Mobilizasyon Nedir?

Fizik tedavi yöntemlerinden birisi olan mobilizasyon; çeşitli el hareketleriyle veya yardımcı araçlarla dokuların genişleme kabiliyetini iyileştirme, eklem kompleksinin hareket aralığını artırma, yumuşak dokuları harekete geçirme veya manipüle etme, kas işlevini iyileştirme, ağrıları yönetme, doku şişmesini, iltihaplanmasını ve hareket kısıtlamasını azaltma gibi etkileri olan manuel terapi uygulamalarındandır. Mobilizasyon, fizik tedavi uzmanları tarafından sağlanan uygulamalı tedavilerdir.

Mobilizasyon tedavileri, hareket kabiliyetini yeniden kazanmak için çeşitli vücut bölümlerinin pasif hareketlerini, kas gerilmelerini, eklemleri farklı hızlarda ve farklı doğrultularda hareket ettirmeyi veya tedaviyi uygulayan terapistin direncine karşılık vücudun belirli kısımlarını hareket ettirmeyi içeren bir terapi yöntemidir.

Mobilizasyonların Derecelendirilmesi

Mobilizasyon uygulamalarında manipülatif tekniklerini tanımlayan iki ünlü doktor; Maitland ve Kaltenborn tarafından iki farklı mobilizasyon derecelendirilmesi geliştirilmiştir. Bu derecelendirmeler, tedavi sırasında eklemlere ve hareket aralıklarına uygulanan mobilizasyon teknikleri için bir ipucu vermektedir. Mobilizasyon yöntemlerinden bahsetmeden önce, derecelendirmelerini ele almak gerekir.

Maitland mobilizasyon derecelendirme ölçekleri:

• Derece I: Erken hareket aralığında küçük genlikli ritmik salınımlı mobilizasyon
• Derece II: Hareketin ortasında büyük genlikli ritmik salınımlı mobilizasyon
• Derece III: Hareket aralığındaki sınırlama noktasına kadar geniş genlikli ritmik salınımlı mobilizasyon
• Derece IV: Mevcut hareket aralığının sonunda küçük genlikli ritmik salınımlı mobilizasyon
• Derece V (İtme Manipülasyonu): Küçük genlikli mevcut hareket aralığının sonunda hızlı itme

Kaltenborn mobilizasyon derecelendirme ölçeği:

• Derece I: Eklem yüzeylerini ayırmadan eklem basıncını nötrleştirir.
• Derece II: Eklemli yüzeylerini ayırır, gevşekliği alır veya eklem kapsülü içindeki boşluğu ortadan kaldırır.
• Derece III: Eklemi çevreleyen yumuşak dokunun gerilmesi sağlanır. 

Mobilizasyon Hangi Durumlarda Uygulanabilir?

Vücuttaki eklemler; yaralanma, stres, yanlış duruş pozisyonu, tekrarlayan hareket veya yaşa bağlı aşınma ve yıpranmanın bir sonucu olarak tahriş olabilir, şişebilir veya yanlış hizalanabilir. Bu durumda eklem doğru şekilde hareket etmeyebilir, sertleşebilir veya ağrılı hale gelebilir. Kaslar, tendonlar ve bağlar gibi birbirine yakın yapılar, yaralı eklemi desteklemeye ve stabilize etmeye çalışırken yaralanabilir veya gerginleşebilir. Bu tür durumlar, kas güçsüzleşmesine, çevrede yapılardaki sinirlerin sıkışmasına ve hatta sinirlerin hasar görmesine neden olabilir.

Hasta mobilizasyonu herkes için uygun değildir. Deneyimli terapistler, bireylerin mobilizasyon uygulamaları için elverişli olup olmadığını belirleyebilir. Fizik tedavi uzmanları çoğunlukla şu türde rahatsızlıklar için mobilizasyon tedavilerini önermektedir:

• Artrit (özellikle omuz, omurga, dirsek, kalça ve diz)
• Omuzda kas yırtılması ve omuz burkulmaları
• Yapışkan kapsülit (donmuş omuz)
• Medial veya lateral epikondilit (tenisçi ve golfçü dirseği diye bilinir)
• Ayak bileği burkulmaları
• Siyatik ve diğer sinir sıkışma sendromu türleri
• Faset eklem kilitlenmesi ve diğer spinal yanlış hizalama türleri

Mobilizasyon Çeşitleri

Mobilizasyon, vücutta çeşitli bölgelere ve eklemlere uygulanan bir manuel terapi tekniğidir. Eklem hareketinin spesifik tipi, büyüklüğü, hızı, sıcaklığı, tedavinin amacı ve bireyin benzersiz anatomisi, mobilizasyon çeşitlerinden hangisinin uygulanacağı hakkında ipucu verir. Genel olarak mobilizasyonun tüm çeşitlerindeki etkileri; ağrıların azaltılması, geliştirilmiş hareket açıklığı ve eklem hareketlerinin iyileştirilmesidir.

Sinir Mobilizasyonu

Sinir mobilizasyonları, kalıcı sinir ağrılarını yönetmek için kişiselleştirilmiş çok modlu bir programın parçası olarak uygulanabilen bir tedavi yaklaşımıdır. Sinir mobilizasyonları, farmakolojik olmayan terapötik müdahaleler olarak benimsenir ve tıp camiası tarafından kabul görmektedir. Bunun sebebi ekonomik olması, basit olması ve yan etkilerinin çok sınırlı olmasıdır.

• Sinir mobilizasyonunda terapistler, tahriş bölgelerini değerlendirmek için çeşitli hareketleri kullanır.
• Bu hareketler, sinir sisteminde ve çevresinde homeostazı (dengesizlik) onarmak için etkilidir. 
• Nörovasküler demetler, birçok farklı vücut noktasında mekanik tahrişe maruz kalabilir, uzun süreli tahriş ve enflamatuar olarak bilinen aracıların salınıma neden olabilir.
• Sinir mobilizasyonu tedavisinde, ağrıyı hafifletmeye ve şişmeyi azaltmaya yardımcı olmak için elektrik stimülasyonu, sıcak veya soğuk kompresler ve ultrason gibi teknikler kullanabilir. 
• Ağrıyı hafifletmek için traksiyon ve derin doku masajı uygulanabilir. Koltuk değnekleri, tekerlekli sandalyeler veya yürüteçler önerilebilir ve kişi bu yardımcı cihazları uygun şekilde kullanmak için eğitilir.
• Siyatik sinir mobilizasyonu tedavi süresi, tedavi edilen sinirsel hastalığın veya yaralanmanın ciddiyetine, bireyin iyileşme yeteneğine, fizik tedavi önlemlerine yönelik genel tutuma bağlı olarak değişebilmektedir. 

Skapular Mobilizasyon (Omuz Mobilizasyonu)

Omuz eklemleri, iki kemik arasındaki bağlantıyı sağlar ve kıkırdak doku ile yastıklanır. Yaralanma ve yaşlılıkla birlikte, kıkırdağın aşınması ve kaçınılmaz olarak bozulması olasıdır. Omuz mobilizasyonu, omuz eklemlerini çevreleyen kıkırdağı onarmak için gerekli olan uygun kasların çalıştırılması ile uygulanabilir.

Omuzu çevreleyen benzersiz anatomi ve hassas kaslar, yaralanma olasılığının yüksek olmasındaki temel faktördür. Bu nedenle, çevredeki alanlarda ara sıra veya sık sık rahatsızlık görülebilir. Bununla birlikte ağrı ve sertlik gibi semptomların gelişmesi, donmuş omuz olarak bilinen bir durumla ilişkilendirilir. Genellikle donmuş omuz, yavaş yavaş gelişerek hareketsizliğe neden olur.

Skapular mobilizasyon veya bir diğer ifade ile omuz eklemi mobilizasyonu, fizyoterapistler tarafından omuz ağrısını azaltmak, omuz hareketi kabiliyetini artırmak ve üst ekstremite fonksiyonunu geliştirmek için kullanılan bir tekniktir. Omuz abdüksiyonunu (hareket kabiliyeti) iyileştirmek için sıklıkla alt mobilizasyonlar yapılır, darbeyi azaltmak ve daha fazla hareketliliği sağlamak için eksenel distraksiyon teknikleri kullanılır.

Ayak Bileği Mobilizasyonu

Ayak bileği burkulmaları, kendisini tekrar eden yaralanma oranları ile en yaygın spor yaralanması olarak kabul edilir ve genellikle kalıcı semptomlara neden olur. Basketbol ve futbol gibi yüksek kesme kuvveti ve çeviklik içeren sporlarda, ilk ayak bileği yaralanmasından sonra yüksek kronik istikrarsızlık oranları vardır ve bu durum, kişinin antrenman yapma ve spora devam etme yeteneğini olumsuz etkiler.

• Ayak bileği mobilizasyonu bu tekniklerden en etkili olanıdır ve hareket aralığının iyileştirilmesinin yanı sıra ağrıyı hafifletmek ve ayak bileği fonksiyonunu iyileştirmek için özel bir tedavi yaklaşımıdır.
• Ayak bileği mobilizasyonunda kullanılan en yayın teknik, ağırlık taşımayan veya ağırlık taşıyan pozisyonlarda tibia (ayak bileği ile birlikte bacak kaslarını destekleyen bir tür kemik yapısı) üzerindeki talusun ön-arka eklem mobilizasyonudur. 
• Bir tedavi olarak ayak bileği mobilizasyonu, normal eklem hareketini eski haline getirmeyi, talusun ayak bileği eklemindeki daha derin konumunu iyileştirmeyi ve telafiyi önlemek için dönme eksenini iyileştirmeyi amaçlar. 
• Ayak bileği mobilizasyonunda kullanılan tekniklerin kombinasyonları, birkaç tedavi seansı boyunca tamamlanarak, dorsifleksiyon hareket açıklığında kalıcı bir değişiklik, ağrıda azalma ve normalleştirilmiş ayak bileği hareketi gibi başarılı sonuçlarla ve spora dönüş ile sonuçlanabilir.
• El bileği mobilizasyonunda, ayak bileğine uygulanan benzer mobilizasyon teknikleri kullanılır. 

Patellar Mobilizasyon (Diz Kapağı Mobilizasyonu)

Diz mobilizasyonları veya bir diğer ifadeyle patellar mobilizasyon, diz osteoartriti dahil olmak üzere çeşitli diz rahatsızlıkları olan kişiler için faydalı olabilir. Ayrıca rehabilitasyon amacıyla ameliyat sonrası mobilizasyon da uygulanabilir. Bu konuda yapılan çeşitli çalışmalar, diz patolojisinin tedavisi için diz mobilizasyonlarının etkinliğini ispatlamıştır.

Tibiofemoral Diz Mobilizasyonu

Hasta yüzüstü pozisyona getirilir ve uyluk, bir kemer kullanılarak masaya sabitlenir. Terapist ilgili bacağı malleolün (ayak bileğinin önemli bir stabilizatörü) hemen proksimalinden kavrar ve tibia çizgisi boyunca geriye doğru eğilerek bir dikkat dağıtma kuvveti uygular. Bu teknik özellikle ağrı kontrolü için etkilidir; diğer pozisyonlar, yüksek dereceli çetelerin genel eklem bütünlüğünü ve fleksiyonunu arttırması için daha faydalı olabilir.

Anterior Tibial Diz Mobilizasyonu

Anterior tibial mobilizasyon, birkaç farklı yolla gerçekleştirilebilir ancak sıklıkla hasta sırtüstü ve alt bacak destekli, maksimum veya maksimuma yakın ekstansiyona (gerilme) ulaşarak gerçekleştirilir. Proksimal tibia tek elle stabilize edilir ve mobilize edici el, distal femura yerleştirilir. Geriye doğru yönlendirilmiş bir kuvvet, doğrudan distal uyluk kemiğinden aşağı doğru uygulanır. Bu mobilizasyon, özellikle bir hastanın tam ekstansiyona ulaşması için ufak hareket açıklığının olduğu durumlarda, dizin terminal ekstansiyonunu elde etmek amacıyla gerekli olan eklem boşluğunun kazanılmasına yardımcı olabilir.

Posterior Glide Diz Mobilizasyon

Posterior glide diz mobilizasyonunda hasta sırtüstü yatma pozisyonundadır. Hastanın dizi hafifçe bükülür ve distal uyluk kemiğinin altına bir destek yerleştirilir. Stabilize edici el, distal femuru desteklemek için kullanılır ve mobilize edici el, proksimal tibianın üzerine tibial yüzeyin hemen altına yerleştirilir. Hareketin kendisi tibianın çizgisine dik bir kuvvetle gerçekleştirilir. Bu teknik, diz fleksiyonu için gerekli eklem boşluğunu elde etmek için etkilidir.

Patellofemoral Diz Kayması Mobilizasyonu

Patellofemoral kaymalar, patellofemoral eklemin (dizin ekstensör mekanizmasının önemli bir parçası) kısıtlanması ağrıya veya genel diz fonksiyonunda azalmaya neden olduğunda kullanılır. Medial ve lateral kaymalar, yatar pozisyonda olan hastaya uygulanır. Medial kayma sağlamak amacıyla terapist medial patellanın alt ve üst yönlerine bastırmak suretiyle iki elini de kullanır ve patellayı lateral yönde kaydırmak için bir kuvvet uygular. Bunun aksine lateral patella üzerindeki temas noktaları, medial kayma oluşturmak için kullanılır. Sırasıyla ekstansiyon ve fleksiyon için gerekli olan eklem boşluğu ve patellar hareket için alt kayma uygulanır.

Kalça Mobilizasyonu

Kalça mobilizasyonu ve kontrollü eklem rotasyonları, kalça eklemini tüm hareket açıklığı boyunca uyaran çeşitli egzersizleri kapsar. Bu tür kalça mobilizasyon egzersizleri, hareket aralığını genişletme, kalça işlevini iyileştirme, eklemin genel sağlığını ve bütünlüğünü koruma konusunda oldukça faydalıdır. Kalça mobilizasyonunun diğer faydaları şu şekilde sıralanabilir:

• Kalça dış rotatörlerinde pasif germeyi izotermik güçlendirme ile birleştiren kalça mobilizasyonu; kalçaların daha özgür, kısıtlanmamış ve daha iyi hareket etmesini sağlayabilir.
• İzotermik güçlendirme ile eşleştirilmiş klasik bir kalça fleksör germesi kombinasyonu, hareket aralığını tek başına pasif germe işleminden çok daha etkili bir şekilde genişletemeye yardımcı olur. Ayrıca kalça uzatma kapasitesini artırabilir ve böylece kalça kaslarının etkili bir şekilde kullanılabilmesine katkı sağlayabilir.
• Kalça mobilizasyonunda kalça açıcı egzersizler, yanal kalça kaslarını ve dış rotatörleri hedef alır. Bu kasların güçlendirilmesi, addüktördeki (bacak içi) gerginliği azaltır, kalça stabilitesini artırır ve çömelme kabiliyetini geliştirir.

Dirsek Mobilizasyonu

Dirsek mobilizasyonunda hasta, dirseği 90 derece fleksiyonda olacak şekilde sırt üstü yatar. Üst kol, hareket etmeyen el ile sabitlenir. Harekete geçiren el, hastanın bileğini kavrar ve tavana doğru yönlendirilmiş üstün bir kuvvet sağlayarak dirsek ekleminde, dirsek fleksiyonu için gerekli eklem oynamasını teşvik eden distraksiyon yaratır. Bu teknik, dirsek ekstansiyonunu (gerilme) veya bir anterior kapsüler gerilmeyi desteklemek için bir mobilizasyon olarak daha fazla ekstansiyonda dirsek ile de gerçekleştirilebilir. Dirsek mobilizasyonunda farklı teknikler uygulanmaktadır. Bunlar; ön süzülme, distal radyal kayma ve humeroradial yaklaşım olarak gruplandırılmaktadır.

Ön Süzülme Dirsek Mobilizasyonu

Hasta yüzüstü pozisyonda ve omuz 90 derece abduksiyonda iken, operatör stabilize edici el ile distal humerusu stabilize eder. Harekete geçirici el, olekranon çıkıntısına (dirsek ekleminin arkasında bulunan bir kemik) üzerine yerleştirilir. Harekete geçirme, direkt olarak olekranon hattı üzerinden yere doğru bir kuvvet içerir ve ulnayı anterior yönde hareket ettirir. Bu teknik genellikle dirsek fleksiyonunu artırmak için kullanılır.

Distal Radyal Kayma Dirsek Mobilizasyonu

Hasta, kolu yan tarafta, ön kolu nötr konumda olacak şekilde sırtüstü yatırılır. Distal humerus tek elle stabilize edilir. Harekete geçirici el, başparmağın hemen yakınında distal yarıçap boyunca yerleştirilir. Mobilizasyon, terapist distal yarıçapı çekerken gerçekleşir. Bu teknik genellikle radyohumeral eklemin distraksiyonu ile dirsek ekstansiyonunu desteklemek için kullanılır.

Humeroradial Dirsek Mobilizasyonu 

Hasta bir minderin üzerinde sırtüstü yatarken ve dirseği dik olarak fleksiyonda iken, terapist stabilize edici eliyle humerusu kavrar. Harekete geçirici el, hastanın eli etrafında başparmağına yerleştirilir. Harekete geçirme, yarıçap boyunca aşağı doğru yönlendirilmiş bir kuvvet olarak uygulanır. Bu teknik, pronasyon (ön koldaki iç rotasyon hareketi) ve supinasyon (ön koldaki dış rotasyon hareketi) hareket açıklığını geri kazanmak için faydalı bir tekniktir.