine yol açtığı düşünülmektedir.

Bu düşünce taze olan balıkların tüketilmesinde geçerli değildir. Yoğurt ile beraber iyi muhafaza edilmemiş veya bayat balık tüketildiğinde aşırı histamin artışı olur. Bayat balık zehirlenmesi böyle durumlarda gerçekleşebilir.

Histaminin balık zehirlenmesine neden olması için vücuda yüksek miktarda alınması gerekir. Ancak taze olan balıkların içerdiği Histamin oranı düşüktür, vücuda zarar vermesi çok beklenmez.

Dolayısıyla taze balıkla yoğurt tüketilebilir, ancak tazeliğinden emin olunmayan balığın yanına süt ürünü eklenmemelidir.

Balık Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Balık zehirlenmesi belirtileri genelde kontamine (enfekte, temiz olmayan) balığın tüketilmesinden yaklaşık 1 saat içinde ortaya çıkar. Genellikle kendini sınırlayabilen bir rahatsızlıktır. Nadiren ölümcül belirtilere neden olabilir.

Yaşlılarda, kalp ve akciğer rahatsızlığı olan kişilerde bu şikayetler daha şiddetli seyredebilir.

Balık Zehirlenmesi belirtileri:

• Karın ağrısı: Erken dönemde mide yanması ve karnın sol üst bölgesinde kramp tarzında ağrı hissedilebilir.
• İshal: Sulu kıvamda veya kanlı sık dışkılamaya neden olabilir.
• Bulantı – Kusma: Balığın yenilmesini takiben erken dönemde görülebilir. Kişi kusma sonrasında rahatlayabilir.
• Baş ağrısı, baş dönmesi ve halsizlik
  
• Deride oluşan kaşıntı ve döküntü: Yüzde ve tüm vücutta kızarıklık ve kurdeşen benzeri hafif kabarık döküntüler gözlenebilir. Bu vücutta dolaşan aşırı histaminin tipik bir belirtisidir.
• Ağız çevresinde yanma, kaşıntı: Ağız çevresinde kızarıklık ve kaşıntı görülebilir.
• Ağızda ve dilde şişlik: Ödem eşlik ettiğinde görülebilir. Dilde karıncalanma görülebilir.
• Ağızda acı tat: Metalik veya acı tat hissi, ağız kuruluğu tarif edilebilir.
• Çarpıntı: Kalp atım sayısında artış (taşikardi), nefes darlığı ve göğüste sıkışma hissedilebilir.
• Daha nadir olarak Hipotansiyon (düşük tansiyon), bronkospazm (hava yollarında daralma) ve solunum sıkıntısı görülebilir. Kalp ritminde anormallikler gelişebilir.

Balık Zehirlenmesi Nedenleri Nelerdir?

Balık zehirlenmesi genel olarak hijyenik ortamda saklanmayan balığın tüketilmesiyle gelişen bir gıda zehirlenmesidir.

Balık zehirlenmesinin nedenleri:

• Yemek için hazırlanan balıkların uygun ortamda muhafaza edilmemesi,
• Hijyenik ortamda satılmayan yerlerden alınan balığın tüketilmesi,
• Bakteri ve çeşitli mikrobiyal canlıları içeren balıkların tüketilmesi,
• Yeterli soğutma yapılmadan pişirilen balıkların tüketilmesi,
• Balıkların pişirildikten sonra uygun olmayan koşullarda saklanması,
• Kirli sularda yaşayan balıkların tüketilmesi,
• Uygun koşullarda tutulmayan, bayatlamış balıkların süt ürünleriyle beraber tüketilmesi,
• Mevsimi olmayan bazı balıkların tüketilmesi (palamut, hamsi, uskumru, somon, zargana balık türleri)
• Tropik sularda yaşayan balıkların tüketilmesi gibi nedenler balık zehirlenmesine yol açabilir.

Balık Zehirlenmesi Teşhisi

Balık zehirlenmesi şüphesiyle başvuran hastada tanı genellikle mevcut kliniğin değerlendirilmesiyle konulur. Tıbbi geçmiş ve fizik muayene ile balık zehirlenmesi tanısı hekim tarafından konulabilir. Hekim başka rahatsızlıkları tanıda dışlamak için ek tetkiklere başvurabilir.

Tanı koymada izlenen yöntemler:

Tıbbi Geçmiş (Anamnez)

Hastanın şikayet öyküsü alınır. Balık yeme öyküsü olan hastada şikayetlerin ne zaman başladığı, nasıl başladığı, eşlik eden belirtiler ve mevcut hastalıkları öğrenilmelidir.

Balığı yiyen varsa başka insanlarda da benzer şikayetlerin gelişip gelişmediği öğrenilmelidir.

Balığın temiz bir yerden alınıp alınmadığı, nasıl pişirildiği ve balıkla birlikte tüketilen gıdalar da öğrenilmelidir. Gıda alerjisi öyküsü de hastaya sorulması gereken sorulardan biridir.

Fizik Muayene

Hastanın vitallerine bakılır. Vital bulgular nabız, tansiyon, dakikada solunum sayısı ve vücut sıcaklığıdır. Bu bulgularda hayatı tehdit eden anormal bir değer görüldüğünde acil müdahale gerekebilir.

Hastanın şikayetlerine göre fizik muayenesi yapılmalıdır. Ciltteki döküntülerin vücutta hangi bölgelerde olduğu gözlemlenmelidir. Eşlik eden dilde şişlik, boğazda şişlik ve nefes darlığı bulguları varsa mutlaka dikkate alınmalıdır.

Karın muayenesinde bağırsak sesleri dinlenebilir, dokunmayla ağrı ve hassasiyet olan bölgeler belirlenebilir. Dışkıda kan görülmüşse makat muayenesi de mutlaka yapılmalıdır.

Hasta kusmuş ise vücudun sıvı kaybı cilt muayenesi ile yaklaşık olarak tahmin edilmeli, aşırı dehidrate (sıvı kaybetmiş) hastalara acil müdahale edilmelidir.

Kan Testi

Hastadan ilk 4 saatte başvuru yapılmışsa kanda histamin düzeyine bakılabilir. Normal düzeyden 3-4 kat artmış olması Balık Zehirlenmesi lehine bir bulgudur.

Benzer şikayetlerin aynı yemeği yiyenlerde görülmemesi durumunda kişide çok nadir bir hastalık olan balık alerjisi hastalığı düşünülebilir.

Bu durumun tespiti için kanda spesifik IgE (vücutta alerjide artan bir protein) düzeyi istenebilir.

Detaylı tıbbi geçmiş ve fizik muayene sonrası balık zehirlenmesi tanısına ulaşılabilir. Tedaviye erken başlanması histaminin ve diğer toksinlerin vücuda yayılmasını durdurmak için hayati önem taşımaktadır.

Hastada nefes darlığı veya göğüs ağrısı gelişmişse olası miyokard infarktüsünü (kalp Krizi) dışlamak için EKG istenebilir.

Balık Zehirlenmesi Tedavisi

Balık zehirlenmesi bir gıda zehirlenmesi çeşididir. Birçok hastada bu rahatsızlık iyi seyirli devam eder ve tedavi gerekmeyebilir. Amaç toksinin vücuttan erken uzaklaştırılması ve gelişen şikayetlerin semptomatik olarak tedavi edilmesidir.

Tedavide izlenebilecek yöntemler:

• Hastayı kusturma, şartlar uygunsa yapılabilir: Histaminin vücuda yayılmasını ve etki göstermesini önleyebilir. Eğer hasta gelmeden önce kusmuşsa miktarı öğrenilmeli, sıvı kaybı göz önüne alınarak sıvı desteği tedavisi düzenlenmelidir. Sıvı desteğinde izotonik serum fizyolojik tercih edilebilir.
• Hastalara evde bol su içilmesi önerilmelidir. Bol su içmek vücuttaki zararlı toksinlerin atılmasına yardımcı olabilir.
• Beslenme Diyeti: Gıda zehirlenmesi sonrası hafif gıdalarla beslenme önerilebilir. Haşlanmış sebze, elma, muz, az yağlı ve az tuzlu yemekler tercih edilebilir.
• İshali olan hastalarda ishalin durdurulması için probiyotik ilaçlar verilebilir. İshali olan hastaların da sıvı kaybedebileceği mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
• Karın ağrısı şikayeti varsa ağrı kesici ilaç şikayetler düzelene kadar kullanılabilir.
• Hafif semptomları olan hastalarda (kızarıklık, kaşıntı, yanma, ciltte döküntü) anti-histaminik (histaminin etkilerini engelleyen) ilaçlar kullanılabilir. Anti-histaminik ilaçlar ağızdan alınabilir. Ağızdan ilacı tolere edemeyen hastalarda damardan verilebilir.
• Nadir olarak hastalarda üst hava yolunda ödem olabilir, bu durumda anafilaksi tedavisine başlanabilir.
• Balık zehirlenmesinin tekrarlamaması için hastanın bilgilendirilmesi de tedavide büyük önem taşımaktadır. Temizliğinden emin olunmayan yerden balık satın alınmaması , kirli sulardan balık tutulmaması, balıkların 4 dereceden düşük sıcaklıkta muhafaza edilmesi, balığın iyi pişirilmesi ve gününde tüketilmesi zehirlenmelerden korunmak için önemlidir.

Balık Zehirlenmesi Tedavi Edilmezse

Balık zehirlenmesi genellikle iyi seyirli bir rahatsızlıktır. Kusma ve ishalle toksinlerin atılması ile şikayetler gerileyebilir. Çoğu hastada hafif şikayetler ile birkaç günde düzelebilir.

Bazı hastalara semptomatik tedavi verilmemesi hastanın daha geç iyileşmesine neden olur. İshal ve karın ağrısının devam etmesi yaşam kalitesini düşürebilir. Kusma ve ishalin devam etmesiyle vücutta sıvı kaybı gelişebilir. Deride kızarıklık ve döküntüler, kaşıntıya neden olabilir, cilt tahriş olabilir. Şikayetlerin ilerlememesi ve hastaların normal yaşam kalitesine tekrar dönebilmesi için semptomatik tedaviye başlanmalıdır.

Havayolunda darlık gelişen ve hipotansif hastalarda tedavi edilmezse hayatı tehdit edici durum gelişebilir. Bu hastalarda zaman kaybedilmeden tedaviye başlanmalıdır.

Balık Zehirlenmesi Ne İyi Gelir?

• Balık zehirlenmesinde erken dönemde kusmak içerdiği toksinlerin vücuda dağılmasını önleyebilir.
• Kusmanın uygun olmadığı durumlarda bol su içmek toksinlerin vücuttan atılmasını kolaylaştırabilir.
• Birkaç günlük beslenme diyeti karın ağrısının ve ishalin düzelmesinde destekleyici rol oynayabilir.
• Semptomlara göre ilaç tedavisi de erken iyileşmeye yardımcı olabilir.

Balık Zehirlenmesine Ne İyi Gelmez?

• Balık zehirlenmesinde şikayetlere rağmen bayat ve toksin içeren balığın tüketilmeye devam edilmesi, bayat balıkla birlikte süt ürünlerinin tüketilmesi şikayetlerin artmasına yol açabilir.
• Beslenme önerilerine uyulmaması ve boş su içilmemesi sürecin uzamasına neden olabilir.
• Hijyenik ortamda uygun muhafaza edilmeyen balıkların tekrar tüketilmesi de toksin madde birikimini artırabilir, daha şiddetli semptomların görülmesine neden olabilir.

Balık Zehirlenmesi İlaçları

Antihistaminik İlaçlar

Ciltte kızarıklık ve döküntü görüldüğünde hekim tarafından verilebilir.

Bu grupta bulunan ilaç etken maddelerden bazıları:

• Setirizin,
• Feksofenadin,
• Levosetirizin,
• Loratadin,

Yan etkileri: Uyuklama hali, sersemlik, baş ağrısı, halsizlik.

Probiyotikler

İshalin durdurulmasında destekleyici olarak verilebilir. Liyofilize bakteriyel lizatı etken maddesini içerir, toz halinde formu suya katılarak tüketilebilir.

Yan etkileri: Ateş, Bağırsaklarda gaz

Ağrı Kesiciler

Karın ağrısının semptomatik tedavisinde kullanılabilirler.

Etken maddelerden bazıları:

• Hiyosin-n-butilbromür
• Simetikon
• Otilonyum bromür
• Domperidon

Yan etkileri: Ağız kuruluğu, kaşıntı, kabızlık, baş ağrısı

Adrenalin

Ciddi solunum yolu darlıklarında ve anafilaktik alerjik reaksiyon gelişmesi halinde adrenalin kas içine enjektörle verilebilir.

Havayolu desteği de mutlaka eş zamanlı sağlanmalıdır.

Yan etkileri: Solukluk veya kızarıklık, tremor (titreme), baş ağrısı, anksiyete (endişe hissi).

Hamilelikte Balık Zehirlenmesi

Hamilelik döneminde balık sık tüketilmesi gereken önemli bir besin kaynağıdır.

Bayat veya iyi muhafaza edilmemiş yerden alınan balıkların yenilmesi sonrası gebelikte balık zehirlenmesi görülebilir.

Tedavide anti-histaminik ilaçların kullanımı sakıncalıdır. Mutlaka hekim kontrolünde uygun bir tedavi düzenlenmelidir.

Bol su içme ve hafif gıdalarla beslenme gebelere önerilebilir.

Çocuklarda Balık Zehirlenmesi

Çocuklarda da balık zehirlenmesi görülebilir. Bu durumda 6 yaştan küçük çocuklarda anti-histaminik ilaçların kullanımı sakıncalı olabilir.

Hekim kontrolünde tedavisi düzenlenmelidir. İshal ve kusması olan çocuklarda sıvı kaybı mutlaka dikkate alınmalıdır.

Bebeklerde Balık Zehirlenmesi

Bebeklerde ek gıda döneminde balık zehirlenmesi görülebilir. Sindirim sistemi henüz gelişmemiş olan bebeklerde karın ağrısı ve ishal bebeği huzursuz edebilir.

Sıvı kaybının fazla olması bebek için tehlikeli olabilir. Bu dönemde bol su ve hafif gıdalarla tedavisi düzenlenmelidir.

Yerine konulacak sıvı miktarı bebeğin kilosu dikkate alınarak hesaplanmalıdır.

Tazeliğinden emin olunmayan ve hijyenik olarak muhafaza edilmemiş balıklar bebeğin diyetinde bulunmamalıdır.

Balık Zehirlenmesi için Hangi Doktora Gidilir?

Balık zehirlenmesi ani gelişen ve tedavi edilmesi gereken bir rahatsızlıktır.

Bayat balık tüketimi sonrası deride kızarıklık, döküntü, kramp tarzında karın ağrısı, ishal ve kusma şikayetleri görüldüğünde sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Balık zehirlenmesi her hekimin tanı koyabileceği bir rahatsızlıktır, kişi kendi Aile Hekimine gidebilir, ciddi şikayetlerin (hipotansiyon, nefes darlığı, solunum sıkıntısı) görülmesi durumunda derhal Acil Servise başvurulması gereklidir.