Katekolamin

Katekolamin Nedir?

Katekolaminler, özellikle normetanefrin ve metanefrinin sempatik sinir sistemi olan paragangliomalarda ve de feokromasitomalarda yapılan ölçümlerine ek olarak; nöroblastoma ve bununla bağıntılı haldeki tümörlerde VMA ve HVA ölçümlerine ek bir şekilde yapılacak olan teşhis ile uygulanacak olan tedavinin takibinin sağlanması amacı ile kullanılmaktadır. Katekolamin metabolizması; insan vücuduna sentez zincirinin başlangıç maddesi niteliğindeki tirozin gıdalar vasıtası ile oluşmaktadır.

Katekolamin şeklinde genel bir isim verilen yapılar; dopamin, epinefrin ve norepinefrinden oluşmaktadır ve böbrek üstü bezleri ve merkezi sinir sisteminde üretilen hormon türüdür. Aynı zamanda pressor aminler ismi ile de bilinmektedirler. Bunun sebebi ise kan basıncını arttırıcı yönde etkiye sebebiyet vermeleridir.

• Dopamin; insan vücudunda doğal bir şekilde üretilen kimyasal bir madde niteliğindedir ve sinir sistemi üzerinde sinyallerin iletimini gerçekleştirir. Hareket etme, duygu durum, hafıza, ödül algısı, zevk algısı gibi bazı biyolojik durumların düzenlenmesinde etkin rol oynar. 
• Adrenalin ya da bir diğer ismi ile epinefrin; böbrek üstü bezlerinin iç kısımlarınca salgılanmakta olan bir nörotransmitter niteliğindedir ve vücudun tepkisel durumlarını kontrol altında tutar. Stres varlığında kanın kaslara, akciğerlere ve de kalbe akmasını mümkün hale getirir. 
• Noradrenalin veya bir diğer adı ile norepinefrin; vücudun ürettiği dopaminden sentezlenir ve böbreküstü bezlerinden kana geçer. Vücudun stres durumuna tepki oluşturmasına yardımcı olmakla görevlidir. Aynı zamanda kalp atış hızını ve kan basıncını arttırırken psikolojik açıdan ruh halinin düzenlenmesi ve odaklanma gibi durumları da destekler.  

Katekolamin Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Vücutta bulunan katekolaminler kısa bir zaman zarfı içerisinde parçalanıp vücuttan idrar vasıtası ile atılır. Dopamin, norepinefrin ve normetanefrin HMV ismi verilen homovalinik asite, epinefrin ve meranefrin ise VMA ismi verilen vanil mandelik asite dönüşerek yok olurlar.

Yapılacak olan değerlendirme için normal değerler aşağıdaki gibidir:

• Dopamin= 65 – 400 mcg/24 h
• Epinefrin= 0,5 – 20 mcg/24 h
• Metanefrin= 24 – 96 mcg/24 h 
• Norepinefrin= 15 – 85 mcg/24 h
• Normetanefrin= 75 - 375 mcg/24 h,
• Total idrar katekolaminleri= 14 - 110 mcg/24 h
• Vanilmandelik asit (VMA)= 2-7 miligram/24 h

Çocuklukta Katekolamin Normal Değerleri

Çocukluk döneminde katekolamin normal değerleri aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır. Aksi bir durum söz konusu olduğu takdirde ciddi bir rahatsızlığın belirtisi olabileceği unutulmamalı ve alanında uzman bir hekim ile iletişime geçerek takibi sağlanmalıdır. 

Epinefrin değerleri için;

• 0-3 yaş: 0.0-6.0 mcg/24 h
• 4-9 yaş: 0.2-10.0 mcg/24 h
• 10-15 yaş: 0.5-20.0 mcg/24 h
• ≥16 yaş: 0.0-20.0 mcg/24 h

Norepinefrin değerleri için;

• 0-3 yaş: 0.0-29.0 mcg/24 h
• 4-6 yaş: 8.0-45.0 mcg/24 h
• 7-9 yaş: 13.0-65.0 mcg/24 h 
• ≥10 yaş: 15.0-80.0 mcg/24 h 

Dopamin değerleri için;

• <1 yaş: 0.0-85.0 mcg/24 h 
• 1 yaş: 10.0-140.0 mcg/24 h     
• 2-3 yaş: 40.0-260.0 mcg/24 h
• ≥4 yaş: 65.0-400.0 mcg/24 h olarak baz alınmaktadır.  

Katekolamin Nasıl Ölçülür?

Katekolamin ölçümü, nöroendokrin tümör veya nöroblastom gibi belirli tümörlerin varlığını kontrol etmek amacı ile yapılır. Ölçümün yapılacağı hastanın bir kolundaki damarından aç karnına iken kan alınması ve 24 saatlik idrar numunesi elde edilmesi gereklidir. Kan verme durumu bazı insanlarda strese sebebiyet vermektedir. Stres ve ayakta durma gibi faktörler kanda plazma katekolamin düzeyinin artmasına neden olabilir. Bu yüzden alınacak olan kanın venöz bir kateter yardımı ile yaklaşık yarım saatlik istirahatinin ardından özellikle yatar pozisyonda iken alınmasında fayda vardır.

Yetişkinlerde 24 saatlik idrar örneği 50 mL şeklinde olmalı iken çocuk bireylerde 20 mL yeterli olacaktır. İdrar toplama işlemi yapılmaya başlanmadan önce toplanacak olan kabın içerisinde yetişkinler için 25 mL oranında %50 asetik asit, 5 yaş altında bulunan çocuklar için 15 mL oranında %50 asetik asit koruyucu niteliğinde eklenmelidir. Böylelikle idrarın pH değerinin 2 ila 4 arasında muhafazasının sağlanması mümkün hale gelecektir. Toplanan idrar soğuk ortam içerisinde korunmalı ve plastik idrar tüpü yardımı ile taşınabilir. 

• Gürültü,
• Vücudun rahat bir pozisyonda olmaması,
• Kafeinli içecek tüketimi,
• Nikotin alımı, 
• Trisiklik antidepresan kullanımı (en az 2 hafta öncesinde kesilmelidir),
• Dekonjestan (katekolamin, L - dopa gibi maddeler içeren) ilaçların kullanımı,
• Amfetaminlerin kullanımı,
• Psikoaktif ilaçların kullanımı,
• Benzodiazepinlerin kullanımı yapılacak olan testi olumsuz yönde etkiler niteliktedir. Bu sebeple işlem yapılmadan önceki süreçte en az 2 hafta içerisinde bu ilaçların kullanımı mutlak suret ile kesilmelidir. 

Hastadan alınan numune; plazma hemoliz edilmeden ivedilik ile ayrılmalı ve soğuk ortamda muhafazası sağlanarak işleneceği yere gönderilmelidir.

Katekolamin Yüksekliği Nedenleri Nelerdir?

Kişiden alınan numunenin incelenmesinin ardından sonuçların referans değerlerin üstünde çıkması durumu “Katekolamin yüksekliği” olarak adlandırılır. Katekolamin yüksekliği genellikle hastalarda böbrek üstü bezleri ya da merkezi sinir sisteminde bir anormal olması halinde görülen bir durumdur. Bunlara ek olarak ise aşağıdaki sebeplere bağlı bir şekilde görülebilir:

• Egzersiz
• Stres ve kaygı varlığı
• Sigara tüketimi
• Yüksek tansiyon problemi
• Kalp çarpıntısı yaşama
• Titreme, aşırı miktarda terleme, ter üretmede yetersizlik ya da az miktarda terleme durumu
• Cildin soluk olması, mavimsi renklerde olması, özellikle göz çevresinde mor renk oluşumu
• El ve ayak parmaklarında karıncalanma ve uyuşma hissi
• Şiddetli baş ağrısı, kemik ağrısı, farklı farklı bölgelerde ağrılar
• Karın ağrısı, karın şişliği gibi durumların varlığı
• Kabızlık, sulu ishal gibi anormallikler
• Kilo kaybı yaşama
• Kan şekerinin yüksek seyretmesi durumu
• Psikiyatrik rahatsızlıkların varlığı
• Anemi (kansızlık)
• Gözlerde şişlik, göz kapağında sarkma, bulanık görme, göz bebeklerinin küçülmesi durumu
• Ateş varlığı
• Yüksek tansiyon varlığı
• Felç

Katekolamin Yüksekliği Belirtileri

Kalıcı ya da aralıklı bir şekilde yüksek kan basıncı varlığı, şiddetli ve sebebi açıklanamayan baş ağrıları durumu, kalbin atım hızında görülen artış ve terleme gibi durumlar söz konusu halinde ise kişinin vücudunda katekolamin yükselmesi olabilir. Böyle bir durumda hekiminizin katekolamin düzeyini test etmek istemesi muhtemeldir.

Katekolamin Yüksekliği Tedavisi 

Uygulanacak tedavi yöntemi katekolamin seviyesinin durumuna ve hastanın genel gidişatına göre değişiklik gösterebilir niteliktedir.

Feokromasitoma tanısı konmuş olan kişilerde;

• Cerrahi müdahale,
• Radyasyon tedavisi,
• Kemoterapi,
• Ablasyon tedavisi,
• İlaç tedavisi,
• Embolizasyon tedavisi yapılmaktadır. 

Nöroblastoma tanısı konmuş olan kişilerde;

• Cerrahi müdahale,
• Radyasyon tedavisi,
• Kemoterapi
• İmmünoterapi,
• 131 – MIBG tedavisi yapılmaktadır.

Katekolamin Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Katekolamin yüksekliği tedavi edilmez ise oluşan hastalıkların düzeyi artarak kişinin sosyal hayatını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu etkiler, fiziksel ve zihinsel pek çok durumu tetiklediği için kontrol altına alınmadığında yeni hastalıkların oluşumu görülebilir. Katekolamin yüksekliği tanısı konduktan sonra bu duruma yol açan neden araştırılmalı ve altında yatan sebebe göre tedavi başlatılmalıdır.