Alt Çene Geriliği

Alt Çene Geriliği Nedir?

İnsanların büyük çoğunluğunda belirli bir çene yapısı ve oranı bulunmaktadır. Kimi zaman bu oran değişip, farklı çene konumları ortaya çıkabilir. Alt çenenin yetersiz büyümesi, alt çenenin normal boyutlarda olup üst çenenin fazla gelişmesi gibi nedenlere bağlı olarak alt çene geriliği ortaya çıkar. Diğer ismi retrognati inferior (alt çene geriliği), prognati superior (üst çenenin önde konumlanması), mikrognati olarak da bilinir. 

Alt Çene Geriliği Belirtileri

Alt çene geriliği birçok sebepten kaynaklanıyor olabilir. Genetik olarak meydana çıkabilir, küçükken alınan bir travma sonrası oluşmuş olabilir ya da doğum sırasında uygulanan yanlış metotlar bu duruma sebep olur. Ağrı, şişlik gibi tipik belirtileri göstermez. Belirtileri daha çok estetiktir. Alt çene geriliği olan kişilere, yan profilden bakıldığında konveks bir yüz tipi görüntüsü vardır. Bu kişilerde yüzün dikey yüksekliği kısalmıştır. Aynı zamanda bu kişilerde damak derinliği ve nefes alıp vermede problemler görülür. Burun solunumu değil ağız solunumu yaparlar, bu sebeple diş etlerinde problemler görülebilir.

Alt Çene Geriliği Nedenleri

Alt çenenin geride olmasına neden olan birçok faktör vardır. Geriliğe ya da küçüklüğe neden olan faktörleri anlatmadan önce, alt çene geriliğine eşlik eden sendromlardan bahsedeceğiz. Bunlar:

• Mikrognati
• Pierre Robin Sendromu
• Mandibular dysostrosis
• Otomandibular dysostrosis

Mikrognati

Alt çenenin normalden küçük olduğu durumdur. Çene hem küçük hem de retrognatik (geri) pozisyondadır. Oluşumunda embriyonel hayattaki etkiler ve genetik faktörler de rol oynar. Doğumda forseps (zor olan doğumlarda bebeğin başından tutarak, çekilmesini sağlayan cerrahi alet) kullanımı da ankiloza (çene ekleminin yarı oynar ya da oynamaz hale gelmesi) yol açarak postnatal (doğum sonrası) hayatta mikrognati oluşturabilir.

Hastalarda aşırı konveks yüz (kuş yüzü) görünümü oluşur. Alt dental arkta şiddetli çapraşıklık gözlenir. Üst ön grup keser dişler geriye doğru konumlanırken, alt çene ön grup keser dişler ileriye doğru konumlanırlar.

Pierre Robin Sendromu

Bu sendromun en karakteristik özelliği mandibular hipoplazidir (alt çene gelişim yetersizliği). Pierre Robin Sendromu‘na eşlik eden üç durum mevcuttur:

• Dudak-damak yarığı
• Glossopitozis (dilin geriye kaçması)
• Mikrognati inferior (alt çene küçüklüğü)

Pierre Robin Sendromu’nun kesin etiyolojisi (neden olan durumlar) belli değildir. Prenatal (doğum öncesi) hangi dönemde ve başka hangi nedenlerle oluştuğu kesin olarak bilinmemektedir.

Pierre Robinli bebeklerde dil çok aşağıda ve arkada olduğu için solunum yolunu tıkayarak, havasızlıktan ölüme neden olabilir. Bu nedenle dikkatli olunmalıdır. Bu çocuklarda alt çene küçüklüğü ve buna bağlı olarak da alt çene geriliği olduğu için, bebeklerde kuş yüzü görünümü ortaya çıkar. 

Mandibulofacial Dysostosis 

Alt çene kondilleri (alt çeneyi üst yüz bölgesine bağlayan eklemin yuvarlak bölümü) küçüktür ya da yoktur. Bazı çiğneme kasları yoktur. Hastalrın %40’ına dudak- damak yarığı eşlik eder. Bu hastalarda gözler aşağı doğru sarkık ve gözün alt kısmında bulunan zigomatik kemikler ya hiç oluşmamış ya da gelişmemiştir. Hastalarda derin damak yapısı mevcuttur. Alt çene küçük ve geridedir, hastalarda kuş yüzü görüntüsü vardır. Bu sendroma sahip hastaların tipik bir özelliği de küçük ve büzüşmüş kulak kepçesidir.

Otomandibular Dysostosis

Hemifacial=yarım yüz, microsomia= küçük kalması anlamına gelmektedir. Bu anomalide yüzün yarısı diğer yarısına göre küçük kalmış olup, hem dik, hem yatay hem de ön arka yönde asimetri vardır. Alt çene geride konumlanmıştır, çenede gelişim bozukluğu vardır. Damak yapısı derindir. Bu sendromda da kulak kepçesi anomalisi gözlenir. 

Alt çene geriliği nedenleri:

• Irsıyete bağlı olarak oluşabilir.
• Çocukların büyüme çağında geçirdikleri travma sonucu alt çene gelişemeyip geri pozisyonda kalabilir.
• Doğum sırasında forseps kullanımı, üst çenede derin damak oluşturur. Bu durum da zamanla alt çene geriliğine neden olur. 

Alt Çene Geriliği Teşhisi

Alt çene geriliğinde klinik olarak, gözle yapılan muayenede hastada yüzün anomalisine bağlı teşhis koymak kolaydır. Fakat bu tür hastalarda mühim olan teşhis koymaktansa hastalığın şiddetini belirlemek ve sorunun kaynağını bulabilmektir. Çünkü gözle yapılan muayenede alt çene geri gibi dururken, aslında sebep alt çenenin geriliği değil üst çenenin ileriliği olabilir. Bu tarz durumların önüne geçebilmek, hastalığın derecesini belirlemek ve buna bağlı olarak tedavi planı uygulamak için ortodontik teşhisler geliştirilmiştir.

Ortodontik kayıt:

• Lateral sefalometrik radyograf: Bu film yöntemiyle kafa yandan görüntülenir.
• Panoramik radyograf: Bu film yöntemiyle çenedeki bütün dişler görüntülenir.
• Ortodontik alçı modeli: Ağızdan ölçü alınıp, alçı dökülür. Çenenin kopası çıkartılır.
• Ekstraoral fotoğraf: Yüzün birçok açıdan fotoğrafı çekilir.
• İntraoral fotoğraf: Ağız içi fotoğraflama yapılır.

Klinik muayene:

Ektraoral muayene: Hastanın profili ve genel yüz yapısı incelenir.

Ekstraoral cephe incelemesi: Yüzün simetrisi, yüz yapısının sınıflandırılması, dudak yapısının değerlendirilmesi, yüzün dikey ve yatay uzunluk oranları, gülümseme ve yumuşak dokuların incelenmesi yapılır.

Çenelerin ileri ya da gerililik durumunu değerlendirmek için sefalometrik analizler yapılır. Bunlar:

• Steiner analizi: Üst çenenin kafa kaidesine göre konumunu belirler.
• Tweed analizi: Dişsel ve iskeletsen ölçümler yapılır. Alt ve üst çenenin birbirine göre ilerilik gerilik konumunu gösterir.
• Wits analizi: Yüzün ön arka konumu hakkında bilgi veren analizdir.
• Down’s analizi: Dişsel ve iskeletsel ölçümler yapılır.
• Sassouni analizi
• Harvold analizi

Alt Çene Geriliği Tedavisi

Alt çene geriliği tedavisinde ortodontik ve cerrahi işlemler birlikte uygulanır. Mandibular (alt çene) gelişim yetersizliğinde fonksiyonel apareyler kullanılır. Bazı durumlarda yeterli overjet (alt dişlerin üst dişlere göre çok geride olduğu durum) olmadığı için ilk yapılması gereken üst çene keserlerin protrüze (öne alınması) edilmesidir. Üst çene ön dişler protrüze edildikten sonra fonksiyonel aparey kullanımına geçilir. Bu tedavi ile dik yön gelişim artırılarak, alt çene ileriye alınır. 

Alt Çene Geriliği Tedavi Edilmezse

Alt çene geriliğinin şiddeti yüksek derecedeyse, hem estetik hem de fizyolojik açıdan hasta için ciddi rahatsızlık ortaya çıkarır. Tedavi edilmediği takdirde hastalardaki morfolojik bozukluğa bağlı olan bütün olumsuz durumlar devam eder. 

Alt Çene Geriliğine Ne İyi Gelir?

Alt çene geriliği bir hastalık olarak değil, sendrom olarak tanımlanır. Hastada ağrıya sebep olmaz. Tedavisi uzun süren ortodontik ve cerrahi yöntemlerle yapılır. Bu sebeple çene geriliğinin düzelmesi için evde uygulanabilecek herhangi bir tedavi yöntemi yoktur.

Alt Çene Geriliğine Ne İyi Gelmez?

Alt çene geriliğini önlemek için küçük yaşlarda alınacak önlemler büyük önem taşır. Bebeğin sürekli olarak sırt üstü yatırılması solunumun yanlış olmasına ve alt çene geriliğine neden olur. Uzun süreli emzik kullanımına bağlı olarak da alt çene geriliği oluşur. Dil ve damak anatomisine uygun emzik kullanımı çenelerin pozisyonu için önemlidir. Genetik olmadığı sürece sonradan, çevre şartların sebep olduğu alt çene geriliği bebeklik döneminde oluşacağından bu dönemde alınacak önlemler büyük önem taşır. 

Alt Çene Geriliği İlaçları

Alt çene geriliğinde, çenenin konumunu belirlemek ve durumu düzeltmek için ortodontik ve gerekli ise cerrahi tedaviler uygulanır. Çene düzeltilmesinde ilaç tedavisi yer almaz. Cerrahi operasyon sonrası oluşan ağrıları önlemek için hastaya analjezik önerilebilir. Bunun dışında çeneyi ileri almak için herhangi bir ilaç tedavisi uygulanmaz. 

Alt Çene Geriliği Ameliyatı

Cerrahi öncesi ortodontik tedavi: cerrahi öncesi ortodontik tedavinin amacı dişleri ideal konumuna getirmektir.

Cerrahi öncesi elde edilen alçı modellerde sefalometrik değerlendirme sonucu belirlenen değerlere göre model cerrahisi uygulanır. Model cerrahisinin amacı; çeneleri uzayda üç boyutlu hareket ettirerek ideal konuma getirmek, operasyon için hareket miktarını kesinleştirmek ve model cerrahisi ile ilde edilen oklüzyona (dişlerin çenedeki konumu) göre cerrahi splint (bir alandaki hareketi korumak için uygulanan aparat)hazırlamaktır.

Distraksiyon Osteogenezisi

Distraksiyonun en büyük avantajı, büyük miktalarda harekete elde edilebilmesi ve çenelerdeki bozuklukların erken yaşta düzeltilmesine imkan tanımasıdır. Bunların yanında çenelerin ya da osseoz (kemik) dokuların mükemmel bir şekilde planlanan yerde konumlandırma  güçlüğü dezavantaj oluşturmaktadır.  Alt çene gelişim yetersizliğinde, çenelerin geliştirilmesi için distraksiyon yöntemi kullanılır. Uygulamada:

• Planlama: Öncelikle hangi oranda ve hangi yöne distraksiyonun gerektiği belirlenerek cerrahi öncesi planlama yapılır. Bu planlamada sefalometrik filmler kullanılmaktadır.
• Osteotomi: Kemik segmentlerinin ayrılması işlemidir. Cerrahiden önce planlanan konumlarda kemik kesileri uygulanarak osseoz yapılar uzaklaştırılmadan aproksimasyonu (cerrahi işlemde dikiş atılırken karşılıklı iki dokunun birbirine yaklaştırılması)yapılıp distraksiyon cihazı yerleştirilir.
• Latent periyod: Osteotominin ardından kemik segmentleri iyileşmeye bırakılır. Burada amaç distraksiyon için uygun alt yapının oluşmasıdır. Bu dönem genellikle 5-7 gün geçer.
• Distraksiyon: Yerleştirilen distraksiyon cihazında bulunan vida sayesinde kemik segmentleri birbirinden uzaklaştırılmaya başlanır. Kemik segmentleri uzaklaştıkça yeni form oluşarak kemiğin boyu uzatılır. Bu dönem ise gerekli boy elde edilinceye kadar devam eder. Distraksiyon vidası günde 0.5-1 mm genişletme uygulanacak şekilde çevrilir.
• Konsolidasyon: Elde edilen yeni kemiğin retansiyonunun (birikme) sağlandığı dönemdir. Bu dönem ortalama olarak distraksiyon süresinin iki katı olacak şekilde belirlenir(1-3 ay). Bu dönemde distraksiyon cihazı aktive edilmeden sabit olarak tutulur.
• Remodeling: Elde edilen kemiğin yeniden şekillenerek boyutsal ve şekilsel değişikliklere uğradığı dönemdir. 

Hamilelerde Alt Çene Geriliği

Alt çene geriliği tedavisinin büyüme dönemi geçmeden yapılması gerekir. Çünkü bu dönemde çenelerin hareketini sağlamak daha kolaydır. Gebelerde çok acil ve ertelenemeyecek kadar mühim bir durum olmadıkça cerrahi operasyona girilmemesi gerekir. Yapılacak herhangi bir işlem doğum sonrasına ertelenmelidir.

Çocuklarda ve Bebeklerde Alt Çene Geriliği

Alt çene geriliği özellikle bebeklik ve çocukluk döneminde çenenin yanlış pozisyonlandırılmasına bağlı olarak ortaya çıkan bir durumdur. Tedaviler genellikle büyüme döneminde yapılır çünkü bu dönemde büyüme tamamlanmadığı için çeneler istenilen pozisyonda hareket ettirilebilir. Alt çene geriliğine eşlik eden birçok durum mevcuttur. Dudak-damak yarıkları, glossopotis gibi durumlar da çene geriliğine eşlik ederse durum daha kompleks bir hal alır. Genelde çene geriliği için yapılacak operasyonlarda çocuğun belirli bir yaşa gelmesi beklenirken, duruma dudak-damak yarığı eşlik ederse cerrahi müdahale daha erken dönemde yapılır. 

Bebeklerde alt çene geriliğine neden olan durumlar:

• Yanlış emzik ve biberon kullanımına bağlı olarak bebeklerde damak gerilemesi, ağız solunumu ve alt çene geriliği oluşur.
• Doğum sırasında hekimin bebeğin damağından destek alarak doğumu gerçekleştirmesine bağlı olarak, alt çenede gerilik meydana gelir.
• Bebeğin aşırı derecede başparmağını emmesiyle, zaman içinde alt çenede gelişememe ve geri kalma durumu meydana gelir.
• Bebeğin sürekli aynı pozisyonda özellikle sırtüstü şekilde yatırılmasına bağlı olarak ağız solunumu ve buna bağlı olarak da alt çene geriliği oluşur.

Alt Çene Geriliği için Hangi Doktora Gidilir?

Ağız içi ve ağız çevresindeki sert ve yumuşak dokularda meydana gelen herhangi bir problemde ilk olarak başvurulması gereken bölüm Oral Diagnoz ve Radyoloji Bölümü’dür. Bu bölümde klinik ve radyolojik muayeneyle tanı konur. Hasta daha sonrasında Ortodonti Bölümüne sevk edilir. Burada ortodontik anomalinin şiddeti belirlenir. Gerek görülürse Cerrahi Bölümüyle ortak tedavi yürütülür.